Lexicon Linguae Aethiopicae

	sample	result
*	custodir	add wildcards to unlimit your string search
?	custodir?	Will find any match for the position with the question mark.
~	ምሕረትከ~	Will make a fuzzy search. you can decide also how much fuzzy, by saying for example ምሕረትከ~0.9 which will match only 90% similar terms.
""	"ምሕረትከ፡ ይትኖለወኒ፡"	Will find the exact string contained between quotes.
()	(verbo OR notionem) AND ይትኖለወኒ	Will find one of the two between brackets and the other string.

particula negandi [hebr. אִי ; utrum አይ፡ ejusdem particulae negativae forma antiquior an interrog. sit, dubium videtur]. Non absolute ponitur ( አኮ፡ , አልቦ፡ ), sed negandis sive enunciationibus sive singulis nominibus adhibetur. Verbo nominive, cui vim negativam tribuit, praefigi solet, ut: ኢይገብሩ፡ , sed accedente particula enclitica eam a suo verbo vel nomine separare licet, ut: ወኢሂ፡ ትትዌሰክ፡ ወኢሂ፡ ተሐጽጽ፡ ; ; Platt, ኢኬ፡ ትዘሀሩ፡ ( ); Vim negativam tribuit

1)enunciationi

a)simplici: non^la, haud^la, et praedicato praefigitur, ut: ኢያውሥአ፡ (pro ኢአውሥአ፡ gramm.§ 48,5) ኢየሱስ፡ ቃለ፡ ; ; ኢያድኅነኪ፡ አምላክኪ፡ ; ; ; ; ; ; ኢታአምሩኑ፡ ; ; ዓዲሁ፡ አንትሙኒ፡ ኢለባውያን፡ አንትሙ፡ ; rarius alii sententiae parti, quae emphaseos causa praedicato praemissa est, praefigitur, ut: ኢሰማየ፡ የዐርጉ፡ ወኢምድረ፡ ይበጽሑ፡ ; quamquam tum ante praedicatum vel ዘ፡ interponere amant, ut: አመ፡ ኢበዝንቱ፡ ደብር፡ ወኢበኢየሩሳሌም፡ ዘይሰግዱ፡ Platt; vel particulam ኢ፡ repetere ; ; ; ; ኢሊተ፡ ኢይኩን፡ ወኢላቲ፡ ^b,26; ; ኢኬ፡ ንዋይ፡ ኢይበቍዕ፡ vel ኢኬ፡ አብ፡ ኢይቤዙ፡ ወልዶ፡ ; etiam ወኢሂ፡ ኢይክሎ፡ Platt; enunciationum earum, in quibus vel praedicatum vel copula subjecti et praedicati omissa sunt, exempla sunt: ገብረ፡ እኩየ፡ ወባሕቱ፡ ኢከመ፡ ነገሥተ፡ እስራኤል፡ ; ወኢጽንዐ፡ ሰማይ፡ ላዕሌሁ፡ .

b)prohibitivae vel dehortatoriae: ne^la, Subjunctivo, ኢይኩንከ፡ ዕፁበ፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; et ከመ፡ ኢ፡ seq. : ; ; ; ; ; .

2)nominibus,

a)Infinitivis: ኢለነዲቅ፡ አብያተ፡ ወኢለነቢር፡ ህየ፡ ; ; ; ; ; በእንተ፡ ኢዐቂቦቱ፡ ላቲ፡ F.N. 29.

b)cuivis nomini et abstracto et concreto (lat.: in^la-): ኢሕዝብየ፡ ; ኢአማኒ፡ incredulus^laF.N. 24,5; ኢምሒከ፡ ሥጋ፡ ἀφειδία σώματος 23 Platt; ኢዘምዎ፡ ἐγκράτεια ; ኢአሚኖቶሙ፡ ἀπιστία αὐτῶν ; በኢያእምሮ፡ ; በኢድልወትነ፡ ob indignitatem nostram^la

a)Ubi enunciationis negativae pars aliqua e pluribus membris copula ወ፡ conjunctis composita est, ante singula membra ኢ፡ repetere amant ( nec^la- nec^la): በሓውርት፡ ኀበ፡ ኢያአምሩ፡ ኢእሙንቱ፡ ወኢአበዊሆሙ፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ኢይከውኑ፡ ዐዚዛነ፡ ወኢልዑላነ፡ ; ኢይንሣእ፡ ኢፈትለ፡ ወኢቶታነ፡ ; ; ; ; ; ኢተግሕሣ፡ ኢለየማን፡ ወኢለፀጋም፡ ; ^b,26.

b)etiam ubi primo loco aliae negationes (atque ኢ፡ ) positae sunt, ut: እለ፡ አልቦሙ፡ አብ፡ ወኢእም፡ ወኢአዛዚ፡ F.N. 24,3; in specie ubi praepositioni ዘእንበለ፡ sine^la, plura nomina subjuncta sunt, alterum tertiumve non per ወ፡ sed per ወኢ፡ annectere solent: ዘእንበለ፡ ነፍስ፡ ወኢነሶሳው፡ ; ዘእንበለ፡ ምክንያት፡ ወኢአበሳ፡ absque causa et culpa^laF.M. 12,2; ዘእንበለ፡ ነጽሮ፡ መልክዐ፡ ብእሲት፡ ወኢሁከት፡ ዘኅሊና፡ F.M. 14,1; ; .

c) ወኢ፡ vel ወኢሂ፡ ወኢ – ሂ፡ ወኢ – ኒ፡ nec^la, neque^la ; ; ; ; ; ; ; ; n. 716 ኢ፡ – ወኢ፡ , ወኢ፡ – ወኢ፡ , ኢሂ፡ – ወኢሂ፡ , ኢ – ኒ፡ – ወኢ – ኒ፡ nec^la- nec^la ; ; ; ; ; ; ; ; ኢመኑ፡ vel ወኢመኑሂ፡ nemo^la, ኢምንት፡ , ወኢምንት፡ , ወኢምንትሂ፡ nihil^la መኑ፡ et ምንት፡ ; ወኢአሐዱ፡ ne unus quidem^la, nullus^lasub አሐዱ፡ ; ኢ፡ – ኵሉ፡ vel ኵሉ፡ ኢ፡ nullus^la, nihil^lavid. ኵሉ፡ ; ኢ፡ – ጥቀ፡ vel ጥቀ፡ – ኢ፡ ne^la– quidem^la ጥቀ፡ ; ኢ፡ – እንከ፡ non amplius^lavid. sub እንከ፡ ; ዓዲ፡ ኢ፡ nondum^la ዓዲ፡ ; ግሙራ፡ ኢ፡ et ኢ፡ – ግሙራ፡ numquam^la ግሙራ፡

1)enunciationi

b)prohibitivae vel dehortatoriae: ne^la, Subjunctivo, ኢይኩንከ፡ ዕፁበ፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; et ከመ፡ ኢ፡ seq. : ; ; ; ; ; .

2)nominibus,

a)Infinitivis: ኢለነዲቅ፡ አብያተ፡ ወኢለነቢር፡ ህየ፡ ; ; ; ; ; በእንተ፡ ኢዐቂቦቱ፡ ላቲ፡ F.N. 29.

et ብዒዛ፡ (etiam per እ , ኢ ) , ብዕዛት፡ vel ብዒዛት፡ nomen instrumenti musici, ut videtur cornu^lavel bucinae^lavel litui^laspecies (secundum Ludolfum „cornu genus tenue et longum, quod inflari solet, sic dictum ab animali ብዕዛ፡ “). Saepius cum ቀርን፡ conjunctum reperitur, ut: በአቅርንት፡ ወበብዕዛ፡ ἐν σάλπιγξι καὶ ἐν κερατίναις ; ; በጸናጽል፡ ወበዕንዚራ፡ ወበቃለ፡ ቀርን፡ ወብዕዛ፡ ; ወምስሌሁ፡ መዘምራን፡ እለኒ፡ በጸናጽል፡ ወእለኒ፡ በከበሮ፡ወእለኒ፡ በብእዛ፡ ወበአቅርንት፡ . Sed ut in locis modo laudatis ; pro κινύραις vel νάβλαις substitutum videtur, ita in aliis quoque locis variis varia instrumentorum nomina Graeca respondent: በብዕዛ፡ የዐነዝሩ፡ ἐν κινύρᾳ 1 ; በከበሮ፡ ወበብዕዛ፡ ἐν νάβλαις καὶ κινύραις ; ; በውእቱ፡ አቅርንት፡ ወብኢዛት፡ (v. ወብዕዛት፡ ) ወበጸናጽል፡ ወበመሓልይ፡ ( ἐν ὀργάνοις ?) ; ቃለ፡ ቀርን፡ ወዕንዚራ፡ ወመሰንቆ፡ ወብዕዛ፡ ወማሕሌት፡ ( σύριγξ an σαμβύκη ?) , unde interpretes nomina instrumentorum musicorum negligentissime vertisse elucet. Aliâs quoque occurrit, ut ; አርጋኖን፡ ወብዕዛ፡ Donique in alium errorem abeunt et cymbalum^lavel tintinnabulum^lainterpretantur: ብዕዛ፡ ዘ፡ ጸናጽል፡ ; aliud^la: ናብሊስ፡ ብእዛ፡ ብ፡ ቃጭል፡ ብዕዛሰ፡ ጸናጽልሂ፡ ይ፡ particula inseparabilis suffixa, ( gramm.§ 62,1,c; gramm.§ 161,a; gramm.§ 198,2,a),

1)nota interrogationis (sicut ሁ፡ q.v.): –ne?^laan?^lanum?^lautrum?^lanumquid?^laaut primo aut principali sententiae vocabulo suffigitur: ዳኅንኑ፡ አቡክሙ፡ ወይቤልዎ፡ ዳኅን፡ ; ; ; ዘንተኑ፡ ገበርኪ፡ ; ; ; ግበ፡ ዝእብኑ፡ ርስትየ፡ ; ንደፈንኑ፡ ; ; ; ; ; ; ወይክሉኑ፡ ጸዊመ፡ ; አንተኑ፡ ዘይመጽእ፡ ወቦኑ፡ ካልአ፡ ዘንሴፎ፡ ; ; ; ; ኢ ኑ፡ ; ; ዘወድቀ፡ ኢይትነሣእኑ፡ ; ; frequentissime ቦኑ፡ ; ; ; ; 1 ; ; ( ቦ፡ ); አኮኑ፡ , አልቦኑ፡ ; ; ; ( አኮ፡ , አልቦ፡ ); et aliis pronominibus et adverbiis interrogativis annectitur, ምንት፡ , አይ፡ , ማእዜ፡ , አይቴ፡ , እፎ፡ , እመ፡ (ut: እመ፡ አማንኑ፡ ), ሚመ፡ , አው፡ ; post singulas notiones ejusdem sententiae particula ወ copulatas repetere licet, ut: ሕዝብየኑ፡ ወብሔርየኑ፡ ተኀሥሥ፡ ; ; .

