nota Genitivi ( gramm.§ 145; § 186). 1)Sicut ዘ፡ , ita notam Genitivi ዘ፡ secundum genera et numeros eorum a quibus pendet nominum variare licet, m. ዘ፡ , fem. እንተ፡ , እለ፡ , ut: ዕፀ፡ በለን፡ እንተ፡ ላሕ፡ ; ; መኃትው፡ እለ፡ ወርቅ፡ ; ; at plerumque ዘ፡ post nomina utriusque generis et numeri usurpatur.
2)Ejus usus potissimus hic est: a)ubi nomen regens statum constructum non admittit, ut: ማርያ፡ እንተ፡ ያዕቆብ፡ Maria Jacobi ; ; ዘመኑ፡ አንተ፡ cujus es tu? ; vel duos Genitivos sibi subjunctos habet (quorum alter statu constr., alter nota ዘ፡ significatur), ut: ብእሲትከ፡ እንተ፡ ንእስከ፡ uxor n. 1032tua juventutis tuae ; አዋልዲኪ፡ እለ፡ ሐቅል፡ ; ; ; ; ; ; ; ኦዘክርስቶስ፡ አፍቅሮተ፡ ሰብእ፡ Deg.; vel Genitivus alia voce interjecta a suo nomine sejunctus est, ut: በዕለት፡ ዐባይ፡ እንተ፡ ኵነኔ፡ ; ; vel ad nomen statui constr. subjunctum aliud additur, ut: መራኁተ፡ ሞት፡ ወዘሲኦል፡ ; ; አብያቲከ፡ ወዘዐበይትከ፡ ; ; ; ; ; .
b)ubi nomen cui Genitivus subjunctus est vel reticere vel non repetere libet: ይከውኑ፡ ኵሎሙ፡ ዘአምላክ፡ omnes erunt ; ; ; ; ; ላህም፡ ለእመ፡ ወግዐ፡ ዘካልኡ፡ (i.e. bovem aliusla) ; ቃል፡ ቃለ፡ ያዕቆብ፡ ወእደው፡ እለ፡ ዔሳው፡ ; ; ; .
3)Praeterea de significatione voculae ዘ፡ notanda sunt haec: a)Usurpatur de materia, e qua quid factum est α)exla: ምሕራማቲኪ፡ ገብሩ፡ ዘቀርነ፡ ነጌ፡ ἐξ ; ግበር፡ ለከ፡ ታቦተ፡ እንተ፡ ዕፅ፡ ἐκ ξύλων ; annot.; .
β)substantivis materiae praepositum adjectiva materiae efficit: ጽላት፡ እለ፡ እብን፡ ; ዘዕፅ፡ ; ዘብሩር፡ ; ዘጸጕረ፡ ገመል፡ ; al.
b)Crebro (sicut ذو ) simul vim pronominis demonstrativi in se continet: is qui estlaalicujus i.e. pertinens adlaaliquem vel aliquid, praeditusla, possidensla. α) ለክሙ፡ ለእለ፡ ብሔረ፡ ሮሜ፡ ; በእንተ፡ እለ፡ ጌዴዎን፡ ; እምነ፡ እለ፡ ሳኦል፡ ex hominibuslai.e. servis Saulila ; እለ፡ ኢዩ፡ ; ; ኵሎሙ፡ እለ፡ ቤቱ፡ ; ምስለ፡ እለ፡ አዛርያ፡ Dan. apocr. 3,25; ዕደው፡ እለ፡ ዳታን፡ ወአቤሮን፡ ; አኮ፡ ክመ፡ ዘበለስ፡ ዘትገብሩ፡ τὸ τῆς συκῆς ; ; .
β) ዘለምጽ፡ lepra praedituslavel affectuslai.e. leprosus ; ; ዘጋኔን፡ ; ; ዘሢበት፡ ; ዘሕብር፡ ; ዘጽድቅ፡ ; እለ፡ ዐመፃ፡ ; ዘሥጋ፡ ; ; ዘነፍስ፡ ; ; ዘመንፈስ፡ ; ; ; al.
4)Nota Genitivi ዘ፡ ubi duplicatur, ዘዘ፡ , vim distributivam nanciscitur, ut ; plura exempla ዚአሁ፡ nota Genitivi ( gramm.§ 145; § 186). 1)Sicut ዘ፡ , ita notam Genitivi ዘ፡ secundum genera et numeros eorum a quibus pendet nominum variare licet, m. ዘ፡ , fem. እንተ፡ , እለ፡ , ut: ዕፀ፡ በለን፡ እንተ፡ ላሕ፡ ; ; መኃትው፡ እለ፡ ወርቅ፡ ; ; at plerumque ዘ፡ post nomina utriusque generis et numeri usurpatur.
