Lexicon Linguae Aethiopicae

	sample	result
*	custodir	add wildcards to unlimit your string search
?	custodir?	Will find any match for the position with the question mark.
~	ምሕረትከ~	Will make a fuzzy search. you can decide also how much fuzzy, by saying for example ምሕረትከ~0.9 which will match only 90% similar terms.
""	"ምሕረትከ፡ ይትኖለወኒ፡"	Will find the exact string contained between quotes.
()	(verbo OR notionem) AND ይትኖለወኒ	Will find one of the two between brackets and the other string.

ተሐዘበ አኅዝ ኀ ሀለወ ደኀረ ህሶጵ ሐመየ ቀውቅህ ሐ ጸምሀየ ዋህውሀ

III,2, opinione teneri i.e.

1)opinari^la, putare^la, imaginari^la: እትሔዘብ፡ (v. እትሐዘብ፡ ) ናስጦርዮስ፡ ዝንቱ፡ Νεστόριον οἶμαι φῇς Cyr. c. ; Cyr. c. ; Cyr. c. ; ምንተኑመ፡ ትትሐዘቡኒ፡ ( quid^la) quem me esse putatis?^laDeg.; ተሐዘባ፡ ከመ፡ ዘማዊት፡ ; በከመ፡ ይትሐዘቡ፡ ዘአልቦሙ፡ አእምሮ፡ ut opinantur imperiti^la ; ትትሔዘብኑ፡ ታስተአብዶ፡ , ተሐዘብኩ፡ እልህቅ፡ ወእረሥእ፡ ; Platt.

2)praesentire^la, suspicari^la, expectare^la ; ; እንተ፡ ኀበ፡ ኢተሐዘበ፡ ( ὑπονοεῖν ) ; ; በከመ፡ ኢተሐዘብኩ፡ ኮነኒ፡ ; ድንጋፄ፡ ዘኢተሐዘብዋ፡ φόβοι ἀδόκητοι ; ; ኢተሐዚቦ፡ ; ( ὑπόπτευσα ).

3)suspicionem habere^la, diffidere^la, metuere^la, cavere^la, anxium esse^la: መፍትው፡ ትትሐዘብ፡ ወኢትእመኖ፡ diffidere te oportet nec ei credere ; ኵሎ፡ መዋዕሊሁ፡ ለኃጥእ፡ ይትሔዘብ፡ πᾶς n. 121 ὁ βίος ἀσεβοῦς ἐν φροντίδι ; በእንተ፡ ፍርሀተ፡ መርዶክዮስ፡ ይትሐዘቡ፡ ὁ γὰρ φόβος Μαρδοχαίου ἐνέκειτο αὐτοῖς ; rei ይትሐዘብ፡ መዊተ፡ ; ትትሐዘብ፡ ነፍስክሙ፡ ፍርሀተ፡ μελετήσει φόβον ; ይትሐ (v. ሔ ) ዘቡ፡ ሞቶሙ፡ , vel በእንተ፡ rei, ut ; በ rei: ዘተሐዘበ፡ ቦቱ፡ quod suspicatur^laF.N. 24,6; , de qua suspicio habetur vel a qua metuitur, ut: ብእሲ፡ ዘይትሐዘብዎ፡ በዝሙት፡ de quo suspicio fornicationis habetur^la ; ለመላእክቲሁ፡ ጥቀ፡ ዕፁበ፡ ይትሔ (v. ሐ ) ዘቦሙ፡ ; ኢያሕዝንከ፡ ወኢትትሐዘበኒ፡ οὐχ ὁ φόβος μού σε στροβήσει ; መነ፡ ተሐዘብኪ፡ ወፈራህኪ፡ ; cavere^la ከመ፡ ኢ፡ , ut: ተሐዘቢ፡ ከመ፡ ኢይዕልዉኪ፡ cave, ne te deserant^la

4)sollicitudine^larei affici^la, secum reputare^la, respicere^la, curare^la, animum intendere in^larem ( ሐሰበ፡ ): ኢይትሐ (v. ሔ ) ዘቡ፡ እንከ፡ οὐ μεριμνήσει ἔτι ; ኢይትሐዘቡ፡ በነፍሶሙ፡ οὐκ ἐλογίσαντο τῇ ψυχῇ ; ἐνεθυμήθη ; ኢይትሔዘባ፡ ለኀጢአቱ፡ ዐባይ፡ ; ከመ፡ ሰብአ፡ ዐይን፡ ይትሐዘባ፡ ለድቀቱ፡ ; sensu malo: ዘይትሐዘበኒ፡ qui mihi insidiatur^la ( ad rationem revocare^la ).

et አኀዝ፡ , plerumque m. ,

1)pignus^la, ; ; ; ; ; ; ; አልብየ፡ አኀዝ፡ ; አግብአ፡ አኅዘ፡ (v. አኀዘ፡ ) ዕዳሁ፡ ; ; ; ; ; F.N. 27 (crebro); F.N. 24,5.