2)Enunciationi conditionali inserta ኑ፡ (sicut ሁ፡ q.v.; quamquam multo rarius usitata) est nota dubitationis ( gramm.§ 205,1), qua is loquitur de eo quod hypothetice posuit se ipsum dubitare indicat: እመ፡ ይጸውዑከኑ፡ መጽኡ፡ እሉ፡ ሰብእ፡ ተንሥእ፡ ; . n. 630

, proprie solitudo^la, cum affixis pronominibus usurpatur, et circumscribendis adjectivis vel adverbiis aliarum linguarum inservit (sicut לְבַד ܒܰܠܚܽܘܕ وَحْدٌ ; gramm.§ 157,2; gramm.§ 163,2).

1)Subjunctis pronominibus suff. omnium personarum (nota formas quasdam anomalas annot.)

a)solus^la(et unicus, et solitarius); non de personis tantum usurpatur sed etiam de rebus, ut ; ; ; (nihil edebat) ዘእንበለ፡ በቀዳሚት፡ ሰንበት፡ ወበዕለት፡ እሑድ፡ ባሕቲቶሙ፡ ; ወአኮ፡ ለአፅምዖ፡ ባሕቲቱ፡ ; explere potest vicem subjecti: ባሕቲትከኑ፡ መልአክ፡ አንተ፡ σὺ μόνος εἶ ἄρχων ; ; praedicati: ሶበ፡ ይሄልዉ፡ ባሕቲቶሙ፡ ; appositionis (id quod longe frequentissimum est): ኖኅ፡ ባሕቲቱ፡ ; እግዚአብሔር፡ ባሕቲቱ፡ ጻድቅ፡ ; ; አነ፡ ባሕቲትየ፡ ; ; ; ምንተ፡ በጻሕከ፡ ባሕቲትከ፡ ; ; እፎ፡ ነበረት፡ ባሕቲታ፡ ሀገር፡ ; ባሕቲትየ፡ እነብር፡ καταμόνας ; ባሕቲቶሙ፡ ይነብሩ፡ ; ወትተርፍ፡ ባሕቲታ፡ ምድሮሙ፡ በድወ፡ , nonnumquam in , ut: እንዘ፡ ናንሶሱ፡ ባሕቲተነ፡ (v. ባሕቲትነ፡ ) ; ለከ፡ ለባሕቲትከ፡ ; ኪያሁ፡ ባሕቲቶ፡ ; ; cuivis st. constructo subjungere licet: በፈቃደ፡ ባሕቲቱ፡ sua solius voluntate^laF.N. 6; አኮ፡ በእንተ፡ ባሕቲቶሙ፡ ዘእብል፡ (Platt: በእንተ፡ እሉ፡ ባሕቲቶሙ፡ ) ; ; አኮ፡ ለባሕቲትየ፡ ዘጻመውኩ፡ οὐκ ἐμοὶ μόνῳ ; .

b)praefixis praepositionibus

α) በ፡ seorsum^la, solitarie^la(secum, sine arbitris): በባሕቲቶሙ፡ καθ᾽ ἑαυτούς ; ሠሐቀት፡ በባሕቲታ፡ ἐν ἑαυτῇ ; n. 497 በባሕቲቶሙ፡ ተስእልዎ፡ quum soli^la(cum eo) essent^la, interrogarunt^la ; .

β) እንተ፡ seorsum^la, separatim^la: አቀሞን፡ እንተ፡ ባሕቲቶን፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; .

c)praemissa negatione አኮ፡ et sequente ዓዲ፡ vel ወዓዲ፡ vel ዓዲ፡ — ኒ፡ , ዓዲ፡ — ሂ፡ non solum^la( tantum^la, modo^la) — sed etiam^la ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; 1 ; .

2)Subjuncto III. p. m. , ባሕቲቱ፡ (rarius in ut bis): solum^la, tantum^la, modo^la, solummodo^la ; ኢ vel አኮ፡ — ባሕቲቱ፡ — አላ፡ vel አላ፡ — ኒ፡ ; ; ; . — (De significatu ባሕቲት፡ unica^lai.e. carissima^la, quam Ludolfus affert, vehementer dubito; etenim ለባሕቲትከ፡ non tuae^la(animae) carissimae^lased tibi soli^lasignificat; pariter Lud. comm. hist. p. 30 ግበሩ፡ በዓላ፡ ለባሕቲትየ፡ non „ celebrate festum unicae^la(carissimae) meae^la“ sed „ festum ejus mihi soli^la“ (sicut ሊተ፡ . p. 30 ) exponendum videtur).

( ) , fem. ዳግምት፡ iteratus^la, secundus^la, alter^la: ዳግም፡ ልደት፡ παλιγγενεσία ; ; ; ዳግም፡ ኦሪት፡ δευτερονόμιον ; ; ኦሪት፡ ዘዳግም፡ titulus Deuteronomii^lalibri biblici; ዳግም፡ ሞት፡ ; ; ; ዳግም፡ ብእሲ፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ዘይነግሥ፡ ዳግመ፡ (qui regnabit secundus) ; admittit sicut alia numeralia: ; ; አዕቀጸኒ፡ ናሁ፡ ዳግም፡ ዮም፡ ; „nomini proprio additum distinguit homines ejusdem nominis“ (Lud.), ut: ሚናስ፡ ዳግም፡ i.e. Minas alter vel secundus (Alexandriae Patriarcha LXI) Sx. Enc.; nonnumquam successor^laalicujus, ut: ሰላም፡ ለክልስትያኖስ፡ ለዮናክንዲስ፡ ዳግሙ፡ Enc. (nam ክልስትያኖስ፡ ሊቀ፡ ጳጳሳት፡ ዘሮሜ፡ ኮነ፡ ረድኦ፡ ለዮናክንዲኖስ፡ ሊቀ፡ ጳጳሳት፡ ዘእምቅድሜሁ፡ ). Adv.

a) በዳግም፡

α)secundum^la, iterum^la, secunda vice^la: ἐκ δευτέρου ; τὸ δεύτερον ; ἐν τῷ δευτέρῳ ; ἔτι .

β)secundo loco^la .

b) ዳግመ፡ iterum^la, denuo^la, rursus^la, secundo^la ; ; ; ; ; ( ዳግም፡ rom.); ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; δίς ; እንከ፡ ዳግመ፡ ; ዓዲ፡ ዳግመ፡ ; ዳግመ፡ ካዕበ፡ ; ; ; ወካዕበ፡ የሐውር፡ ዳግመ፡ የአብስ፡ ; ኢ — ዳግመ፡ οὐκέτι non amplius^la ; ከመ፡ ኢይኩን፡ ዳግመ፡ አይኅ፡ ; ኢዳግመ፡ እንከ፡ .

also አይ፡ also አይ፡

ሀለወ

I,2(rarius per ሐ et ኀ ) Imperf. ይሄሉ፡ , የሀሉ፡ , ሀሊው፡ ( ), ሀልዎ፡ et ሀልዎቶ፡ ; in Perf. 3 masc. praeter formam ሀለወ፡ etiam forma contracta ሀሎ፡ usitatissima est ( gramm.p. 142 2), nec non in 3 fem. ሀሎት፡ efferri et scribi potest ( ). Sed erravit J. Ludolfus, cum inter formas ሀሎ፡ et ሀለወ፡ significationis discrimen interesse censeret (in 1 et 2), nam omnibus fere in locis, ubi ሀለወ፡ vel ሀሎ፡ occurrit, diversi libri mss. utramque formam promiscue usurpatam exhibent. [Radicem ሀለወ፡ comparandam propono cum arab. حَالَ ( حَول ) et substantivo حَالٌ ; eodem modo literae radic. secundae et tertiae ordo permutatus est inter ኀለወ፡ et خال ( خَول ), ኀለየ፡ et خال ( خَيْل ), al. Sed quamvis prima radicis significatio in vertendo, mutando, circumagendo^lasit, tamen miro quodam genii linguae innati lusu verbo notio existendi^laaddicta est, alteri autem verbo ኮነ፡ , cujus notio prima a stando^lapetita est, significatio oriendi, fiendi, accidendi^lacontigit. Amh. sonat አለ፡ ]. Significat:

1)esse^la, existere^la. Neque tamen ad praedicatum cum subjecto copulandum adhiberi solet, sed existentiam subjecti nudam ponit, aut absolute, aut tamquam in aliquo loco, statu, tempore, actione versantis: ሀሎ፡ ፩ ብእሲ፡ ; . ኢትፍቱ፡ ሀልዎ፡ ምስሌሆሙ፡ . ሀሎኩ፡ ውስተ፡ ባቢሎን፡ ; በአምጣነ፡ ሀለውኩ፡ ; ኢትፍራህ፤ ሀሎኩ፡ ምስሌከ፡ ; n. 4 ; ; እግዚኦ፡ ሀሎከ፡ ማእከሌነ፡ ; ይከውኑ፡ ከመ፡ ዘኢሀለዉ፡ ; ውስተ፡ እዴሆሙ፡ ሀለወት፡ ሠናይቶሙ፡ ; ኵሎሙ፡ እለ፡ ሀለዉ፡ ዲበ፡ ምድር፡ .

a)Creberrime ipsum Perf. ሀለወ፡ notionem temporis praesentis suggerit: አንበሳ፡ ሀሎ፡ ውስተ፡ ፍኖት፡ λέων ἐν ταῖς ὁδοῖς ; አይቴ፡ ሀሎ፡ ubi est?^la ; ; ; ; አነ፡ ውእቱ፡ ዘሀሎ፡ ἐγώ εἰμι ὁ ὤν ; ሀለወ፡ ወኢሀለወ፡ ἦν καὶ οὐκ ἔστι ; sed haud minus frequenter ሀለወ፡ tempore praeterito vertendum est: ጸሐፍ፡ ኵሎ፡ ነገረ፡ ዘሀሎ፡ ውስተ፡ ክርታስ፡ ; ሀሎኩ፡ አነ፡ ኀበ፡ ፈለግ፡ ; ; ; ; ; . Imperfectum tempus futurum significat: ወለዓለምኒ፡ ትሄሉ፡ ; ; ; ; ; sed etiam de tempore praesenti usurpatur: ዘሀሎ፡ ወይሄሉ፡ ὁ ὢν καὶ ὁ ἦν ; ; የኀልፍ፡ ከመ፡ ጽላሎት፡ ወኢይሄሉ፡ እንከ፡ . De enuntiationibus conditionalibus conferre licet exempla ; ; ; ኀበ፡ ሀሎ፡ ደመና፡ ህየ፡ ሀሎ፡ መንፈስ፡ ; et al.

b)Construi potest cum loci: ሀለዉ፡ ሐቅለ፡ erant in agro^la ; ; ; ; 2 ; እንዘ፡ ሀሎ፡ ዐጸደ፡ ሞቅሕ፡ . .