2)Ejus usus potissimus hic est: a)ubi nomen regens statum constructum non admittit, ut: ማርያ፡ እንተ፡ ያዕቆብ፡ Maria Jacobi ; ; ዘመኑ፡ አንተ፡ cujus es tu? ; vel duos Genitivos sibi subjunctos habet (quorum alter statu constr., alter nota ዘ፡ significatur), ut: ብእሲትከ፡ እንተ፡ ንእስከ፡ uxor n. 1032tua juventutis tuae ; አዋልዲኪ፡ እለ፡ ሐቅል፡ ; ; ; ; ; ; ; ኦዘክርስቶስ፡ አፍቅሮተ፡ ሰብእ፡ Deg.; vel Genitivus alia voce interjecta a suo nomine sejunctus est, ut: በዕለት፡ ዐባይ፡ እንተ፡ ኵነኔ፡ ; ; vel ad nomen statui constr. subjunctum aliud additur, ut: መራኁተ፡ ሞት፡ ወዘሲኦል፡ ; ; አብያቲከ፡ ወዘዐበይትከ፡ ; ; ; ; ; .
b)ubi nomen cui Genitivus subjunctus est vel reticere vel non repetere libet: ይከውኑ፡ ኵሎሙ፡ ዘአምላክ፡ omnes erunt ; ; ; ; ; ላህም፡ ለእመ፡ ወግዐ፡ ዘካልኡ፡ (i.e. bovem aliusla) ; ቃል፡ ቃለ፡ ያዕቆብ፡ ወእደው፡ እለ፡ ዔሳው፡ ; ; ; .
3)Praeterea de significatione voculae ዘ፡ notanda sunt haec: a)Usurpatur de materia, e qua quid factum est α)exla: ምሕራማቲኪ፡ ገብሩ፡ ዘቀርነ፡ ነጌ፡ ἐξ ; ግበር፡ ለከ፡ ታቦተ፡ እንተ፡ ዕፅ፡ ἐκ ξύλων ; annot.; .
β)substantivis materiae praepositum adjectiva materiae efficit: ጽላት፡ እለ፡ እብን፡ ; ዘዕፅ፡ ; ዘብሩር፡ ; ዘጸጕረ፡ ገመል፡ ; al.
b)Crebro (sicut ذو ) simul vim pronominis demonstrativi in se continet: is qui estlaalicujus i.e. pertinens adlaaliquem vel aliquid, praeditusla, possidensla. α) ለክሙ፡ ለእለ፡ ብሔረ፡ ሮሜ፡ ; በእንተ፡ እለ፡ ጌዴዎን፡ ; እምነ፡ እለ፡ ሳኦል፡ ex hominibuslai.e. servis Saulila ; እለ፡ ኢዩ፡ ; ; ኵሎሙ፡ እለ፡ ቤቱ፡ ; ምስለ፡ እለ፡ አዛርያ፡ Dan. apocr. 3,25; ዕደው፡ እለ፡ ዳታን፡ ወአቤሮን፡ ; አኮ፡ ክመ፡ ዘበለስ፡ ዘትገብሩ፡ τὸ τῆς συκῆς ; ; .
β) ዘለምጽ፡ lepra praedituslavel affectuslai.e. leprosus ; ; ዘጋኔን፡ ; ; ዘሢበት፡ ; ዘሕብር፡ ; ዘጽድቅ፡ ; እለ፡ ዐመፃ፡ ; ዘሥጋ፡ ; ; ዘነፍስ፡ ; ; ዘመንፈስ፡ ; ; ; al.
4)Nota Genitivi ዘ፡ ubi duplicatur, ዘዘ፡ , vim distributivam nanciscitur, ut ; plura exempla ዚአሁ፡ ὡςαννά ( הוֹשִׁיעָה־נָּה )
b) ዘሆሳዕና፡ (sc. ዕለት፡ sive በዓል፡ ) nec non ሆሳዕና፡ nude: dominica Palmarumla, ut et in tit. በሆሳዕና፡ ; ዘሆሳዕና፡ Cod. Mus. Brit. XXIX, 39; በሳኒታ፡ ሆሳዕና፡ በሰኑይ፡ ዕለት፡ feria secunda Palmarumla, ; እምሆሳዕና፡ inde a dominica Palmarumla, Deinde quia in festo palmarum folia palmarum gestare solebant,
c)phoenixla, palmala: ዘይቶን፡ ወሆሳዕና፡ oleae et palmaela ; ልብሱ፡ እምልሕጸ፡ ሆሳዕና፡ ወቈጽሉ፡ ; quare in Voc. Aeth. ሆሳዕና፡ nominibus plantarum adnumeratum et nomine Amhar. ሰሌን፡ ( phoenice dactyliferala) explicatum est. { הוֹשַׁעְנָא fasciculus salicumla, 992; 653–656}. litera alphabeti Aethiopici decima septima, quae ዘይ፡ nominatur, cuique respondet ز et ذ . , quod primitus sonuit ህየተ፡ et ሂየተ፡ (ut ; , 50 ; cf. Octateuchum Aeth. in appar. crit. p. 5) et ህየቴ፡ ( F; F). Est 1)praepositio ( gramm.p. 316) quae antiquitus etiam ህየቴ፡ sonuerat et pronomina suffixa per vocalem êlasibi subjungit ( gramm.