Dillmann*Dillmann, Christian Friedrich August. Lexicon linguae aethiopicae, cum indice latino. Adiectum est vocabularium tigre dialecti septentrionalis compilatum a W. Munziger. Lipsiae: Th.O. Weigel, 1865. and follow-up projects, Latin
Table/Text
Substantivumsubst.; መጽሐፈ፡ ሐዊ፡ inscriptus est liber magnae molis, in quo de vitis Sanctorum de aliisque tractatur, videasvid.Ludolfi comm. ad hist. not able to find explanation in abbreviation listAeth. p. 351 ; Rüppell not able to find explanation in abbreviation listReise II. p. 408 ; 41Equidem eum nondum inspicere potui, sed allegatum eum reperi in not able to find explanation in abbreviation listChrys. f. 3 (proleg.).
| information type | values |
|---|---|
| PoS | subst. |
| transcription | |
| translations | |
| morphology | subst. |
| references | Aeth. p. 351 Reise II. p. 408 Chrys. f. 3 |
| labels | vid. |
| gender | |
| case | |
| bibliography | 41 |
| column |
TraCES*ERC Advanced Grant TraCES (Grant Agreement 338756) and follow-up projects, English
Table/Text
ḥawi
Grébaut
ሐዊ፡ ḥawi Somme théologique (théologie spéculative et morale; exégèse biblique; patristique; droit canon; ascétisme, etc.) (Fol. 1ra) በስመ፡ አብ፡ ወወልድ፡ ወመንፈስ፡ ቅዱስ፡ አምላክ። ሎቱ፡ ስብሐት፡ ለዓለመ፡ ዓለም፡ ወሎቱ፡ እዘዝ፡ ወለእግዚአብሔር፡ ዕበይ፡ ወክሂል፡ ዘአሐዱ፡ በመለኮት፡ ወስሉሥ፡ በአካላት፡ አብ፡ ወወልድ፡ ወመንፈስ፡ ቅዱስ።
ዝንቱ፡ አብ፡ ወሊቅ፡ አንቲያኮስ፡ እምደብረ፡ ሲቅ፡ ዘሀለወት፡ በምሥራቅ፡ ኢየሩሳሌም፡ እስመ፡ ውእቱ፡ ረከበ፡ ኀበ፡ ዛቲ፡ ደብር፡ ፍኖተ፡ ኃዲጎታ፡ በምክንያት፡ ዘይደሉ፡ ጽሒቆታ።
ወአስተጋብአ፡ በህየ፡ እመጻሕፍት፡ ቅዱሳት፡ አምላካዊያት፡ መጽሐፈ፡ ወሰመየ፡ ስሞ፡ ሐዊ።