c)Nonnunquam ope verbi ሀለወ፡ praedicatum subjecto copulatur; quod si fit, praedicatum in ponere licet ( gramm.p. 346): ለዘ፡ ሀለወ፡ ድልወ፡ ei, qui paratus fuerit^la ; ; sed notio existendi huic verbo tam firmiter inhaeret ut praedicatum appositionis instar saepius in Nomt. ponatur: ሀለወ፡ ድፉን፡ ; ; ወእሙንቱሂ፡ ሀለዉ፡ ቅዉማን፡ al.

d)Aethiopes verbum ሀለወ፡ cum Imperfecto alius verbi componunt, ut durationem actionis denotent, sive in tempus praeteritum incidat: ሀሎኩ፡ እሰክብ፡ dormiebam^la ; ; ; ; ; ; ; ; ; sive in Praesens: ሀሎ፡ ይነብር፡ በየማነ፡ እግዚአብሔር፡ , vel praesens instans: ይመጽእ፡ ሀሎ፡ venturus est^la ; ትሠጠም፡ ሀለወት፡ ; ሀለወት፡ ትወልድ፡ ; sive in futurum አንተ፡ ሀለወት፡ ትትፌጸም፡ ; Platt; ዘይከውን፡ ሀሎ፡ . Simili modo cum alius verbi Infinitivo verbali coniungitur, eodem sensu: ሀሉ፡ ተወኪለከ፡ ἴσθι πεποιθώς et al.; nec non እንዘ፡ Imperf. sequi potest: በኵሉ፡ መዋዕለ፡ ሕይወትየ፡ ሀለውኩ፡ እንዘ፡ እዜከሮ፡ ለእግዚአብሔር፡

e)Opponitur ዘሀሎ፡ id quod est^lai.e. praesens^laei quod venturum vel futurum est ( ዘይመጽእ፡ , ዘይሄሉ፡ , ዘይከውን፡ ) ; ( τὰ ἐνεστῶτα ) , quamquam aliis in locis ዘሀሎ፡ id, quod factum est^la τὸ γεγονός , significat, .

f)Theologis et philosophis ሀልዎ፡ et ሀልዎት፡ est existentia^la, essentia^la, ut እግዚአብሔር፡ አምጻኤ፡ ኵሉ፡ ዓለም፡ እምኀበ፡ ኢሀልዎ፡ ኀበ፡ ሀልዎ፡ Deus qui totum mundum^la ἐκ τοῦ μὴ εἶναι εἰς τὸ εἶναι perducit^laFal. f. 83; እግዚአብሔር፡ ለሰብእ፡ እምሀልዎ፡ አግብኦ፡ ውስተ፡ ሞት፡ ; Hippocrates et Galenus docent: ነፍስሰ፡ ኢትሄሉ፡ ዘእንበለ፡ ዳእሙ፡ በሀልዎተ፡ ሥጋ፡ ወተኀልፍ፡ በኅልፈታ፡ ሀልዎታት፡ entia^la( τὰ γεγονότα ) saepissime in Chrys., ut

2)instare^la, futurum esse^la: ክልኤቱ፡ ዓመት፡ ኀለፈ፡ ዘረኃብ፡ ወዓዲ፡ ሀሎ፡ ኀምስቱ፡ ዓመት፡ ; . Construi solet cum , verbi, ut conveniat Graeco μέλλειν Infin. n. 5( gramm.p. 138): እለ፡ ሀለዎሙ፡ ይእመኑ፡ ቦቱ፡ οἱ μέλλοντες πιστεύειν ἐπ᾽ αὐτῷ ; ; ; ; ; ; vel simplici Futuro Graeco: ; ; ; ; . Haud raro ሀልዎ፡ post verbi collocatur; ያእምርዎ፡ ሀለዎሙ፡ ; ; ; . Sed multis aliis in locis haec phrasis Graeco δεῖ seq. Infin., Latino oportet^la, necesse est^larespondet, quippe cum ሀለወ፡ cum conjunctum significare possit convenit ei, ut^lavel oportet^la( infra ). Ita legitur: ሀለወክሙ፡ ትትወለዱ፡ δεῖ ὑμᾶς γεννηθῆναι ; ; ; ; . Etiam ከመ፡ subjunctivo praeponere licet: ሀለወኒ፡ ከመ፡ እዜንዎን፡ Rarius libri et mss. et impressi in hac phrasi pro verbi Imperf. praebent: ሀለዎ፡ ይትሌዐል፡ Caeterum non modo ሀለወ፡ cum , sed etiam verbum ሀለወ፡ personaliter flexum, Subjunctivo praepositum, idem significare potest: ዘሀለወ፡ ይኩን፡ ; ; ; ሀሎነ፡ ኵልነ፡ ንብጻሕ፡ ; Polygl., ሀለውነ፡ ንሕምም፡ { : Weninger, Verbalsystem^lap. 271, n. 430}.

3)exstare^la, reperiri^la, esse^la: እስመ፡ ሀሎ፡ ዘያሐምም፡ ἔστι γὰρ ὁ ταπεινῶν ; ሀለወ፡ ዘይብዕል፡ በብዝኀ፡ ጠዊዕ፡ ; ; ; ; ; ; ልሂቅኒ፡ ወአእሩግኒ፡ በኀቤነ፡ ሀለወ፡ ; ; ; ; ; ኢሀሎኑ፡ ህየ፡ ዐቃቤ፡ ሥራይ፡ ; ኢሀለወት፡ ኀበ፡ እጓለ፡ እመሕያው፡ οὐχ εὑρέθη ; ; ኵሉ፡ ዝንቱ፡ ኢሀለወ፡ ኀበ፡ ጻድቃን፡ haec omnia apud justos non reperiuntur^la( accidunt^la) ; ሀሎ፡ ኀቤከ፡ πάρεστί σοι , subest tibi^la, .

4)durare^la, manere^la, vivere^la, esse^la: ዘይሄሉ፡ ለዓለም፡ μένων εἰς αἰῶνα ; ; ዘሀለወ፡ ዘልፈ፡ 1 ; ወአንተሰ፡ ትሄሉ፡ σὺ δὲ διαμένεις ; አብያተ፡ ጻድቃን፡ ይሄልዉ፡ οἶκοι δικαίων παραμένουσι ; ; ሕሊና፡ ልብከ፡ ኢይሄሉ፡ ; ኢይሄሉ፡ በመሐላሁ፡ jusjurandum non servat^la ; ሀልዎትከ፡ በዝ፡ ἀντέχεσθαι ἐν τούτῳ ; ሀልዉ፡ በመንፈስ፡ ቅዱስ፡ ; ኢትሄሉ፡ ለዓለም፡ οὐ κατοικηθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα ; ; ; perdurare^la ; opponitur ተሀጕለ፡ ; nonnunquam synonymum est verbo ሐይወ፡ ut ወቦ፡ እለሂ፡ ሀለዉ፡ እስከ፡ ይእዜ፡ ; እመ፡ ሀሎኩ፡ ትሬኢ፡ ወእመ፡ ሐየውከ፡ ታአምሮ፡ , nec non ይሄሉ፡ በተስፋ፡ κατασκηνώσει ἐπ᾽ ἐλπίδι .

5)versari in aliqua re^la: ውስተ፡ መስሎ፡ ነገር፡ ኢይሄልዉ፡ ; እንዘ፡ ሀለወት፡ ውስተ፡ ማሕምመ፡ ወሊድ፡ ; ኢሳይያስ፡ ሀሎ፡ በራእየ፡ እግዚእ፡ .

6)se habere^la(de valetudine, conditione, caet.), quo sensu ኮነ፡ usitatius est: ከመ፡ ይስማዕ፡ ዜናሃ፡ ዘከመ፡ ሀለወት፡ ; ናአምር፡ ዘከመ፡ ሀለዉ፡ πῶς ἔχουσι ; እፎ፡ ሀሎከ፡ quomodo vales?^laLud.

7)adesse^la, praesentem esse^la: ኢሀሎ፡ ምትየ፡ ውስተ፡ ቤቱ፡ πάρεστι ; ; ; ; ለእመ፡ ኢሀሎኩ፡ ἀπὼν ; ; ሀልዎ፡ በሥጋ፡ παρουσία τοῦ σώματος ; ; ; ; ; በሀልዎተ፡ ሰብእ፡ coram hominibus^la ; ኵልነ፡ እለ፡ ሀሎነ፡ ዝየ፡ omnes qui adsumus^la ; ለኵሎሙ፡ እለ፡ ሀለዉ፡ omnibus, qui aderant^la

8)Ubi subjunctum habet, ሀለወ፡ pariter ac ኮነ፡ significare potest: convenit ei^la, decet eum^la, cadit in eum^la, ut እመቦ፡ ዘስሕተ፡ ውስተ፡ ዘከመዝ፡ ግብር፡ ሀለዎ፡ n. 6 ንስሓ፡ ፫ ዓመት፡ ፍጹም፡ poenitentia triennii integri ei injungenda est^la b. Ita saepissime cum Subjunctivo verbi construitur, supra Etiam sine pronomine subjuncto eundem sensum habet : ዘኢሀሎ፡ τὰ μὴ δέοντα (Platt: ዘኢህልው፡ ).

Cross-references: also ሀልዎ፡ (TraCES)

ኀበ

; in libris Mss. antiquioribus et impressis nonnumquam ኀቤ፡ (ut: በኀቤ፡ አንቀጽ፡ ; ኀቤአ፡ ; ; gramm.§ 167,3); suff.: ኀቤየ፡ , ኀቤከ፡ ኀቤሁ፡ ኀቤነ፡ al. ( gramm.§ 167,3); significat

A)propinquitatem et contiguitatem: ad^la, apud^la, juxta^la; conjungitur cum nominibus loci, rei, personae: ኀበ፡ ተከዚ፡ παρά τὸν ποταμόν ; ; ; ቆመት፡ ድኅሬሁ፡ ኀበ፡ እገሪሁ፡ ; ; ; ኀበ፡ ዐዘቅት፡ ἐπί τῇ πηγῇ ; ሀሎ፡ ኀበ፡ ኆኅት፡ ; ሀለዉ፡ ኀቤሁ፡ ሰብእ፡ ብዙኃን፡ ; ቆመ፡ አፍአ፡ ኀበ፡ ኆኅት፡ πρὸς τῇ θύρᾳ ; πρὸς τὸ μνημεῖον ; እነብር፡ ኀቤክሙ፡ ; 2 ; ቃል፡ ሀለወ፡ ኀበ፡ እግዚአብሔር፡ ; ; እንተ፡ ኀቤየ፡ ἡ πλησίον μου ; ; ነፋኄ፡ ቀርን፡ ኀቤየ፡ ሀሎ፡ ἐχόμενά μου ; .

a)apud^laaliquem i.e. in domo^laejus: ቦቱ፡ ኀቤነ፡ ሣዕረ፡ παρ᾽ ἡμῖν ; ንበር፡ ኀቤሁ፡ οἴχησον μετ᾽ αὐτοῦ ; አኀድር፡ ኀቤክሙ፡ κατοικιῶ ὑμᾶς .

b)in potestate alicujus i.e. penes^la: ኵሎ፡ ዘሀሎ፡ ኀቤሆሙ፡ τὰ ἐν ταῖς χερσίν αὐτῶν ; ብየ፡ ኀቤየ፡ ራብዕተ፡ እዴሃ፡ ለሰቅል፡ ; ; ዝንቱ፡ እምከመ፡ ሀለወ፡ ኀቤክሙ፡ ταῦτα ὑμῖν ὑπάρχοντα ; ኀቤየ፡ ሀሎ፡ መራኁት፡ ἔχω ; ኀቤከ፡ ውእቱ፡ Kuf. p. 136.

c)in animo alicujus i.e. in^la, penes^la: ኢሀለወት፡ ጽድቅ፡ ኀቤነ፡ ἐν ἡμῖν ; ; ; ትእዛዘ፡ ዚአየ፡ ኅባእ፡ኀቤከ፡ παρά σεαυτῷ ; ፈቂደ፡ ገቢረ፡ ሠናይ፡ ሀሎ፡ ኀቤየ፡ παράχειταί μοι .