§ 167,3) locola, vicela, prola, pretiola( ἀντί et ὑπέρ ): ዘይትነሣእ፡ ህየንቴሁ፡ ; ; ; ; ጋገ፡ ዘዕፅ፡ ቀጥቀጥከ፡ ወእገብር፡ ህየንቴሁ፡ ዘሐፂን፡ ጋገ፡ ; saepissime usurpata, ubi de permutando, persolvendo, remunerando, compensando agitur: ; ; ; ; –20; ; ; ; ; ; ; ዛቲ፡ ትከውኖሙ፡ ህየንተ፡ ጽእለቶሙ፡ ; ; ተቀንየ፡ ያዕቆብ፡ ህየንተ፡ ራሔል፡ ; መጠወ፡ ነፍ፡ ህየንቴከ፡ ; ; ምንተ፡ ተዐስዮሙ፡ ህየንተ፡ ዘገብሩ፡ ; ፈደዩ፡ እኪተ፡ ህየንተ፡ ሠናይት፡ ; ; ; . Nonnunquam usurpatur pro sicutla, ህየንተ፡ ቈጾሊ፡ ዕፅ፡ ከማሁ፡ አነ፡ Org.; aliud exemplum አሕመልመለ፡
2)conjunctio pro eo utla, aut sequente ዘ፡ , ; ህየንተዘ፡ ትረድኦ፡ አቅበጽካሁ፡ aut omisso ዘ ( gramm.§ 170,10): ህየንተ፡ ከብረት፡ ነፍስየ፡ 1 Reg. n. 1426,21 ; ህየንተ፡ ተቀንዩ፡ ; ህየንተ፡ ጻመወ፡ ; [c. terminatione Dualis ( gramm.§ 131) formatum e ክልእ፡ i.e. כֶּלֶא , proprie: seclusiola, sejunctiola, separatiola, deinde reslaseparatala, unde כִּלְאַיִם duaelaresladiversaela, Ges. thes. p. 684; كِلَا كِلْتَا ambola] 1), femininis, rarius masculinis junctum ( gramm.§ 158): duola, duaela; ejus character est ፪ , usurpatur absolute: ክልኤ፡ ይሄልዉ፡ ; ; ; et aliis nominibus appositum: ክልኤ፡ አንስት፡ ; ; ክልኤ፡ እጐላት፡ ; ; ክልኤ፡ ደቂቅ፡ ; ክልኤ፡ ባሕታዊያን፡ ; ክልኤ፡ ዘይት፡ ; ክልኤ፡ አብትር፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ; . a)parla( jugumla): ክልኤ፡ አእዱግ፡ .
b) ለክልኤ፡ bifariamla, dis-la, ut: ተወሠረ፡ ለክልኤ፡ ; .
c)passim respondet: duplexla, δισσός , ut: በክልኤ፡ ልብ፡ ἐν καρδίᾳ δισσῇ ; መላፄ፡ በሊኅ፡ ዘክልኤ፡ አፉሁ፡ (cujus ora duo i.e.) δίστομος ; ዘክልኤ፡ ልቡ፡ δίψυχος ; episcopus ኢይኩን፡ ዘክልኤ፡ ልቡ፡ ወዘክልኤ፡ ልሳኑ፡ ; ድንግልናኪ፡ ክልኤ፡ ዘውሣጤ፡ ወ ( ዘ ) አፍአ፡ Enc.
2)ambola, uterquela, a) ክልኤ፡ አጥባትኪ፡ ; ; ምስለ፡ ክልኤ፡ አዋልዲሃ፡ ; ክልኤ፡ ድቂቆ፡ .
b)
α): ክልኤሆሙ፡ ἀμφότεροι ; ወፅኣ፡ ክልኤሆን፡ ኅቡረ፡ ; ; ; ; ክልኤነ፡ 1 ; ; de rebus; ክልኤሆሙ፡ እምውስተ፡ አፍ፡ ይወጽኡ፡ ; ; ; ; ይእዜ፡ ይመጽኡ፡ እሉ፡ ክልኤሆሙ፡ ላዕሌኪ፡ .
β)aliis nominibus appositum; ክልኤሆሙ፡ ደቂቁ፡ ; ክልኤሆን፡ እራሓተ፡ እደዊሁ፡ 1 ; ; ; ; . – Pro ክልኤሆሙ፡ passim reperitur ክልኤዎሙ፡ , ut n. 821
[compositum ex እም፡ silaet በል፡ (i.e. בַּל nonla) in st. constr.
gramm.§ 57, ut proprie significet nisila] et ዘእንበለ፡ [proprie: quod si nonlavel nisila] et
A)Conj. 1)nisila, praeterquamla, post sententias negativas. a)sequente nomine: ኢታገምር፡ ፍኖት፡ ዘእንበለ፡ አሐተ፡ (v. አሐቲ፡ ) ኪደተ፡ እግረ፡ ብእሲ፡ ; ; አልቦ፡ ዘአትረፉ፡ ሊተ፡ እንበለ፡ ሐናሃ፡ ; ኀበ፡ መኑ፡ እንከ፡ እኔጽር፡ ዘእንበለ፡ ኀበ፡ የዋህ፡ ; ምንተ፡ ይፈቅድ፡ እግዚአብሔር፡ ዘእንበለ፡ ዘርአ፡ (v. ዘርእ፡ ) ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ዘእንበለ፡ አመ፡ ; እንበለ፡ ሶበ፡ .
b)sequente verbo: ዘእንበለ፡ እግዚአብሔር፡ ወሀቦ፡ ኢይክል፡ ፈክሮ፡ ; ይልህቅኑ፡ ሐመልማል፡ ዘእንበለ፡ ይሰቅይዎ፡ (v. ይሰቀይ፡ ) ; የሐውሩኑ፡ ፪ ኅቡረ፡ ዘእንበለ፡ (v. እንዘ፡ ኢ፡ ) ይትራአዩ፡ ; : ዘእንበለ፡ይዝልፍዎ፡ ; . Nota etiam ዘእንበለ፡ እመ፡ ኢቀደመ፡ አሲሮቶ፡ ; ubi aut ዘእንበለ፡ , aut እመ፡ ኢ፡ superfluum videtur.
d) እንበለ፡ ዳእሙ፡ excipe tamenla, non autemla(negatione non praemissa) ; ; vel sed nonnisila(negatione praemissa) .