ዘውእቱ፡ አስተጋባኤ፡ ክልኤቱ፡ ጾታት፡ እስመ፡ ውእቱ፡ ያኤምር፡ ላዕለ፡ ግብራት፡ ብዙኃት። ወፀአታ፡ እመጻሕፍት፡ ቅዱሳት፡ ቀኖናዊት፡ ከመ፡ ውእቱ፡ ነገረ፡ በውስቴታ፡ ወጽሕቀ፡ በአስተጋብኦታ፡ በቍዔተ፡ ለኵሉ፡ ዘያነብባ።
ወከመ፡ ዘይእዜ፡ በመዋዕሊሁ፡ ለቈስጠንጢኖስ፡ ኮኑ፡ መነኮሳት፡ እለ፡ ተምህሩ፡ በጉባኤ፡ ኮኑ፡ የኀደሩ፡ በደብረ፡ ጸሊም፡ እምአድባራት። ወበእንተዝ፡ ረከበ፡ ፍኖተ፡ ኀዲጎታ፡ ለዛቲ፡ ደብር፡ በምክንያት፡ ዘይደሉ። ወአእመሩ፡ እስመ፡ አፍልሶተ፡ ክበደ፡ መጽሐፍ፡ ቅዱስ፡ ሕጋዊ፡ እመካን፡ ወስተ፡ መካን፡ ኮነ፡ ዕፁብ፡ ወዘኢይትከሀል።
ወፈድፋደሰ፡ ነዋ፡ በዝኀት፡ ዛቲ፡ መጽሐፍ፡ ሕጋዊት፡ እምአዝማናት፡ እለ፡ ኀለፉ። ወተወሰከት፡ ብዙኀ። ወርእየት፡ ትርጓሜሃ፡ ዝርወ፡ ወሊሉየ፡ ወምዮጠ፡ ለዝየ፡ ወለዝየ።
ወከመ፡ ይእቲ፡ ነዋ፡ ኮነት፡ አስተርአየት፡ ውስተ፡ ዕመቀ፡ ባሕር፡ እምብዝኀ፡ መጻሕፍት። ወኮነ፡ ለሰብአ፡ ዝንቱ፡ ዘመን፡ ወዝንቱ፡ ትውልድ፡ አገበረነ፡ መፍቅድ፡ ኀበ፡ ትርጓሜ፡ ዛቲ፡ መጽሐፍ፡ ከመ፡ ታብርሃነ፡ ወትክሥት፡ ለነ፡ ልበ፡ መጻሕፍት፡ አምላካዊያት፡ ዘተኀብአ፡ እምኔነ፡ እምብዝኀ፡ ዑረተ፡ ሕሊናነ፡ ወትክሥት፡ ለነ፡ ፍካሬሃ፡ ክሥተተ፡ ግሁደ፡ ከመ፡ ኢንትገኀሥ፡ እምፍኖተ፡ ጽድቅ፡ ወኢንትከዓው፡ እምኔሁ፡ በስሕተትነ፡ ወኅርትምናነ፡ በተሊወ፡ ፈቃደ፡ ሒሊናነ፡ ሥጋዊ፡ በከመ፡ ነዋ፡ ተጽሕፈ፡ እስመ፡ ኵሉ፡ ለለ፩፩፡ እምሰብእ፡ ነዋ፡ ተኰነነ፡ ወተስሕበ፡ ወገረረ፡ ወተግኅሠ፡ እምባሕርየ፡ ፍትወቱ፡ በአምጣነ፡ (Fol. 1rb) ረከቦሙ፡ ለሥጋዊያን፡ ሶበ፡ ኢለበዉ፡ መጻሕፍተ፡ ቅዱሳተ፡ አምላካዊያተ፡ በከመ፡ ይደሉ፡ ወመጠነ፡ ዘኢይደሉ፡ አንጎገዉ፡ ወእምፈቃዳተ፡ ባህላት፡ ጸኑ፡ ኀበ፡ ኀጢአት፡ ብዙኅ፡ ወኑፋቄያተ፡ አራሲስ።
ወበእንተ፡ ዝንቱ፡ ስሕቱ፡ በስሕተተ፡ ሕሊናሆሙ፡ ወበስሕተተ፡ ሰይጣናት።
ወበእንተዝ፡ አስተጋብኦ፡ ለዝንቱ፡ መጽሐፍ፡ ዝኩ፡ አብ፡ ወሊቅ፡ ዘቀደመ፡ ዝክሩ፡ ወደረሰ፡ ዘንተ፡ ድርሳነ፡ በረድኤተ፡ እግዚአብሔር፡ ልዑል፡ ወበረድኤተ፡ እግዝእትነ፡ ቅድስት፡ ድንግል፡ ማርያም፡ ወላዲተ፡ አምላክ፡ ለዘክሮታ፡ ክብር፡ ወስብሐት፡ ለዓለመ፡ ዓለም።
ወፈጸማ፡ እመጻሕፍት፡ ዘይከውንዋ፡ ስምዓ፡ ላቲ፡ በጽድቅ፡ እምኵሉ፡ መጻሕፍተ፡ ቤተ፡ ክርስቲያን። ወኃሠሠ፡ በዝንቱ፡ ቅድመ፡ በቍዔተ፡ ነፍሱ፡ ወኢተግኅሠ፡ እምዘ፡ ተአዘዘ፡ በጥያቄ፡ ላዕሌሁ።
ወዳግመ፡ ለኵሎሙ፡ እለ፡ ያሠምኩ፡ ቦቱ፡ ወያነብብዎ፡ በሃይማኖት፡ ወበሠናይ፡ ልባዌ፡ እንዘ፡ ሰባሕያን፡ ስመ፡ አብ፡ ዘኢተወልደ፡ ወወልድ፡ ቃሉ፡ ዘይትወለድ፡ እምኔሁ፡ ልደተ፡ እንበለ፡ ተፈልጦ፡ ወመንፈስ፡ ቅዱስ፡ ዘይሠርፅ፡ እምኔሁ፡ ሥርፀተ፡ እስከ፡ ለዓለም፡ ፫ፀሐይ፡ ሊሉያን፡ ወዘኢሊሉያን፡ እምክበብ፡ ፩ባሕርይ፡ ወአልቦ፡ ካልእ፡ ሎሙ።