B)motionem vel directionem ad locum, rem, personam: ad^la, versus^la, in^la, ἐπὶ , πρός al.: አዕይንቲሁ፡ ለእግዚአብሔር፡ ኀበ፡ እለ፡ ይፈርህዎ፡ ; ; ; ; 1 ; ወእምድኅሬሁ፡ ኀበ፡ ምውታን፡ ; ወፅአ፡ ኀበ፡ ኆኅት፡ ; ኣሌዕል፡ እዴየ፡ ኀበ፡ እግዚአብሔር፡ ; ኣቀውም፡ ሥርዐትየ፡ ኀቤሁ፡ ; frequentissime usurpatur post verba eundi: መኑ፡ የሐውር፡ ኀበ፡ ዝንቱ፡ ሕዝብ፡ ; exeundi: ይወጽእ፡ ኀበ፡ ማይ፡ ; ; ; intrandi , ascendendi ; veniendi እመጽእ፡ ኀቤከ፡ ; ; ; ; ; ; ; mittendi ; ; currendi ; ; appropinquandi ; ; tradendi et vendendi (alicui) ; ; ; ferendi ; deponendi et jaciendi ; ; ; fugiendi, se recipiendi ; ( ጕየይ፡ ኀበ፡ ላባ፡ ); revertendi et reducendi ; ; ; attingendi ; inclinandi ; ; monstrandi ( አመረ፡ , መርሐ፡ ); aspiciendi ይኔጽሩ፡ ኀበ፡ ; ; clamandi, rogandi, precandi: ጽራኅ፡ ኀቤየ፡ ; ይስእሉ፡ ኀበ፡ እግዚአብሔር፡ ; ጸሊ፡ ለነ፡ ኀበ፡ እግዚአብሔር፡ ; querendi, accusandi ; ; transmutandi: ተወለጠ፡ ፍሥሓሆሙ፡ ኀበ፡ ሐዘን፡ ; ወለጡ፡ ግዕዞሙ፡ ኀበ፡ ሥርዐተ፡ መላእክት፡ Org. — De usu vocis ኀበ፡ post ከፈለ፡ vid. ክፈለ፡ — Pronomini relativo postponere licet praepositionem ኀበ፡ , ut: ምድር፡ ዘኀበ፡ ነበርክሙ፡ ; ; ; n. 593 አንቀጽ፡ ዘኀበ፡ ይክዕዉ፡ እዳወ፡ ; ( gramm.§ 202,2). Componitur cum aliis praepositionibus: ለኀበ፡ , quod accuratius, quam ኀበ፡ , directionem in locum, rem, personam notat

1)ad^la, versus^la, in^la ; ባሕታውያን፡ ተመያጥያን፡ ለኀበ፡ ዓለም፡ anachoretae in mundum revertentes^la, ; መርሕ፡ ለኀበ፡ ክርስቶስ፡ παιδαγωγὸς εἰς Χριστόν ; ; ዝንቱ፡ ጾታ፡ ይትከፈል፡ ለኀበ፡ ብዙኅ፡ ክፍል፡ F.M. 23,2.

2)adhibetur designandis rationibus, quae inter res vel personas intercedunt:

a)cum^la, inter^la, erga^la: ከመ፡ ትሑሩ፡ በኂሩት፡ ለኀበ፡ እለ፡ አፍአ፡ εὐσχημόνως πρὸς τοὺς ἔξω ; .

b)in iis quae pertinent ad^la: ለኀበ፡ እግዚአብሔር፡ τὰ πρὸς τὸν θεόν (at ለመንገለ፡ ).

c)in modum^la, tamquam^la, instar^la: አንተ፡ ትከውኖ፡ ሎቱ፡ ለኀበ፡ እግዚአብሔር፡ σὺ δὲ αὐτῷ ἔσῃ τὰ πρὸς τὸν θεόν (at በኀበ፡ ).

d)ad modum^la, normam^la: ተላውያን፡ ለኀበ፡ ቃሉ፡

ውስተ

, suffixis pronominibus ውስቴት፡ , ut: ውስቴቱ , ውስቴታ፡ al. ( gramm.§ 167,4).

I) ውስተ፡ simplex, in medio^lavel in medium^laalicujus i.e.

1)ad significandum

a)commorationem in loco: in^la( ἐν ), ; መሥኤ፡ ውስተ፡ እዴሁ፡ ; ይነብሩ፡ ውስተ፡ ጽልመት፡ ; ውስተ፡ ሐመር፡ ; እለ፡ ውስተ፡ ቤት፡ ; ውስተ፡ ሰማያት፡ ; ሰርዌ፡ ዘውስተ፡ ዐይንከ፡ ; ; ሞቱ፡ ውስተ፡ ማይ፡ ; ውስተ፡ ኵሉ፡ ብሔር፡ ; ; ; ; ; ; ውስተ፡ አፉሁ፡ ; ውስተ፡ እደ፡ እግዚአብሔር፡ ; .

b)in superficie rei: in^la, super^la, ( an , auf ), ኢሀለወ፡ ውስተ፡ መካኑ፡ ; ; ይኩኑ፡ ውስተ፡ ጠፈረ፡ ሰማይ፡ ; ይብዝኁ፡ ውስተ፡ ምድር፡ ; ; ዘበቈለ፡ ውስቴቱ፡ ; ቅናተ፡ ሰንፔር፡ ውስተ፡ ሐቌሁ፡ ; ይሰክቡ፡ ውስተ፡ ዓራታት፡ ; ; .

c)propinquitatem et viciniam: in^la, ad^la, እንዘ፡ ሀለውኩ፡ ውስተ፡ አጥባተ፡ እምየ፡ ; ; እመ፡ ነበርከ፡ ውስተ፡ ማእድ፡ ; ነበረት፡ ውስተ፡ ፍኖት፡ ; ; ; ውስተ፡ አፍላግ፡ ነበርነ፡ ; ; .

d)ubi ad multitudinem refertur: inter^la, ከመ፡ ዐንበሳ፡ ውስተ፡ እንስሳ፡ ; ሳኦልሂ፡ ውስተ፡ ነቢያትኑ፡ ; ; ኢይትኌለቍ፡ ውስተ፡ አሕዛብ፡ .

2)ad significandam motionem

a)in^la( εἰς אֶל ): ሖረ፡ ውስተ፡ ግብጽ፡ ; ; ; ውስተ፡ እሳት፡ ይትወደይ፡ ; ; ነሥኦ፡ ውስተ፡ ሀገር፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; al. sexcenties; አግብኦሙ፡ ውስተ፡ እደ፡ ; ጸሐፎ፡ ውስተ፡ መጽሐፍ፡ ; ሐወጸት፡ ውስተ፡ መቃብር፡ ; ጸውዐክሙ፡ እምጽልመት፡ ውስተ፡ ብርሃን፡ ; .

b)in^la, super^la, ad^la: ይወርድ፡ ከመ፡ ጊሜ፡ ውስተ፡ ሣዕር፡ ; ኢይዕረጉ፡ ውስተ፡ ደብር፡ ; ; እመ፡ ዐርጉ፡ ውስተ፡ ሰማይ፡ ; ይወድቅ፡ ውስተ፡፡ ምድር፡ ; ይዘብጡክሙ፡ ውስተ፡ መላትሒክሙ፡ ; ወረድከ፡ ውስተ፡ ደብረ፡ ሲና፡ ; ሤሞሙ፡ ውስተ፡ ጠፈር፡ ; .

c)versus^la: አልዐለ፡ በትሮ፡ ውስተ፡ ሰማይ፡ n. 909 ; ትኔጽሩ፡ ላዕለ፡ ውስተ፡ ሰማይ፡ ; እዘርዎሙ፡ ውስተ፡ ኵሉ፡ ነፋሳት፡ .

d)inter^la: ኢትዝርኡ፡ ውስተ፡ ሦክ፡ ; ; ; ; .

e)in specie usurpatur post verba

α)addendi et conjungendi: ad^la, cum^la, ይትዌሰኩ፡ ውስቴቶሙ፡ ፈላስያን፡ ; ; ኢደመሮን፡ ውስተ፡ አባግዐ፡ ላባ፡ ; ; ይቶስሑ፡ ማየ፡ ውስተ፡ ወይን፡ .

β)praeficiendi: አኰነኖ፡ ውስተ፡ ኵሉ፡ ግብጽ፡ ; ውስተ፡ ብዙኅ፡ እሠይመከ፡ ; ; እለ፡ ተአዘዙ፡ ውስተ፡ ሕንጻ፡

γ)mutandi, faciendi, fiendi, in^la: ሥሓቀክሙ፡ ሚጥዎ፡ ውስተ፡ ላሕ፡ ; እሬስየከ፡ ውስተ፡ ሕዝብ፡ ዐቢይ፡ ; ; ይእቲ፡ ኮነት፡ ውስተ፡ ርእሰ፡ ማእዘንት፡ .

II)Componitur cum aliis praepositionibus:

1) በውስተ፡ in medio alicujus i.e.

a)in^la, intus in^la: በውስተ፡ ባሕር፡ ; በውስተ፡ ዛቲ፡ ሀገር፡ ; ; ; ; ; በውስተ፡ ኵሉ፡ ዓለም፡ ; በውስተ፡ እስራኤል፡ ; በውስተ፡ ገራውህ፡ ; በውስተ፡ ቤቱ፡ ; ; ትትኀፀብ፡ በውስተ፡ ተከዚ፡ ; ; በውስተ፡ ሞት፡ ; .

b)in^la, super^la, በውስተ፡ ምስካብየ፡ ; ; በውስተ፡ ርእሰ፡ ደብር፡ ; ; በውስተ፡ ምሥዋዕ፡

c)inter^la: ; ; ; ; ; ; በውስተ፡ ምሳሓት፡ .

d)passim post verba accipiendi: ex^la, (cfr. በኀበ፡ ), እብላዕ፡ በውስተ፡ እዴሃ፡ ἐκ τῆς χειρὸς αὐτῆς ; ንስማዕ፡ በውስተ፡ አፉሃ፡ .