2)nisilanonnumquam idem est quod ( ohne daßde) ita ut nonla, quinla, vel cum negatione, vel quamvis nonla; Imperf., አሐቲ፡ እምኔሆን፡ ኢትወድቅ፡ ዘእንበለ፡ ያአምር፡ አቡክሙ፡ ; : ዘእንበለ፡ ይደረር፡ ἄδειπνος ; ;
p. 335; ዘረወ፡ ምጽዋተ፡ እንበለ፡ ያትርፍ፡ ጥሪተ፡ ብዕሉ፡ Enc.; ; እንበለ፡ ትግበር፡ ጌጋየ፡ ( ተቀትለት )
3)ne fortela, μήποτε , እንበለ፡ ትፍተው፡ (paulo infra ከመ፡ ኢትምክን፡ ) .
4)priusquamla, antequamla, ut: ንግበር፡ ለነ፡ ስመ፡ እንበለ፡ ንዘረው፡ (proprie: si non volumusladissipari i.e. ut nelaposthac dissipemur i.e. priusquamlacaet.) ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; እንበለ፡ ትስማዕ፡ ኢታውሥእ፡ ; ; ; ; ; ; , al. Passim nondum — quumla, ut: እንበለ፡ ይስክቡ፡ ሰብእ፡ ዐገቱ፡ ; .
5)sedla, post sententias negativas: ; ; ἀλλά ; ; ; ; ; ; ; , al.; ἀλλ᾽ ἤ ; ; ; a) ዳእሙ፡ quin potiusla ; ; ; .
b) ዘ፡ nisi quodlai.e. quin potiusla, ; ; .
B); ante formam ( ዘ ) እንበሌ፡ assumit, ut: እንበሌየ፡ al.; aliâs forma እንበሌ፡ obsoleta est nec nisi raro occurrit (ut ). 1)praeterla, extrala, exceptola: ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; በበአርብዓ፡ ዘእንበለ፡ አሐቲ፡ ( minus unala) .
2)sinela, absquela; አንሰ፡ አሐውር፡ እንበለ፡ ወልድ፡ ; ኢይክሉ፡ ዕደው፡ እንበለ፡ አንስት፡ ; ዘእንበሌሆሙ፡ ኢይትከሀል፡ ነቢረ፡ ሀገር፡ ; ዘእንበለ፡ ንጉሥ፡ οὐκ ὄντος βαβιλέως Hos, 3,4; Jes, 28,1; n. 774 ዘእንበለ፡ ወርቅ፡ ; እንበለ፡ ሤጥ፡ ; ; ; ; οὐ μετά ; ; ; ; ; ; ; ዘእንበለ፡ መባሕት፡ F.N. 4; inscio et invito aliquo ; ; ; . a)crebro adhibetur exponendis Graecorum adjectivis vel adverbiis negativis et privativis, ut: ἄτεκνος ዘእንበለ፡ ውሉድ፡ ; ἀνέγκλητος ዘእንበለ፡ ነውር፡ ; ዘእንበለ፡ ዐስብ፡ , ዘእንበለ፡ ሲሳይ፡ ἀμισθί , ἀσιτί ; ἀνελεημόνως , al.
b) .
3)prius quamla, antela: ዘእንበለ፡ ጊዜከ፡ ; ዘእንበለ፡ ቅጥቃጤ፡ πρὸ συντριβῆς . — Ubi praepositioni ዘእንበለ፡ plura nomina subjunguntur, posteriori negatio ኢ፡ praemitti solet, ut: ዘእንበለ፡ ክልአት፡ ወኢጽርዐት፡ (alia exempla ኢ፡ ).
et (
gramm.§ 147;
gramm.§ 169,5). A): m. ዘ፡ , fem. እንተ፡ , እለ፡ quila, quaela, quodla. 1)De constructione hujus pronominis (
gramm.§ 201; § 202). a)Formae pronominis secundum numeros et genera variantur, ut: ኢየሱስ፡ ዘተብህለ፡ ክርስቶስ፡ ; ምድር፡ እንተ፡ ኢኮነት፡ እንቲአከ፡ ; ; ; አጥባት፡ እለ፡ ኢሐፀና፡ ; ቢጾሙ፡ እለ፡ ውስተ፡ ካልእ፡ ሐመር፡ ; sed ubicumque nomen, ad quod referatur, praemissum est, ዘ፡ simplex (tamquam nota relationis generalis) sufficere potest, ut: አንስትያ፡ ዘኀረዩ፡ (quas) ; አባግዕ፡ ዘአልቦ፡ ኖላዌ፡ ; . (De እንተ፡ quilapro ዘ፡ vid. infra sub B,2).