2)nota arithmetica^la, signum numeri^la[etiam per ሐ scriptum; etymon nondum elucet], Epist. Eusebii ad Carp. in Proleg.; ዮዳ፡ ዘ፡ የውጣ፡ ዝውእቱ፡ አምሳለ፡ ዐሠርቱ፡ ( ፲ ) አኀዝ፤ ርቱዕ፡ ውእቱ፡ እንበለ፡ ጸኒን፡ Voc. Ae.

litera alphabeti undecima, quae ኀርም nominatur ( etiam 102 ); pronuntiata antiquitus sonuerat sicut خ Arabum, posthac cum ሐ et ሀ confusa est. I,2(rarius per ሐ et ኀ ) Imperf. ይሄሉ፡ , የሀሉ፡ , ሀሊው፡ ( ), ሀልዎ፡ et ሀልዎቶ፡ ; in Perf. 3 masc. praeter formam ሀለወ፡ etiam forma contracta ሀሎ፡ usitatissima est ( gramm.p. 142 2), nec non in 3 fem. ሀሎት፡ efferri et scribi potest ( ). Sed erravit J. Ludolfus, cum inter formas ሀሎ፡ et ሀለወ፡ significationis discrimen interesse censeret (in 1 et 2), nam omnibus fere in locis, ubi ሀለወ፡ vel ሀሎ፡ occurrit, diversi libri mss. utramque formam promiscue usurpatam exhibent. [Radicem ሀለወ፡ comparandam propono cum arab. حَالَ ( حَول ) et substantivo حَالٌ ; eodem modo literae radic. secundae et tertiae ordo permutatus est inter ኀለወ፡ et خال ( خَول ), ኀለየ፡ et خال ( خَيْل ), al. Sed quamvis prima radicis significatio in vertendo, mutando, circumagendo^lasit, tamen miro quodam genii linguae innati lusu verbo notio existendi^laaddicta est, alteri autem verbo ኮነ፡ , cujus notio prima a stando^lapetita est, significatio oriendi, fiendi, accidendi^lacontigit. Amh. sonat አለ፡ ]. Significat:

1)esse^la, existere^la. Neque tamen ad praedicatum cum subjecto copulandum adhiberi solet, sed existentiam subjecti nudam ponit, aut absolute, aut tamquam in aliquo loco, statu, tempore, actione versantis: ሀሎ፡ ፩ ብእሲ፡ ; . ኢትፍቱ፡ ሀልዎ፡ ምስሌሆሙ፡ . ሀሎኩ፡ ውስተ፡ ባቢሎን፡ ; በአምጣነ፡ ሀለውኩ፡ ; ኢትፍራህ፤ ሀሎኩ፡ ምስሌከ፡ ; n. 4 ; ; እግዚኦ፡ ሀሎከ፡ ማእከሌነ፡ ; ይከውኑ፡ ከመ፡ ዘኢሀለዉ፡ ; ውስተ፡ እዴሆሙ፡ ሀለወት፡ ሠናይቶሙ፡ ; ኵሎሙ፡ እለ፡ ሀለዉ፡ ዲበ፡ ምድር፡ .