2) እምውስተ፡ e medio^lai.e.

a)ex^la: ይዌውዑ፡ እምውስተ፡ አድባር፡ ; ; ዘይወፅእ፡ እምውስተ፡ አፍ፡ ; ; ; ; ; ; ; እምውስቴታ፡ ይትገበር፡ ; ; .

b)de^la, a^la: ወረደት፡ እምውስተ፡ ገመላ፡ ; ያሴስል፡ ሐመደ፡ እምውስተ፡ ምሥዋዕ፡ ; ; አሣእኒክሙ፡ ኢበልየ፡ እምውስተ፡ እገሪክሙ፡ ; ወድቀ፡ እምውስተ፡ መንበሩ፡ ; .

c)ex^la, inter^la(ubi de parte multitudinis agitur): እስመ፡ እምውስቴትነሂ፡ ቦ፡ ዘይረሥእ፡ ; አልቦ፡ እምውስቴቶሙ፡ ዘየዐብዮ፡ ; ; ዘእምውስቴቱ፡ κατὰ μέρος ; ; ; ; ; ; ; ; ; .

3) እንተ፡ ውስተ፡ per medium^la, per^la: ወፅአ፡ ሐጹ፡ እንተ፡ ውስተ፡ ልቡ፡ ; ; ሓወጸት፡ እንተ፡ ውስተ፡ መስኮት፡ ; .

ኮነ

I,1[proprie: erectum stare^la, Ges. thes. p. 665; كَانَ exsistit^la, accidit^la, fuit^la] n. 862 ኮነ፡ ( ; ; al.), ይኩን፡ ( ይኵን፡ passim), Imperat. ኩን፡ ( ኵን፡ )

1)accidere^la, evenire^la, fieri^la( geschehen^de): ዘከመ፡ ኮነ፡ τὸ γεγονός ; ; ደንገፁ፡ በበይነ፡ ዘኮነ፡ ; ; ; ለእመ፡ ከዊነ፡ ኮነ፡ ከመዝ፡ በመዋዕሊክሙ፡ ; ; ኀጢአት፡ ዘይከውን፡ ውስተ፡ ምድር፡ ; ; ; በከመ፡ ነበብኩ፡ ከማሁ፡ ይከውን፡ ; ዘእንበለ፡ ይኩን፡ ; ; ዘእምይእዜ፡ ይከውን፡ ; ዘሀሎ፡ ይኩን፡ ἃ δεῖ γενέσθαι ; እምኀበ፡ እግዚአብሔር፡ ኮነት፡ ዛቲ፡ ; ; ዘኮነ፡ τὴν αἰτίαν ; (pro ): ኮነነ፡ በከመ፡ ፈከረ፡ ; በከመ፡ ኢተሐዘብኩ፡ ኮነኒ፡ ; saepe in locutione hac: ወኮነ፡ ቃለ፡ እግዚአብሔር፡ ኀበ፡ አብራም፡ ; ; ; ; ; saepe pro hebr. וַיְהִי vel וְהָיָה , sive ወ፡ sive omisso, ut: ; ; ; ; ; ; ; ወይከውን፡ ይእተ፡ አሚረ፡ al.; ለይኩን፡ ለይኩን፡ fiat! fiat!^la ; ; ; ; ለይኩን፡ በከመ፡ ትቤ፡ .

a)evadere^la, ratum fieri^la, impleri^la, de votis, promissis, vaticiniis, ; ; ዝኵሉ፡ ይከውን፡ ፍጡነ፡ ; በግብር፡ ይከውን፡ ዘነበበ፡ ; ; .

b)absolvi^la, confici^la, ; እምዝ፡ አብእዎሙ፡ ውስተ፡ መቃብሪሆሙ፡ ወትብል፡ ፫ ጸዋት፡ ወትጸርኅ፡ ፱ ጊዜ፡ እስከ፡ ይከውን፡ ({ bis es vorüber ist^de}, sepultura) ;

c)contingere^lai.e. succedere^laalicui (e voto), vel : ወኢኮኖ፡ ሎቱዝ፡ ; ወኢኮኖሙ፡ ;

2)fieri^la( werden^de)

a)exsistere^la, oriri^la, gigni^la ; ; ; ; ; ; ወኮነ፡ ጋእዝ፡ ; ; ; ; ኢይኩን፡ እንከ፡ ፍሬ፡ እምውስቴትኪ፡ ; ; ኵሉ፡ ኮነ፡ እመሬት፡ ; ኢየሱስ፡ ዘኮንከ፡ እምቤተ፡ ይሁዳ፡ Enc. Mar.

b)obtingere^la( zu Theil werden^de) vel : ወኮኑ፡ ሊተ፡ እምኔሃ፡ ፫ ውሉድ፡ ; ኢትከውነክሙ፡ ሰላም፡ ; ; ; ; ; ; ; ; .

c)fieri aliquid^la, converti in aliquid^la( zu etwas werden^de), praedicati (passim ): ብርሃንከ፡ ጽልመተ፡ ኮነከ፡ ; እምከመ፡ ሞተ፡ ሰብእ፡ ይከውን፡ ክፍለ፡ ዕፄ፡ ; እግዚአብሔር፡ ረዳኢየ፡ ኮነኒ፡ ; ; ኮነ፡ ነዳፌ፡ ; ; ; ኮንኪ፡ ብእሲተ፡ ; ; ; ; ; ( ἐστράφη ); ; ቦዐርከ፡ ዘጸላኤ፡ ይከውነከ፡ ( μετατιθέμενος ) ; ( τρεπόμενος ); ዘሌሊት፡ መዓልተ፡ ይከውኖ፡ ; ; ; ; ; crebro in locutione: ወኮነቶ፡ ብእሲቶ፡ ; al.; መንፈቀ፡ ሌሊት፡ ከዊኖ፡ ; ; አቅደመ፡ ስምዐ፡ ከዊነ፡ እስጢፋኖስ፡ Mavâs. 4; ኢትፍቅድ፡ ከዊነ፡ መኰንነ፡ ; ለ፡ praed.: ; ናሁ፡ ቃለ፡ እግዚአብሔር፡ ኮኖሙ፡ ለጽእለት፡ ; vel ውስተ፡ , ut: ይእቲ፡ ኮነት፡ ውስተ፡ ርእሰ፡ ማእዘንት፡ ; ከመ፡ ( fieri instar^laalicujus i.e. ei similem^la), ኮኑ፡ ከመ፡ አእዱገ፡ ገዳም፡ ; ; ኮኑ፡ ከመ፡ ዘኢተፈጥሩ፡ ; ; .

α)aliquis factus est aliquid i.e. accidit ei^laaliquid, expertus est^laaliquid: ኢያእመረት፡ ዘኮነ፡ ምታ፡ ; ; እለ፡ ከመዝ፡ ኮኑ፡ ; ; መንተ፡ ኮንኪ፡ ; ; ; ; ; ; ምንተ፡ ኮንክሙ፡ ይእዜ፡ ; ኮንኩ፡ ከመ፡ n. 863 ; .

β)vertitur^laalicui aliquid in rem, vel ei imputatur tamquam^la: ይከውነከ፡ ጌጋየ፡ ነቢበ፡ ብዙኅ፡ ነገር፡ λογισθήσεται ; ጥበበ፡ ይከውኖ፡ (v. ይትሐሰብ፡ ሎቱ፡ ) ; ; ; ; .

3)esse^la, raro i.q. exsistere^la( dasein^de, vorhanden sein^de), ut: ; እስመ፡ ኢኮኑ፡ ( ደቂቃ፡ ) ὅτι οὐκ εἰσίν (v. ኢሀለዉ፡ ); ; plerumque ad copulandum subjectum et praedicatum, quod ubi nomen ( vel ) est, in poni solet (quamquam passim Nominativus occurrit, ut in locutione ; ኢኮነ፡ ሠናይ፡ ወኢኮነ፡ አዳም፡ ትኩን፡ ታቦተ፡ እግዚአብሔር፡ ኀበ፡ ባዕድ፡ ). Crebro usurpatur, ubi enunciationis copula pronominalis variis de causis non sufficit, ut: ኩን፡ መሓሬ፡ ; ትከውኖ፡ ከመ፡ መጽሄት፡ ዝሕልት፡ ; ይከውኑ፡ ዘአምላክ፡ ; ; እመ፡ ጠቢበ፡ ኮንከ፡ ለርእስከ፡ ጠቢበ፡ ትከውን፡ ለቢጽከ፡ ; ; ምድር፡ ከመ፡ ገነተ፡ ትፍሥሕት፡ ኮነት፡ ; ኢይክል፡ ኵሎ፡ ከዊነ፡ እጓለ፡ እመሕያው፡ ; በከዊነ፡ ሕዝቡ፡ ቅዱስ፡ ; ; (ubi ignominia te afficiunt, Deum invoca) ወሶቤሃ፡ ይትዌለጥ፡ ኀሳርከ፡ እምከዊነ፡ ኀሳር፡ ኀበ፡ ከዊነ፡ ክብር፡ ; ከመ፡ ኢኮነ፡ ውእቱ፡ ክርስቶስሃ፡ ; ; ; ; ; ; ; አኮኑ፡ ጽልመት፡ ይእቲ፡ ( ዕለት፡ ) ወኢኮነት፡ ብርሃነ፡ ; ተቀብረ፡ በሀገረ፡ ዳዊት፡ ወኢኮነሰ፡ ውስተ፡ መቃብረ፡ ነገሥት፡ ; ; ኢኮነ፡ ከመዝ፡ ; ; ወኮነ፡ አይኅ፡ ላዕለ፡ ምድር፡ አርብዓ፡ ዕለተ፡ ; ; ; ; ; ; ; ዘይከውን፡ is qui futurus est^la ; ዘይመጽእ፡ ወዘይከውን፡ በደኃሪት፡ ; ; .

a)Aliis verbis praemittitur

α) ኮነ፡ Imperfecto verbi, ad significandum Imperfectum Latinorum: ኮነ፡ ይገብር፡ fuit conficiens^lai.e. conficiebat^la ; ; ኮነ፡ ይጐይይ፡ ወትረ፡ ; ኮነ፡ ያወትር፡ ; ኮነ፡ ያመልክ፡

β) ኮነ፡ Perfecto, ad significandum Perfectum vel Plusquamperfectum Latinorum: ኮንኩ፡ ኢነበብኩ፡ ቃለ፡ ጽድቅ፡ ; አስቴር፡ ዘኮነ፡ አክሶይሮስ፡ አውሰባ፡ ; እስከ፡ ፍጻሜሁ፡ ለዘ፡ ኮኑ፡ ወጠኑ፡ al. (maxime in libris ex Arabico translatis).