b)Pronomen relativum in Accusativo positum esse, aut e contextu subintelligitur, ut: ቃል፡ ዘይቤሎሙ፡ ; ዐጸደ፡ ወይን፡ ዘወሀቦ፡ ለዮሴፍ፡ ; ; aut pronomine sive verbo sive notae Accusativi suffixo notatur: እብን፡ እንተ፡ መነንዋ፡ ; አሕዛብ፡ እለ፡ አውፅኦሙ፡ ; አምላክነ፡ ዘኪያሁ፡ ተወከልነ፡ . Genitivus pronomine ei nomini, a quo Genitivus pendet, suffixo notatur, ut: አመት፡ እንተ፡ ስማ፡ አጋር፡ ancillala(quae nomen ejus i.e.) cujus nomen Agarla ; ሕዝብ፡ እለ፡ ኢትሰምዕ፡ ነገሮሙ፡ . Praepositiones pronomini relativo α)vel (sicut in aliis linguis Semiticis) postponuntur eaeque pronomine suffixo (ad idem nomen ad quod refertur relato) munitae: ምድር፡ እንተ፡ ውስቴታ፡ ነበረ፡ terrala(quae in ea i.e.) in qua habitaveratla ; ; ; ዘመጻእኪ፡ ኀቤሁ፡ ad quem venistila .
β)vel (quamquam rarius) praemittuntur: ወኵሉ፡ ውስተ፡ ዘወድቀ፡ በድኖሙ፡ καὶ πᾶν ἐφ᾽ ὃ ἂν ἐπιπέσῃ ; በኵሉ፡ በዘአመከሮ፡ ; ሰይፍ፡ በዘይቀትለነ፡ ; ; ; ; ; ; ; ጽንዕ፡ በዘ፡ ይትዌከሉ፡ ረሲዓን፡ ; ; ; ; ; .
γ)denique et praemittuntur et suffixo munitae postponuntur: በዘቦቱ፡ ; ; ; ; ; . – Pronomini relativo, ubi ratione modo dicta complementum pronominis suffixi adjectum est, passim ለ፡ praefigitur, quo illud pronomen suff. ad referendum esse significetur: ለእለ፡ ውስቴቶሙ፡ ሀሎከ፡ ἐν οἷς σὺ εἶ ; ወቦ፡ ለዘወሀቦ፡ et erat cui deditla ; አልቦ፡ ለዘየኀፍሮ፡ nemo est quem vereaturla(ne interpreteris: nemo est qui eum vereaturla)
c)Praepositiones longiores quae secundum legem sub b,β dictam praeponendae erant, pronomini relativo postponere licet: ዘእምነ፡ (pro እምነ፡ ዘ፡ ) ; ; እለ፡ እምኀበ፡ ; እንተ፡ ኀበ፡ ; ዘኀበ፡ ; ; n. 1030 ዘእምአመ፡ .
d)nonnumquam in Accusativo loci et temporis, ponitur: መካን፡ እንተ፡ ὁ τόπος ἐν ᾧ ; ፭ ዓመት፡ ዘ፡ ἐν οἷς ; ; . . ; .
e)Enunciationem relativam ei nomini, cui apposita est, postponere non necesse est sed etiam praemittere licet, ut: ኢትእርዩ፡ ዘወድቀ፡ እክለ፡ . ; ; . Nec raro illud nomen attractione in enunciationem relativam transmittitur: ዛቲ፡ ይእቲ፡ ዳግሚትየ፡ ዘጸሐፍኩ፡ መጽሐፈ፡ (pro መጽሐፍ፡ ) ; ; ; ; ; ; (plura
gramm.§ 201).
2)De significatione pronominis. a), ubi nomen ad quod referatur non memoratum est exponitur α)is quila, ejus quila, ei quilaal.: ብፁዓን፡ እለ፡ ይላሕዉ፡ beati ii qui lugentla ; ምንተ፡ እረግም፡ ዘእግዚአብሔር፡ ኢረገመ፡ (eum quem) ; ደመ፡ ዘቀተለ፡ (ejus qui) ; ዕሤተ፡ እንተ፡ ገበርኩ፡ ሠናይተ፡ praemium ejus quod feci boni ; ዘእለ፡ eorum quila ; ለእለ፡ ይፈቅዱ፡ ይትፈወሱ፡ አሕየዎሙ፡ (eos qui) ; ምስለ፡ እለ፡ ሞቱ፡ (cum iis qui mortui sunt) ; እእሪ፡ እክለ፡ ኀበ፡ እለ፡ ረከብኩ፡ ሞገሰ፡ (apud eos apud quos) .
β)quicumquela, quisquisla, ; ; ; ; ; ; ; , al.; ( ዘኮነ፡ col. 864); በዘፈቀድከ፡ ኰንን፡ ኪያየ፡ (quocumque modo volueris) ; et duplicatum ዘዘ፡ . At plerumque ኵሉ፡ ዘ፡ , ut: ኵሉ፡ ዘታሕተ፡ ሰማይ፡ ; ኵልክሙ፡ እለ፡ πάντες ὅσοι ; ; al. crebro.
γ)si quisla: ዘርኢከ፡ እምውስቴቶሙ፡ ጠቢበ፡ ትልዎ፡ τίς σοφός ; αὐτῷ προσκολλήθητι ; ዘኪያሃ፡ አፍቀረ፡ አፍቀረ፡ ሕይወቶ፡ ; ; .