ዝንቱ፡ ዘእምኀቤሁ፡ ይደሉ፡ ስብሐት፡ ወሎቱ፡ ይደሉ፡ አኰቴት፡ አኮ፡ በጽዮን፡ ባሕቲታ፡ ዳእሙ፡ በኵሉ፡ ዓለም፡ ኅቡረ፡ ዘያስተርኢ፡ ወዘኢያስተርኢ፡ እምኔሃ።
ወሎቱ፡ ይደሉ፡ አኰቴት፡ ለዓለም፡ ወእስከ፡ ለዓለመ፡ ዓለም፡ አሜን።
54–56
ሐዊ፡ ḥawi Somme théologique (théologie spéculative et morale; exégèse biblique; patristique; droit canon; ascétisme, etc.) (Fol. 1ra) በስመ፡ አብ፡ ወወልድ፡ ወመንፈስ፡ ቅዱስ፡ አምላክ። ሎቱ፡ ስብሐት፡ ለዓለመ፡ ዓለም፡ ወሎቱ፡ እዘዝ፡ ወለእግዚአብሔር፡ ዕበይ፡ ወክሂል፡ ዘአሐዱ፡ በመለኮት፡ ወስሉሥ፡ በአካላት፡ አብ፡ ወወልድ፡ ወመንፈስ፡ ቅዱስ።
ዝንቱ፡ አብ፡ ወሊቅ፡ አንቲያኮስ፡ እምደብረ፡ ሲቅ፡ ዘሀለወት፡ በምሥራቅ፡ ኢየሩሳሌም፡ እስመ፡ ውእቱ፡ ረከበ፡ ኀበ፡ ዛቲ፡ ደብር፡ ፍኖተ፡ ኃዲጎታ፡ በምክንያት፡ ዘይደሉ፡ ጽሒቆታ።
ወአስተጋብአ፡ በህየ፡ እመጻሕፍት፡ ቅዱሳት፡ አምላካዊያት፡ መጽሐፈ፡ ወሰመየ፡ ስሞ፡ ሐዊ።
ዘውእቱ፡ አስተጋባኤ፡ ክልኤቱ፡ ጾታት፡ እስመ፡ ውእቱ፡ ያኤምር፡ ላዕለ፡ ግብራት፡ ብዙኃት። ወፀአታ፡ እመጻሕፍት፡ ቅዱሳት፡ ቀኖናዊት፡ ከመ፡ ውእቱ፡ ነገረ፡ በውስቴታ፡ ወጽሕቀ፡ በአስተጋብኦታ፡ በቍዔተ፡ ለኵሉ፡ ዘያነብባ።
ወከመ፡ ዘይእዜ፡ በመዋዕሊሁ፡ ለቈስጠንጢኖስ፡ ኮኑ፡ መነኮሳት፡ እለ፡ ተምህሩ፡ በጉባኤ፡ ኮኑ፡ የኀደሩ፡ በደብረ፡ ጸሊም፡ እምአድባራት። ወበእንተዝ፡ ረከበ፡ ፍኖተ፡ ኀዲጎታ፡ ለዛቲ፡ ደብር፡ በምክንያት፡ ዘይደሉ። ወአእመሩ፡ እስመ፡ አፍልሶተ፡ ክበደ፡ መጽሐፍ፡ ቅዱስ፡ ሕጋዊ፡ እመካን፡ ወስተ፡ መካን፡ ኮነ፡ ዕፁብ፡ ወዘኢይትከሀል።
ወፈድፋደሰ፡ ነዋ፡ በዝኀት፡ ዛቲ፡ መጽሐፍ፡ ሕጋዊት፡ እምአዝማናት፡ እለ፡ ኀለፉ። ወተወሰከት፡ ብዙኀ። ወርእየት፡ ትርጓሜሃ፡ ዝርወ፡ ወሊሉየ፡ ወምዮጠ፡ ለዝየ፡ ወለዝየ።
ወከመ፡ ይእቲ፡ ነዋ፡ ኮነት፡ አስተርአየት፡ ውስተ፡ ዕመቀ፡ ባሕር፡ እምብዝኀ፡ መጻሕፍት። ወኮነ፡ ለሰብአ፡ ዝንቱ፡ ዘመን፡ ወዝንቱ፡ ትውልድ፡ አገበረነ፡ መፍቅድ፡ ኀበ፡ ትርጓሜ፡ ዛቲ፡ መጽሐፍ፡ ከመ፡ ታብርሃነ፡ ወትክሥት፡ ለነ፡ ልበ፡ መጻሕፍት፡ አምላካዊያት፡ ዘተኀብአ፡ እምኔነ፡ እምብዝኀ፡ ዑረተ፡ ሕሊናነ፡ ወትክሥት፡ ለነ፡ ፍካሬሃ፡ ክሥተተ፡ ግሁደ፡ ከመ፡ ኢንትገኀሥ፡ እምፍኖተ፡ ጽድቅ፡ ወኢንትከዓው፡ እምኔሁ፡ በስሕተትነ፡ ወኅርትምናነ፡ በተሊወ፡ ፈቃደ፡ ሒሊናነ፡ ሥጋዊ፡ በከመ፡ ነዋ፡ ተጽሕፈ፡ እስመ፡ ኵሉ፡ ለለ፩፩፡ እምሰብእ፡ ነዋ፡ ተኰነነ፡ ወተስሕበ፡ ወገረረ፡ ወተግኅሠ፡ እምባሕርየ፡ ፍትወቱ፡ በአምጣነ፡ (Fol. 1rb) ረከቦሙ፡ ለሥጋዊያን፡ ሶበ፡ ኢለበዉ፡ መጻሕፍተ፡ ቅዱሳተ፡ አምላካዊያተ፡ በከመ፡ ይደሉ፡ ወመጠነ፡ ዘኢይደሉ፡ አንጎገዉ፡ ወእምፈቃዳተ፡ ባህላት፡ ጸኑ፡ ኀበ፡ ኀጢአት፡ ብዙኅ፡ ወኑፋቄያተ፡ አራሲስ።