γ) ይከውን፡ vel ይኩን፡ Imperfecto vel Subjunctivo, ut: ይኩኑ፡ ያምልኩ፡ adoraturi sint^la .

b)est alicui^lares i.e. habet^larem ( einem gehören^de), ለ፡ pers., ut ; ; ; ማእዱ፡ ለከ፡ ትኩን፡ ; ኵሉ፡ ንዋዩ፡ እምድኅረ፡ ምንኵስናሁ፡ ይከውን፡ ለምኔት፡ F.N. 10.

c)esse in rem^lavel rei^la( zu etwas dienen^de, gereichen^de), ለ፡ rei: ; ; ወይከውን፡ ፍሬሁ፡ ለሲሳይ፡ ወቈጽሉ፡ ለፈውስ፡ ; ; (pro ) i.e. alicui^la, ut: ወይኩንከ፡ ለዐጸደ፡ ወይን፡ ; vel rei et (pro ): ወትከውኖ፡ ዕቅፍተ፡ 1 ; አሮን፡ ይኩንከ፡ ነቢየ፡ ; ; ; ኢይከውነከ፡ ምክሐ፡ (v. ለምክሕ፡ ) ; etiam ከመ፡ rei ( pro^la, loco^la): ኩኖ፡ ለእጓለ፡ ማውታ፡ ከመ፡ አቡሁ፡ .

d)versari in^laaliqua re, በ፡ , ut: በሣልሲት፡ ዓመት፡ ይኩን፡ (poenitens) በጾም፡ ወበጸሎት፡ F.M. 5,8; ዘኮነ፡ በሐዊረ፡ ፍኖት፡ F.M. 32,1; ከመ፡ እኩን፡ ቦቱ፡ ἵνα εὑρεθῶ ἐν αὐτῷ .

e)constare^la

α)manere, firmum esse: በቃሉ፡ ይከውን፡ ኵሉ፡ σύγκειται ; ነገር፡ ዘተናገርክሙ፡ ኢይከውን፡ (v. ኢይቀውም፡ ) ἐμμείνῃ .

β)de pretio, : ኮነ፡ ርእሰ፡ አድግ፡ ፶ ሰቅለ፡ ብሩር፡ caput asini erat quinquaginta siclis^la ; n. 864 በ፡ , ut: መስፈርተ፡ ስንዳሌ፡ በሰቅል፡ ትከውን፡ .

f) ዘኮነ፡ vel ዘኮነ፡ ከዊኖ፡ (v. ከዊነ፡ ) quicumque fuerit^la, quicumque^lavel ullus^la( irgendwelcher^de): ዘኮነ፡ ; ዘኮነ፡ ንዋይ፡ πᾶν σκεῦος ; ; ጠዐም፡ እክለ፡ ዘኮነ፡ ; በዘ፡ ኮነ፡ ከዊኖ፡ ὅ τι οὖν ἂν ᾖ ; ዘይቀሥጥ፡ እምቤተ፡ እግዚአብሔር፡ ዘኮነ፡ ከዊነ፡ Clem. f. 161; ; ወእመሂ፡ በዘኮነ፡ ከዊኖ፡ መግባረ፡ እኩይ፡ (sive quocumque facinore malo) ; ; Clem. f. 133; ; ; እመኒ፡ ገብር፡ አው፡ ሐራዊ፡ አው፡ ነዓዊ፡ ወዘኮነ፡ ከዊኖ፡

4)Significatui esse^lasignificationes quaedam secundariae et speciales admiscentur:

a)est i.e. (factum est quod fieret necesse erat) satis est^la, sufficit^la, ; (pro : alicui^la): ኮነከ፡ አከለከ፡ ἱκανούσθω σοι ; ; ይኩንክሙ፡ ለክሙ፡ ; ይከውነክሙ፡ ( እምይእዜ፡ ) ; Infin. in Nom. vel : ኮነክሙ፡ ዐሪግ፡ ; ኮነክሙ፡ ዐዊዶቶ፡ ; verbi (quae loci interpretatio magis placet, quam est quod^la); ኮንየ፡ (sub ኮን፡ ).

b)fieri potest^la: እፎ፡ ይከውን፡ ነቢብ፡ እምኀበ፡ ዘአልቦ፡ ልሳን፡

c)est alicujus^la, meum^la, tuum^la, decet^laaliquem, vel ለ፡ pers.: ኢኮነ፡ ለክሙ፡ አእምሮ፡ ፍትሕ፡ ; ኢኮነ፡ ለክሙ፡ ታእምሩ፡ መዋዕለ፡ ወአዝማነ፡ ; ኢኮነ፡ ለነ፡ ወለክሙ፡ ዘነሐንጽ፡ ቤተ፡ አምላክነ፡ ; ኢይከውነከ፡ ከመ፡ ትዕጥን፡ .

d)permissum est^la, licet^la( ἔξεστι , ἔστι ): ገብረ፡ ዘኢይከውን፡ ; ; suff. (pro ) vel ለ፡ , ut: ኵሉ፡ ይከውነነ፡ ; እስመ፡ ዝንቱ፡ ኵሉ፡ ኢኮነ፡ ለክርስቲያን፡ ; Infin. sive in , ut: ዘኢይከውን፡ ገቢረ፡ ; ; ; ; ; ; ; sive praemisso ለ፡ , ut: ዘኢይከውኖሙ፡ ለበሊዕ፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; , sive praemisso እምነ፡ (negativo): ; verbi: ኢይከውን፡ ንደዮ፡ ; ; ; ; ; ከመ፡ verbi: ; Rel. Bar.

e)expedit^la, conducit^la: ለከ፡ ይከውነከ፡ ትሕምም፡ ወለቤትከሂ፡ σοὶ συμφέρον ἐστὶ θλιβῆναι ,

ግጻዌ

1)expositio^la, explicatio^la: ኦአእምሮትከ፡ (o scientiam tuam i.e. divinam) ዘመልዕልተ፡ ኵሉ፡ ግጻዌ፡ Tab. ; ግጻዌ፡ ትምህርተ፡ ሕግ፡ ወሥርዐት፡ ወተግሣጽ፡ ; ; ግጻዌ፡ ድርሳን፡ demonstratio tractatus i.e. tractatus demonstrativus^la(ut videtur, homiletico) vel dissertatio^la, ut: ግጻዌ፡ ድርሳን፡ ዘቅዱስ፡ ቄርሎስ፡ ከመ፡ ፩ ክርስቶስ፡ Cyr. c. Pall. in titulo; etiam 19; 78.

2)synopsis^la, ( breviarium^la): ግጻዌ፡ ሥርዐት፡ synopsis classium harmonicarum, Evangeliis praemissa, rom; Cod. Mus. Brit. VIII, 1; 53. In specie ሥርዐተ፡ ግጻዌ፡ nec non ግጻዌ፡ inscribuntur Synopses lectionum singulis anni festis et commemorationibus Sanctorum legendarum i.e. lectionaria^la(eademque calendaria^la) Cod. Mus. Brit. XXVI; 167; መጻሕፍተ፡ ግጻዌ፡ Jacobitarum et ; መጽሐፈ፡ ግጻዌ፡ ዘአባ፡ መቃርስ፡ et መጽሐፈ፡ ግጻዌ፡ ዘላዕላይ፡ ግብጽ፡ ; scriptum est በውስተ፡ ገጻዌ፡

3)personalitas^la: ነአምን፡ አበ፡ በአካሉ፡ ወበግጻዌሁ፡ ዘኢይትፈለጥ፡ እምከዊነ፡ አብ፡ ኀበ፡ ከዊነ፡ ወልድ፡ Athan. de Trin.; Sabellius^la አቀመ፡ ግጻዌ፡ ባሕቲቶ፡ በአብ፡ M.M. f. 41.

a)personae^laTrinitatis: እመን፡ በሥላሴ፡ ወተጋነይ፡ በግጻዌ፡ መለኮት፡ M.M. f. 11; በስመ፡ ግጻዌ፡ ሠላስ፡ ዕሩያነ፡ ክብር፡ ወንግሥ፡ ; Deus ፩ ውእቱ፡ ዘበሠለስቱ፡ ግጻዌ፡ Lit. Mariae Mss. (at in impressa f. 171,4 ህላዌ፡ pro ግጻዌ፡ ); ( ዕዩይ፡ ).

b)persona^la: ኢሀለውኩ፡ በግጻዌ፡ non ipse praesens adfui,

ሀልዎ

hallǝwo

Grébaut
ሀልዎ hallǝwo ( ), présente dans la langue théologique souvent les mêmes sens que les noms abstraits {} ህላዌ፡ et {} ህሉና፡ , existence^fr, présence^fr, essence^fr, nature^fr, substance^fr, φύσις , οὐσία , ὑπόστασις . L’expression théologique fréquemment usitée ኅቡረ፡ ህላዌ፡ ( ὁμούσιος ) se substitue parfois à l’expression ኅቡረ፡ ሀልዎ፡ .
ሀልዎ፡ «existence^fr, l’être^fr» –– መኖር፡ , Ms. Paris, BnF, d’Abbadie 217, fol. 9r.
ሀልዎ፡ «persona^la» –– መኖር፡ , Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 1.
ሀልዎ፡ l’existence^fr, en opposition à ኢሀልዎ፡ le néant^fr. እግዚአብሔር፡ ዘገብረ፡ ኵሎ፡ እምኀበ፡ ኢሀልዎ፡ ኀበ፡ ሀልዎ፡ በሥልጣነ፡ መለኮቱ፡ ጽኑዕ፡ በኵሉ፡ ግብር። 159.
ሀልዎት፡ hallǝwot existence^fr, (synonyme de ሀልዎ፡ ). ነገር፡ በእንተ፡ ምሥጢረ፡ መለኮት፡ ኢሀሎ፡ አብ፡ እምቅድመ፡ ወልድ፡ ወኢሀሎ፡ ወልድ፡ እምቅድመ፡ አብ፡ ወኢሀሎ፡ መንፈስ፡ ቅዱስ፡ ቅድመ፡ አብ፡ ወወልድ። ሀልዎቶሙ፡ እምቅድመ፡ ፍጥረተ፡ ዓለም። ወአሐዱ፡ ውእቱ፡ ሀልዎቶሙ፡ እምድኅረ፡ ፍጥረተ፡ ዓለም። ፫ስመ፡ ሠለስቲሆሙ፡ ብሂል፡ እግዚአብሔር፡ ዕሩይ፡ መለኮቶሙ፡ ወ፩ውእቱ፡ ሀልዎቶሙ፡ እምቅድመ፡ ሰማይ፡ ወምድር። አልቦ፡ ማኅለቅተ፡ ለሀልዎቶሙ። 2
ሀልዎት፡ «praesentia^la» –– Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 1.
3

Cross-references: also ሀለወ፡ esp. 1f)

ሀለወ

b)Construi potest cum loci: ሀለዉ፡ ሐቅለ፡ erant in agro^la ; ; ; ; 2 ; እንዘ፡ ሀሎ፡ ዐጸደ፡ ሞቅሕ፡ . .