δ)qualisla: እመ፡ ትገብር፡ ሠናየ፡ አእምር፡ ለዘ፡ ትገብር፡ τίνι ; ምንዳቤ፡ ዘኢኮነ፡ እምቅድመ፡ ዓለም οἵα ; mos ዘኢኮነ፡ እምቅድመዝ፡ Org.
ε)de ለእለ፡ quotla, quotcumquela ለለ፡ col. 25.
b) ዘ፡ crebro pronomine Latinorum neutro exponendum est: አልቦሙ፡ ዘይበልዑ፡ non habebant quod ederent ; ; ; ; al.; rarius እንተ፡ pro neutro usurpatur, ut: አድኅነኒ፡ እምእንተ፡ እፈርህ፡ ῥῦσαί με ἐκ τοῦ φόβου μου apocr.
c) ዘሂ፡ – ዘሂ፡ aliusla– aliusla ; ; ; ናሁ፡ እለሂ፡ – ወእለሃ፡ .
d)de ቦ፡ ዘ፡ vel ቦ፡ እለ፡ quidamla, etla ቦዘ፡ – ቦዘ፡ alius – aliusla ቦ፡ col. 481.
e)de አልቦ፡ ዘ፡ nullusla, nihilla አልቦ፡ col. 717.
f)de ከመዘ፡ quasila, tamquamlaet ዘከመ፡ sicutla ከመ፡ col. 827.
g) ወዝኒ፡ ዘ፡ ; ; et plerumque ወዘ፡ quod autem ad id attinet quodla ; ወዘኒ፡ ይቤ፡ ; ; ወዘሰ፡ ነገረ፡ ሞት፡ quod autem ad mortem attinetla .
B)Conj.
1) ዘ፡ a)quodla( daßde) α)ad complendam et exponendam notionem antea brevius significatam: ምንትኑ፡ ውእቱ፡ ዝንቱ፡ ዘአፍጠንከ፡ ረኪበ፡ ; ; ; . ; ; ; ; ; .
β)post interrogationem, ubi causa interrogationis exponitur: ምንተ፡ ኮንከ፡ ዘተማሕፀንከ፡ በምሥዋዕ፡ τί γέγονέ σοι ὅτι πέφευγας ; ; ; . ; .
γ)eo quodla: አሕየውኪ፡ ነፍሰኪ፡ ዘአፍጠንኪ፡ ወሪደ፡ σπεύσασα .
δ)post verba impersonalia: ኢአከለክሙኑ፡ ዘረዐይክሙ፡ ; ; ምንተ፡ ይበቊዐነ፡ ዘነሐዩ፡ ; ; ; ደለወኒ፡ ዘአሕመምከኒ፡ ; ይመስለክሙኑ፡ ዘሐሰተ፡ ይብል፡ ; Dan. apocr. 13,6; ; ; n. 1031 ; .
ε)quodla, quiala: ነስሐ፡ እግዚአብሔር፡ ዘአንገሦ፡ ; ኣአኵተከ፡ ዘኢረሰይከኒ፡ ; ሴልየ፡ ዘርሕቀ፡ .
ζ)Ubi enunciationis pars quaedam cum negatione emphatice praemissa est, ejus praedicatum ope conjunctionis ዘ፡ adjicere amant: non est quodla, ut: ኢኮነ፡ እንበይነ፡ ዝሙት፡ ዘእነሥኣ፡ ; አኮ፡ በኅብስት፡ ክመ፡ ዘየሐዩ፡ ሰብእ፡ ; ; ; nec non: አኮ፡ ዘሞተት፡ (non est quod i.e.) nequaquam mortua estla ; ; et አልቦ፡ ዘትትጋአዙ፡ በፍኖት፡ .
η) ቦ፡ ዘ፡ vel ቦኑ፡ ዘ፡ num est quod?la ; ; ; ( ቦ፡ col. 482) et አልቦኑ፡ ዘ፡ nonne est quod?la .
θ) እፎ፡ ዘ፡ quomodo est quodlasub. እፎ፡ col. 807.
ι) ሕቀ፡ ክመ፡ ዘእም፡ haud multum abfuit quinla ሕቀ፡ col. 98.
2) እንተ፡ a poëtis pro ዘ፡ usurpatur: quodla, ut: ሰላም፡ ለከ፡ እንተ፡ ነበርከ፡ ዕቁደ፡ ; ሰላም፡ ለበርኳስስ፡ ከመ፡ ያርኁ፡ ወይዕጹ፤ እንተ፡ አድምዐ፡ ሢመተ፡ ለእግዚአብሔር፡ ውስተ፡ አንቀጹ፡ ; ሰላም፡ ለዩሐንስ፡ ወአቡቂር፤ እንተ፡ ነበሩ፡ ኅቡአ፡ በእለ፡ እስክንድርያ፡ ሀገር፤ ; ሰላም፡ ለአቃርዮስ፡ እንተ፡ ደለዎ፡ ርእይ፤ ; al. creberrime. Sed aliis in locis pro masc. ዘ፡ usurpatum videtur ( Lud. in 363), ut: ሰላም፡ እብል፡ ለብእሲ፡ ምእመን፤ እንተ፡ ይሰመይ፡ ጎልያን፡ ; ( ሰላም፡ ) ለረድአ፡ ጳውሎስ፡ ቲቶ፡ እንተ፡ አፍቀሮ፡ (sc. Paulus) ; al. ( እንተ፡ duarum syllabarum poëta maluit quam ዘ፡ monosyllabum. Si quis እንተ፡ idem quod እንዘ፡ esse putaverit, opponendum videtur, quod nulla ratio conspicua est, cur poëta እንዘ፡ uti noluerit).