ወበእንተ፡ ዝንቱ፡ ስሕቱ፡ በስሕተተ፡ ሕሊናሆሙ፡ ወበስሕተተ፡ ሰይጣናት።
ወበእንተዝ፡ አስተጋብኦ፡ ለዝንቱ፡ መጽሐፍ፡ ዝኩ፡ አብ፡ ወሊቅ፡ ዘቀደመ፡ ዝክሩ፡ ወደረሰ፡ ዘንተ፡ ድርሳነ፡ በረድኤተ፡ እግዚአብሔር፡ ልዑል፡ ወበረድኤተ፡ እግዝእትነ፡ ቅድስት፡ ድንግል፡ ማርያም፡ ወላዲተ፡ አምላክ፡ ለዘክሮታ፡ ክብር፡ ወስብሐት፡ ለዓለመ፡ ዓለም።
ወፈጸማ፡ እመጻሕፍት፡ ዘይከውንዋ፡ ስምዓ፡ ላቲ፡ በጽድቅ፡ እምኵሉ፡ መጻሕፍተ፡ ቤተ፡ ክርስቲያን። ወኃሠሠ፡ በዝንቱ፡ ቅድመ፡ በቍዔተ፡ ነፍሱ፡ ወኢተግኅሠ፡ እምዘ፡ ተአዘዘ፡ በጥያቄ፡ ላዕሌሁ።
ወዳግመ፡ ለኵሎሙ፡ እለ፡ ያሠምኩ፡ ቦቱ፡ ወያነብብዎ፡ በሃይማኖት፡ ወበሠናይ፡ ልባዌ፡ እንዘ፡ ሰባሕያን፡ ስመ፡ አብ፡ ዘኢተወልደ፡ ወወልድ፡ ቃሉ፡ ዘይትወለድ፡ እምኔሁ፡ ልደተ፡ እንበለ፡ ተፈልጦ፡ ወመንፈስ፡ ቅዱስ፡ ዘይሠርፅ፡ እምኔሁ፡ ሥርፀተ፡ እስከ፡ ለዓለም፡ ፫ፀሐይ፡ ሊሉያን፡ ወዘኢሊሉያን፡ እምክበብ፡ ፩ባሕርይ፡ ወአልቦ፡ ካልእ፡ ሎሙ።
ዝንቱ፡ ዘእምኀቤሁ፡ ይደሉ፡ ስብሐት፡ ወሎቱ፡ ይደሉ፡ አኰቴት፡ አኮ፡ በጽዮን፡ ባሕቲታ፡ ዳእሙ፡ በኵሉ፡ ዓለም፡ ኅቡረ፡ ዘያስተርኢ፡ ወዘኢያስተርኢ፡ እምኔሃ።
ወሎቱ፡ ይደሉ፡ አኰቴት፡ ለዓለም፡ ወእስከ፡ ለዓለመ፡ ዓለም፡ አሜን።
54–56
- Magdalena Krzyżanowska added Gr 4 on 27.2.2023
- Magdalena Krzyżanowska added Les on 27.2.2023
- Magdalena Krzyżanowska correction on 27.2.2023
- Magdalena Krzyżanowska added Gr on 24.2.2023
- Magdalena Krzyżanowska added Gr 2 on 24.2.2023
- Magdalena Krzyżanowska added Gr 3 on 24.2.2023
- Pietro Maria Liuzzo replaced d'Abb Cat references with bibliographical reference #7 on 24.10.2019
- Andreas Ellwardt last updated txt file and doc file of Lexicon on 19.4.2017
- Pietro Maria Liuzzo exported from lexicon to XML on 16.1.2017
- Pietro Maria Liuzzo updated lexicon XML file adding nested senses on 16.1.2017
- Andreas Ellwardt updated txt file and doc file of Lexicon on 22.11.2016