Cross-references: also ሀልዎ፡ (TraCES)

ሀለወ

b)Construi potest cum loci: ሀለዉ፡ ሐቅለ፡ erant in agro^la ; ; ; ; 2 ; እንዘ፡ ሀሎ፡ ዐጸደ፡ ሞቅሕ፡ . .

Cross-references: also ሀልዎ፡ (TraCES)

ኑታጌ

1)defectus^la: Trinitatis personae ኢይትሌዐሉ፡ በፍድፋዴ፡ ወኢየሐጽጹ፡ በኑታጌ፡ M.M. f. 52; ኢሀሎ፡ ኑታጌ፡ ስብሐት፡ ላዕለ፡ መንፈስ፡ ቅዱስ፡ (si cum Patre et Filio comparatur) M.M. f. 20; እምነ፡ , ut: Apollinaris animam Christi negans ይሜህር፡ ኑታጌ፡ እምጠባይዕ፡ M.M. f. 113.

2)intermissio^la: ሰላም፡ ለቁመቱ፡ ዘአልቦ፡ ኑታጌ፤ እስከ፡ ተመሰለ፡ እግሩ፡ ከመ፡ እግረ፡ ነጌ፡ Enc. (Lud.: Enc.).

ኢ

1)enunciationi

b)prohibitivae vel dehortatoriae: ne^la, Subjunctivo, ኢይኩንከ፡ ዕፁበ፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; et ከመ፡ ኢ፡ seq. : ; ; ; ; ; .

2)nominibus,

a)Infinitivis: ኢለነዲቅ፡ አብያተ፡ ወኢለነቢር፡ ህየ፡ ; ; ; ; ; በእንተ፡ ኢዐቂቦቱ፡ ላቲ፡ F.N. 29.

also አይ፡

ተወሰከ

III,2

1)reflex. se adjicere^lai.e. adjungere^la, ይትዌሰኩ፡ ዲበ፡ ፀርነ፡ ; ኢትትወሰክ፡ ውስተ፡ እለ፡ ብዝኅ፡ ; ምስለ፡ ጳውሎስ፡ ተወሲኮ፡ Paulo adjunctus^la(in itinere) Enc.

b):

α)Nom. rei adjectae: addi^la, adjici^la: ; ውስተ፡ , ut: ወይትዌሰኩ፡ ውስቴቶሙ፡ ፈላስያን፡ ; ወዓዲ፡ ተወሰከ፡ ውስቴቱ፡ ነገር፡ ብዙኅ፡ ; ወተወሰከ፡ ውስተ፡ ቤተ፡ እስራኤል፡ ; ኀበ፡ (20,26); ; እለ፡ ተወሰኩ፡ ኀቤሁ፡ ; ምስለ፡ ; ejus, cui additur: ይትዌሰኮ፡ ኀሳሩ፡ ; ይትዌሰከከ፡ ዓመታተ፡ ሕይወት፡ ; .

β)impers. c. በ፡ rei adjectae, .

γ)Nom. ejus, cui additur, et rei additae i.e. augeri^lare: ተወሰኩ፡ ዕበየ፡ ፈድፋደ፡ προσετέθη μοι μεγαλωσύνη ; ኢሂ፡ ትትዌሰክ፡ ; .

δ)in genere: augeri^la, crescere^la, augescere^la, increscere^la, ; ለለዕለቱ፡ ይትዌሰክ፡ ሕማሙ፡ ; ወኮኑ፡ ሰራዊተ፡ ሮም፡ ይትትዌሰክ፡ ለለኵሉ፡ ዕለት፡ ; ወርኀ፡ ታኅሣሥ፡ መዓልቱ፡ ፱ ሰዓት፡ ወእምዝ፡ ይትዌሰክ፡ (sc. diei longitudine)

2)reflex. sibi adjicere^lavel addere^la: ኢይትዌሰኩ፡ ; ተወሰከ፡ ሠናየ፡ እምነ፡ ዜና፡ ዘዜነዉኒ፡ .

ህላዌ

, m. et fem.

1) τὸ εἶναι , esse^la(i.q. ሀልዎት፡ ): ህላዌ፡ ክህነቱ፡ ለዓለም፡ quod sacerdotium ejus aeternum est^la ; ለእግዚአብሔር፡ አልቦ፡ ጥንት፡ ለህላዌሁ፡ ὁ θεὸς ἄναρχος ; በአምጣነ፡ ህላዌ፡ ፀሐይ፡ በ፩ ኆኅት፡ እም፲ወ፪ ኀዋኅው፡ quamdiu sol in una duodecim portarum commoratur^la ; narrabo^la ዕድሜ፡ ህላዌሆሙ፡ ለኵሎሙ፡ በጵጵስናሆሙ፡ quantum temporis singuli Patriarchae fuerint^la

2)essentia^la, existentia^la, substantia^la, natura^larei vel personae: ማይ፡ ኀብአ፡ ፍጥረተ፡ ህላዌሁ፡ . Apud theologos saepissime occurrit: እምአሜሃ፡ ህላዌሁ፡ ለክርስቶስ፡ ሶበ፡ ተወልደ፡ በሥጋ፡ Christi ab eo inde tempore fuit existentia, quo^lanatus est^la(sicut haeretici docent) ; የአምኑ፡ አልቦ፡ ህላዌ፡ ዘእግዚአብሔር፡ ቃል፡ አላ፡ በከመ፡ ቃልነ፡ ለሰብእ፡ ἀνυπόστατον τὸν ἐκ Θεοῦ εἶναι λόγον φασίν ; Messias dicitur Christus^la በእንተ፡ ሢመቱ፡ ወግብሩ፡ አኮ፡ ዘህላዌ፡ አው፡ ዘገጽ፡ εἰς πραγμάτων δήλωσιν , οὐχ ὑποστάσεων οὔτε προσώπων Saepissime Graecorum φύσει respondet: ኢኮነ፡ ( ክርስቶስ፡ ) እግዚአብሔር፡ በህላዌሁ፡ οὐ φύσει θεὸς ὢν (sed assumptione) ; ህላዌ፡ ቃል፡ ἡ τοῦ λόγου φύσις ; እም፪ ህላዌ፡ ተደመረ፡ ፩ ክርስቶስ፡ e duabus naturis^la( φύσεων ) ; Christus^la በህላዌሁ፡ አምላክ፡ φύσει ὑπάρχων θεός ; ነአምን፡ ከመ፡ ውእቱ፡ ወልደ፡ እግዚአብሔር፡ በመንፈስ፡ ወወልደ፡ በሥጋ፡ ወአኮ፡ በ፪ ህላዌ፡ ፩ ወልድ፡ οὐ δύο φύσεις τὸν n. 7 ἕνα θεόν ; ኢኮነኑ፡ ፪ህላዌ፡ ዘሰብእ፡ ወዘአምላክ፡ ἄρ᾽ οὖν δύο φύσεις εἶεν ἂν θεοῦ καὶ ἀνθρώπου ; Essentia^la, οὐσία est in formula illa tritissima: ኅቡረ፡ ህላዌ፡ ὁμοούσιος consubstantialis^la, coessentialis^la ; al.

3)praesentia^la: በህላዌሆሙ፡ ለፍቁራኒሁ፡ praesentibus amicis ejus^la ; በህላዌየ፡ ; ርሕቀትየ፡ እምህላዌ፡ ንጉሥ፡ discessus meus e praesentia regis^la ; ህላዌ፡ ኵለሄ፡ omnipraesentia^la

4)status^la, conditio^la: ህላዌ፡ ግፍዕ፡ ; ገቢረ፡ ጽድቅ፡ ወኵሉ፡ አዝማን፡ ወበኵሉ፡ ህላዌ፡ ; ህላዌ፡ ብፁዓን፡ status beatorum^la ; ኀበ፡ ህላዌሁ፡ ተመይጠ፡ ልሳኑ፡ ውቁይ፡ ; ኀበ፡ ህላዌሁ፡ አግብኦ፡ ad priorem status reduxit eum^la, – Voc. Ae: ህላዌ፡ ብ፡ መኖርያ፡ አካልሂ።

hǝllawe dwelling^en, abode^en ወበሣልሳይ፡ ዓመት፡ ተንሥአት፡ እምሸሜ፡ ከመ፡ ትትራከብ፡ ምስለ፡ ወልዳ፡ መፍቀሬ፡ እሙ፡ ከመ፡ በጥሊሞስ፡ ወአሜሃ፡ ኮነ፡ ህላዌሁ፡ በምድረ፡ ወጅ። ‘E no terceiro anno levantou-se de Xamé, para se encontrar com seu filho , amigo de sua mãe , como Ptolemeu , porque então assistia na provincia de Vaĵ^pt’ 25 l. 12–15 (ed.), 44 l. 3–5 (tr.)

Grébaut
ህላዌ፡ «essentia^la, substantia^la, existentia^la», ህላዌያት፡ –– አነንዋር፡ Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 1.
ህላዌ፡ personne^fr, hypostase^fr. አብ፡ ወወልድ፡ ወመንፈስ፡ ቅዱስ፡ ፩ [አምላክ፡] በባሕርዪሁ፡ በዕበዩ፡ ወበክብሩ፡ ወበሥልጣኑ፡ አላ፡ በህላዌ፡ ፫። 4
4

Leslau
ህላዌ hǝllāwe substance^en, essence^en, nature^en, existence^en, hypostasis^en, being^en, state^en, presence^en, position^en, condition^en, (Lt) dwelling^en, residence^en
ኢህላዌ ʾihǝllāwe absence^en
ህላውያት hǝllāwǝyāt ( of hǝllāwe ) elements^en
218a

ለመደ

I,1[amh. ; hebr. לָמַד didicit^la; de لَمَدَ et ܥܡܰܕ Ges. thes. p. 756]. ይልመድ፡ assuetum^la, consuetum^la, solitum^la, familiarem esse^la: ; Platt (quamquam hoc sensu II,1magis usitatum est); : ዘኢትለምዱ፡ ይበጽሐክሙ፡ ; ደም፡ ዘይለምዳ፡ አንስት፡ (menstrua) ; { ለመደ፡ ብሕትውና፡ assuevit vitae solitariae }; እሙንቱ፡ ይለምዱ፡ ቤቶ፡ frequentabant domum ejus^la( familiares ejus erant^la) ; Enc.; maxime ; ልሳኖሙ፡ ለመደ፡ ተናግሮ፡ ሐሰተ፡ ; ቀቲለ፡ ለመዱ፡ ; ከመ፡ ኢይልመዱ፡ (dediscant) ዐሪፈ፡ ; ; እስመ፡ ኢለመዱ፡ አፍራሲሁ፡ ተፃብኦ፡ ምስለ፡ መስተጽእናነ፡ ነጌያት፡ ; et ከመ፡ seq. : ኢለመደ፡ ከመ፡ ይፃእ፡ እምበአቱ፡ (e spelunca sua) lamada