3) ዘ፡ cum praepositionibus compositum,
a) በዘ፡ α)cumla, dumla: ወለደት፡ሎቱ፡ወልደ፡በዘረሥአ፡ ; ; ; ; quamvisla .
β)utla( quola), sive consecutivum sive finale, plerumque : ( ὥστε ); ለምንት፡ ትትናገር፡ በዘ፡ ይሰምዑ፡ ሕዝብ፡ ; በዘ፡ ይረክበክሙ፡ እኩይ፡ τοῦ κακῶς εἶναι ὑμῖν ; ገብሩ፡ በዘ፡ ያምዕዑኒ፡ ; በዘ፡ ይትናዘዙ፡ εἰς παράκλησιν ; ; እሁቦሙ፡ ልበ፡ በዘ፡ ያአምሩኒ፡ τοῦ εἰδέναι ; ; ; ; ; ; ; ; ; rarius , ut .
b) እምዘ፡ α)ex quola(tempore): እምዘ፡ ተወልደ፡ ; እምዘ፡ ተፄወውነ፡ ; .
β)postquamla, ( ubila, quumla): እምዘ፡ ጌሠ፡ ; ; ; . ; ; ; ; ; , al.
c)
α) በእንተ፡ ዘ፡ pro eo quodlavel propterea quodla ; ; ; .
β) ህየንተ፡ ዘ፡ loco ejus quodla( cumla) ;
et ሰርቅ፡ furtumla: ስርቅ፡ (v. ሰርቅ፡ ) κλοπή ; ሰርቅ፡ ; ማየ፡ ሰርቅ፡ ; ውስተ፡ ሰርቅከ፡ ἐν κλοπαῖς σου ; ; ; κλέμματα ; ; Statui constructo vel voculae ዘ subjunctum: furtivusla, furto ablatusla, ut: ንዋየ፡ ሰርቅ፡ F.M. 17,1; ነሥአ፡ ዘስርቅ፡ ( πλεονασμός ) n. 345 ; ; ዘሰርቅ፡ (v. ስርቅ፡ ) κλεψιμαῖον . I,2(passim etiam I,1ni I,3emendare malueris) acciderela, inciderela, interciderela, casu et fortuito fierila[cognatum cum ወድቀ፡ ]: ደደቀ፡ በውእቱ፡ አዝማን፡ ባእስ፡ ማእከለ፡ አይሁድ፡ ወማእከለ፡ አርማንያ፡ ; እምድኅረ፡ ፪፻ ዓመት፡ ደደቀ፡ ፀብእ፡ ዐቢይ፡ ; ; ውእቱ፡ ረኃብ፡ ደደቀ፡ በ፲ወ፫ ዓመተ፡ መንግሥቱ፡ ; እመ፡ ደደቀ፡ ብጽሐተ፡ ነግድ፡ ( si accidit ut hospes adveniatla) ; regem non petivimus አላ፡ ደደቀ፡ ( casu factum estla) ; multi homines pereunt በደዲቅ፡ ( casula) ከመ፡ ወዲቅ፡ እመካናት፡ ልዑላት፡ ; ደደቀ፡ ሰዓት፡ Lud. e Mss. Colb.;
a)accidere alicuila: ታገብኦ፡ ውስተ፡ እደ፡ ዘይዴድቆ፡ (v. ዘይዴደቆ፡ ) εἰς χεῖρας πτώσεως αὐτοῦ ; ለእመ፡ ይደድቆ፡ ( I,1) ሞት፡ ; እመቦ፡ ካህን፡ ( ዘ ) ደደቆ፡ በንዋም፡ ዘኮነ፡ እምዝንየት፡
b)incidere in aliquidlavel aliquemla: ጽኑዐ፡ ልብ፡ ኢይዴድቅ፡ (v. pro ኢይዳደቅ፡ ) ሠናየ፡ σκληροκάρδιος οὐ συναντᾷ ἀγαθοῖς ; ወአዘዘ፡ ላቲ፡ ( ለብርሃን፡ ) ዘደደቃ፡
c)cadere in aliquemla: ለነሂ፡ ይደድቀነ፡ ( I,1) ዝንቱ፡ ምሳሌ፡ (in nos quoque cadit haec similitudo) Lud. e Mss. Colb. za
Cross-references:
for the usage of ዘ in front of the names of feasts ሆሳዕና፡ (Grébaut)
za
Cross-references:
for the usage of ዘ in front of the names of feasts ሆሳዕና፡ (Grébaut)
hosāʿnā
Grébaut
ሆሳዕና፡ hosannafr dimanche des Rameaux;
palmefr,
palmierfr; nom donné à Jésus-Christ.
ዘሆሳዕና፡ indication liturgique du dimanche des Rameaux. Ici et dans les cas similaires, en tout ce qui concerne la liturgie éthiopienne, tant au temporal qu’au sanctoral, la proclitique
ዘ n’est qu’un indicatif des fêtes religieuses.
Examples :
ዘልደት፡ fête de Noëlfr;
ዘልደታ፡ fête de la Nativité de Mariefr;
ዘዕርገት፡ fête de l’Ascensionfr;
ዘዕርገታ፡ fête de l’Assomptionfr, etc.; les deux mots cités ici signifient le premier
naissancefr (
ልደት፡ ), le second
montéefr (
ዕርገት፡ ).
Voir infra cette proclictique.
በዓለ፡ ሆሳዕና፡ fête des Rameauxfr.
እሑደ፡ ሆሳዕና፡ Dimanche des Rameauxfr.
ሰኑየ፡ ሆሳዕና፡ Lundi saintfr.
ሳኒታ፡ ሆሳዕና፡ lendemain de Rameauxfr.
ሠሉስ፡ ሆሳዕና፡ Mardi saintfr.
ረቡዕ፡ ሆሳዕና፡ Mercredi saintfr.
ቦአ፡ ወተመይጠ፡ ... አመ፡ ፯ለሚያዝያ፡ በሳኒታ፡ ሆሣዕና፡ ወበዓለ፡ በዓለ፡ ፋሲካ፡ በህየ 65.
ሆሳዕና፡ palmefr አክሊል፡ ዲበ፡ ርእሶሙ፡ ዘምርስኔ፡ [ወ]ሆሳዕና። 165 l. 1–2 (Grébaut gives page 19 but in the quoted edition the citation appears on p. 165).
4–5
Leslau
ሆሳዕና hosāʿnā Hosannaen,
palm treeen,
Palm Sundayen;
ዘሆሳዕና zahosāʿnā Palm Sundayen 219b
Cross-references:
a) for መኃትወ፡ ሆሳዕና፡ ማኅቶት፡ (TraCES, Leslau)
b) for
በዓለ፡ ሆሳዕና፡ በዓል፡ (TraCES, Leslau)
c) for ዕለተ፡ ሆሳዕና፡ ዕለት፡ (TraCES, Leslau)
hǝyyanta
Grébaut
ህየንተ፡ 1) préposition présentant le sens :
à cause defr,
pourfr.
ህየንተ፡ አቡነ፡ አዳም፡ ተረግመት፡ ምድር። 68–69 (Texte tiré du Qalêmenṭos, fol. 88rb.)
2) conjonction régissant un verbe à un mode personnel et présentant le sens :
en récompense defr,
en échange defr.
ፈደዮሙ፡ እኪተ፡ ለንጉሠ፡ ነገሥት፡ አዕላፍ፡ ሰገድ፡ ህየንተ፡ ወሀብዎ፡ ብዙኃ፡ ጊዜ፡ አውቃፋተ፡ ወርቅ፡ ለእዴሁ፡ ወጸገውዎ፡ ወለተ፡ እኅወ፡ እሞሙ። ዝኒ፡ ዕበዱ፡ ይመስል፡ ዕበደ፡ አይሁድ፡ እለ፡ ፈደይዎ፡ ቀዲሙ፡ ለወልደ፡ እግዚአብሔር፡ ሞተ፡ ህየንተ፡ አንሥአ፡ ምውታኒሆሙ፡ ወሕማማተ፡ ህየንተ፡ ፈወሰ፡ ሕሙማኒሆሙ። 50.
8–9
Leslau
ህየንተ hǝyyanta instead ofen,
in place ofen,
in return foren,
in substitution foren,
by reason ofen, (
8)
because ofen,
in compensationen,
likeen;
the suffix pronouns are attached to the base
hǝyyante- ; e.g.
hǝyyantehu lakrǝstos the vicar of Christen 221b
እለ፡ ʾǝlla associative referring to ‘X and his associates/followers’
መዓልተ፡ ይውዕል፡ እንዘ፡ ይሴአል፡ መጻሕፍተ፡ እምነ፡ ማእምራን፡ እለ፡ አባ፡ ሠርፀ፡ ድንግል፡ ላዕሌሆሙ፡ ሰላም፡ ‘
Seine Tage verbrachte er damit, die Gelehrten, wie den Abba Śarṣa-Dengel und andere — das Heil sei über ihnen — nach den Schriften zu befragende’
6 l. 4-6 (ed.)
,
6 l. 9-11 (tr.)
(‘Äth.
ella . Hier nicht als Plural des Relativpronomens zu deuten (+ PN = die Leute des PN;
übersetzt »os familiares«) sondern als Pluralmorphem vor Eigennamen mit der Bedeutung »Leute wie z.B. PN und Genossen; vgl.
3 l. 22, 28 (ed.)
,
5 l. 27; 6 l. 4
(Ḥamalmāl et ses compagnons«).’
6 n. 16
)
sǝrq ,
sarq adulteryen ወበእንተዝ፡ አምሰሉዎ፡ ለዕንቍ፡ ዘውስተ፡ ከርሣ፡ ለንዋየ፡ ስርቅ፡ ዘሥምረተ፡ ብእሲ፡ ወብእሲት፡ Perciò essi credevano che la perla preziosa che stava nel grembo di lei fosse effetto di un adulterio (avvenuto) per volontà dell’uomo e della donna.’it
213 l. 11-12 (ed.)
,
129 l. 12-14 (tr.)
(‘Testo
serq , che litt. significa «furto», ma ha il significato del tigrino «adulterio».’
129 n. 9
)