Grébaut
ለመደ፡ lamada I,1 ይለምድ፡ , ይልምድ፡ «s’accoutumer^fr, s’habituer^fr, être apprivoisé^fr» ― ለመደ፡ Ms. BNFabb217, fol. 13v. Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 4.
25

Leslau
ለመደ፡ lamada (yǝlmad, yǝlmǝd) be accustomed to^en, be familiar with^en, be used to^en, be trained^en, learn^en 315a

ከደነ

I,1[amh. , hujus verbi vestigia quaedam in caeteris linguis relicta sunt sub כתן ( ክታን፡ ) et كدن ይክድን፡ n. 875

1)tegere^la, obtegere^la, operire^la, cooperire^la,

a)aliquem vel aliquid, : አንበጣ፡ ይከድን፡ ገጻ፡ ለምድር፡ ; ከደኖሙ፡ ባሕር፡ ; ; ; ; ; ; ; ፍርሀት፡ ከደነኒ፡ ; ; ከደኖሙ፡ ንዋም፡ Enc. (Lud.); ውስተ፡ ut: ከደኑ፡ ውስተ፡ ኵሉ፡ ገጸ፡ ምድር፡ ; ዲበ፡ , ut: አምጽኡ፡ እብነ፡ ወከደኑ፡ ዲበ፡ አፈ፡ ግብ፡ .

b)aliquem vel aliquid aliqua re, in specie veste, et በ፡ , ut: ከደነት፡ ኀፍረታ፡ በቈጽል፡ ; በክልኤ፡ ይከድኑ፡ ገጾሙ፡ ; ; ይከድንዎሙ፡ በሜላት፡ ; ; እከድን፡ ኵሎ፡ ገጸ፡ ምድር፡ በእግረ፡ ኀይልየ፡ ; ; ; ; ከደኑኒ፡ እብነ፡ ; ; ; ትከድኖሙ፡ ክዳነከ፡ ; ; ; ; omissa re, qua tegitur: (v. ካደኑ፡ ); እንተ፡ ኢትክል፡ ኀፍረታ፡ ከዲኖታ፡ (v. ከዲነ፡ ) ; ፈጺሞሙ፡ ከዲነ፡ ዘቅድሳት፡ ; ; .

c)velare^lafaciem, obtegere^la, claudere^laoculos, aures: ወይከድንዋ፡ ገጸ፡ መደልዋን፡ ; ከደኑ፡ አዕይንቲሆሙ፡ ἐκάμμυσαν ; ; ; ; ከደኑ፡ እዘኒሆሙ፡ συνέσχον .

d)complicare^lavel convolvere^lalibrum, .

e)operire^lapeccatum ; i.e. condonare^la .

2)occultare^la, celare^la: ከናፍር፡ ልሙጻት፡ ይከድና፡ ጽልአ፡ ; ዘይከድን፡ አበሳሁ፡ .

3)protegere^la, ; ከደነኒ፡ ታሕተ፡ ጽላሎተ፡ እዴሁ፡ ; ; .

kadana cover oneself^en አኮ፡ ልብሰ፡ ዓለም፡ ሣዕረ፡ ወቈጽለ፡ ኢከደንክዎ። ‘ma non è solo di vesti mondane che non mi sono coperto^it’ 391 (ed.) , 134 (tr.) (‘ ኢከደንክዎ፡ che assumiamo con significato riflessivo equivalente a ኢለበስክዎ፡ («l’ho indossato», «me ne sono rivestito» ), non attestato in 874-875 né in 275 ; alcuni codici, imbarazzati, integrano con ሥጋየ፡ ; altri transformano il verbo nel più usuale riflessivo ኢተከደንኩ፡ .’ 134 n. 39 )

ለባዊ

mentis compos^la, prudens^la, intelligens^la, scitus^la, peritus^la: συνετός ኵሉ፡ ለባዊ፡ ; መኰንን፡ ለባዊ፡ ; ; ኢለባውያን፡ ἀσύνετοι ; n. 44 φρόνιμος ; ልብ፡ ጠቢብ፡ ወለባዊ፡ 3 b,12; ἐπιστήμων ; νοερός መናፍስት፡ ለባውያት፡ ; σοφός ለባዊ፡ በቃሉ፡ ; ሰብእ፡ ለባውያን፡ ( እንስሳ፡ ) ratione praediti^la ; ኵሉ፡ ፍጥረት፡ ለባዊት፡ ወሥጋዊት፡ ; ከመ፡ ይኩኑ፡ ለባብያነ፡ ወንቁሓነ፡ ut sint cauti^la(circumspecti) et attenti^la ; F.N. 32 ለባዊ፡ is qui mentis compos est^la, opponitur insipientibus et insanis cujusvis generis. lǝbbāwi , ልባውያን፡ lǝbbāwǝyān , fem. ልባዊት፡ lǝbbāwit , ልባውያት፡ lǝbbāwǝyāt

Grébaut
ልባዊ፡ lǝbbāwi , fem. ልባዊት፡ lǝbbāwit «basé sur les démonstrations du raisonnement^fr», rationnel^fr ጸሐፈ፡ ሎቱ፡ ስምዓ፡ ብዙኃ፡ እምቃላተ፡ መጻሕፍት፡ ቅዱሳን፡ ወበትእምርታት፡ ለባዊት። 113–114
34
ልባዊ፡ lǝbbāwi , ልባውያን፡ lǝbbāwǝyān «bonus ingenio^la» ― ልበኛ፡ Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 5.
ልባዊ፡ lǝbbāwi «intelligent^fr, rationnel^fr, raisonnant^fr, comprenant^fr» ― ለባዊ፡ , አዋቂ፡ Ms. BNFabb217, fol. 15r.
ልባዊት፡ lǝbbāwit , ልባውያት፡ lǝbbāwǝyāt «intelligente^fr, rationnelle^fr» ― ለባዊት፡ Ms. BNFabb217, fol. 15r.
34

Leslau
ልባዊ lǝbbāwi , ልብው፡ lǝbbǝw ; also rational^en, intelligent^en, who (that) reasons^en 306a

ነደቀ

I,1[amh. idem] ይንድቅ፡ , struere^la, construere^la, exstruere^la, aedificare^la, , ut: urbem ; ; ; ( ነዲቆታ፡ ); ; ἐπαύλεις ; domos ; ; ኢለነዲቅ፡ አብያተ፡ ; muros ; altaria ; ; ; ; sepulchra ; ይነድቁ፡ ላዕሌሁ፡ ትእምርተ፡ ; ነደቀ፡ ተባዕተ፡ በዐውዳ፡ περιῳκοδόμησαν αὐτὴν τετραπέδοις λίθοις κύκλῳ ; በ፡ materiae ; ; ; : ; ነደቀ፡ ላዕሌየ፡ ; etiam reaedificare^la, restaurare^la .

ኢ

1)enunciationi

b)prohibitivae vel dehortatoriae: ne^la, Subjunctivo, ኢይኩንከ፡ ዕፁበ፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; et ከመ፡ ኢ፡ seq. : ; ; ; ; ; .

2)nominibus,

a)Infinitivis: ኢለነዲቅ፡ አብያተ፡ ወኢለነቢር፡ ህየ፡ ; ; ; ; ; በእንተ፡ ኢዐቂቦቱ፡ ላቲ፡ F.N. 29.

also አይ፡

ለአከ

I,1[radix satis nota, cujus derivata vocabula in caeteris quoque linguis Semitarum usitata sunt; amh. ላከ፡ ] ይልአክ፡ Infin. ልኢክ፡ , legare^la, nuntium mittere^la; et ኀበ፡ vel ለ pers. et ኀበ፡ vel loci, nec non omisso , vel ከመ፡ : እልአከ፡ ኀቤሆሙ፡ ; ; ; ኢለአከከ፡ እግዚአብሔር፡ ; ; ለአክ፡ ለነ፡ ; ለአክ፡ ሎሙ፡ ad eos^la ; ለአኩ፡ ኀበ፡ ጠቢባት፡ ይምጽኣ፡ ; ; ; ለአከ፡ ኀበ፡ ኢዮርብዓም፡ እንዘ፡ ይብል፡ ; ; ; ; ደገመ፡ ልኢከ፡ ኀቤሁ፡ ; ለአከ፡ ኢየሩሳሌም፡ ኀበ፡ ካህናት፡ Rel. Bar.; ለአከ፡ ኀበ፡ አቡሁ፡ ከመ፡ ይምጻእ፡ ; ; ለአከቶ፡ ትስማዕ፡ ጥዩቀ፡ ነገረ፡ ; ; ለአከ፡ ያስተጋብኡ፡ ; ለአከ፡ ወነሥኣ፡ ; : ነገር፡ ዘአነ፡ እልእከከ፡ τὸ ῥῆμα περὶ οὗ ἐγὼ ἀποστέλλω σε (cfr. hebr. ). Construitur etiam literarum vel rei, quae per aliquem mittuntur: ለአከ፡ መጻሕፍተ፡ ወተናብልተ፡ ወአምኃ፡ ኀበ፡ , et ምስለ፡ pers., per^laquam mittitur: ኵሉ፡ ዘለአኩ፡ ሎሙ፡ ምስለ፡ አግብርት፡ ( ምስለ፡ ).

ማእዜ

interrogandi de tempore ( gramm.§ 161,a; מָתַי ܐܶܡܬܰܝ مَتَى ) quando?^la

1)interrog. (et optative): tam in interrogatione recta -39; ; ; ; ; ; ; quam in obliqua, ut: ኈለቈኑ፡ አውራኂሁ፡ ማእዜ፡ ይትወለድ፡ ; ; . Adv. ኑ et መ፡ sibi annectere amat: ማእዜኑ፡ ; ; ; ማእዜኑመ፡ ; . Praepositiones ante se fert: ለአይ፡ ወለማእዜ፡ መዋዕል፡ ; እስከ፡ ማእዜ፡ vel ማእዜኑ፡ quousque? quamdiu?^la ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; እማእዜ፡ a quo tempore?^laLit. Epiph.; እማእዜ፡ እምዘ፡ . ( -226 Satanas እስከ፡ ማእዜኑ፡ Quousque tandem?^latamquam nomine proprio appellatur).

2)indef.: aliquando^la, in enuntiationibus negativis, sive affixo ኒ፡ sive sine ኒ፡ , ut: ኢማእዜኑ፡ ኢኮኑ፡ ሕያዋነ፡ numquam vivi fuerunt^la ; ወኢማእዜ፡ numquam^la ; ኢለከፎን፡ ፀሓይ፡ ማእዜኒ፡

Search

Input

Keys Combinations

Hold and choose