a)Creberrime ipsum Perf. ሀለወ፡ notionem temporis praesentis suggerit: አንበሳ፡ ሀሎ፡ ውስተ፡ ፍኖት፡ λέων ἐν ταῖς ὁδοῖς ; አይቴ፡ ሀሎ፡ ubi est?^la ; ; ; ; አነ፡ ውእቱ፡ ዘሀሎ፡ ἐγώ εἰμι ὁ ὤν ; ሀለወ፡ ወኢሀለወ፡ ἦν καὶ οὐκ ἔστι ; sed haud minus frequenter ሀለወ፡ tempore praeterito vertendum est: ጸሐፍ፡ ኵሎ፡ ነገረ፡ ዘሀሎ፡ ውስተ፡ ክርታስ፡ ; ሀሎኩ፡ አነ፡ ኀበ፡ ፈለግ፡ ; ; ; ; ; . Imperfectum tempus futurum significat: ወለዓለምኒ፡ ትሄሉ፡ ; ; ; ; ; sed etiam de tempore praesenti usurpatur: ዘሀሎ፡ ወይሄሉ፡ ὁ ὢν καὶ ὁ ἦν ; ; የኀልፍ፡ ከመ፡ ጽላሎት፡ ወኢይሄሉ፡ እንከ፡ . De enuntiationibus conditionalibus conferre licet exempla ; ; ; ኀበ፡ ሀሎ፡ ደመና፡ ህየ፡ ሀሎ፡ መንፈስ፡ ; et al.

b)Construi potest cum loci: ሀለዉ፡ ሐቅለ፡ erant in agro^la ; ; ; ; 2 ; እንዘ፡ ሀሎ፡ ዐጸደ፡ ሞቅሕ፡ . .

c)Nonnunquam ope verbi ሀለወ፡ praedicatum subjecto copulatur; quod si fit, praedicatum in ponere licet ( gramm.p. 346): ለዘ፡ ሀለወ፡ ድልወ፡ ei, qui paratus fuerit^la ; ; sed notio existendi huic verbo tam firmiter inhaeret ut praedicatum appositionis instar saepius in Nomt. ponatur: ሀለወ፡ ድፉን፡ ; ; ወእሙንቱሂ፡ ሀለዉ፡ ቅዉማን፡ al.

d)Aethiopes verbum ሀለወ፡ cum Imperfecto alius verbi componunt, ut durationem actionis denotent, sive in tempus praeteritum incidat: ሀሎኩ፡ እሰክብ፡ dormiebam^la ; ; ; ; ; ; ; ; ; sive in Praesens: ሀሎ፡ ይነብር፡ በየማነ፡ እግዚአብሔር፡ , vel praesens instans: ይመጽእ፡ ሀሎ፡ venturus est^la ; ትሠጠም፡ ሀለወት፡ ; ሀለወት፡ ትወልድ፡ ; sive in futurum አንተ፡ ሀለወት፡ ትትፌጸም፡ ; Platt; ዘይከውን፡ ሀሎ፡ . Simili modo cum alius verbi Infinitivo verbali coniungitur, eodem sensu: ሀሉ፡ ተወኪለከ፡ ἴσθι πεποιθώς et al.; nec non እንዘ፡ Imperf. sequi potest: በኵሉ፡ መዋዕለ፡ ሕይወትየ፡ ሀለውኩ፡ እንዘ፡ እዜከሮ፡ ለእግዚአብሔር፡

e)Opponitur ዘሀሎ፡ id quod est^lai.e. praesens^laei quod venturum vel futurum est ( ዘይመጽእ፡ , ዘይሄሉ፡ , ዘይከውን፡ ) ; ( τὰ ἐνεστῶτα ) , quamquam aliis in locis ዘሀሎ፡ id, quod factum est^la τὸ γεγονός , significat, .

f)Theologis et philosophis ሀልዎ፡ et ሀልዎት፡ est existentia^la, essentia^la, ut እግዚአብሔር፡ አምጻኤ፡ ኵሉ፡ ዓለም፡ እምኀበ፡ ኢሀልዎ፡ ኀበ፡ ሀልዎ፡ Deus qui totum mundum^la ἐκ τοῦ μὴ εἶναι εἰς τὸ εἶναι perducit^laFal. f. 83; እግዚአብሔር፡ ለሰብእ፡ እምሀልዎ፡ አግብኦ፡ ውስተ፡ ሞት፡ ; Hippocrates et Galenus docent: ነፍስሰ፡ ኢትሄሉ፡ ዘእንበለ፡ ዳእሙ፡ በሀልዎተ፡ ሥጋ፡ ወተኀልፍ፡ በኅልፈታ፡ ሀልዎታት፡ entia^la( τὰ γεγονότα ) saepissime in Chrys., ut

2)instare^la, futurum esse^la: ክልኤቱ፡ ዓመት፡ ኀለፈ፡ ዘረኃብ፡ ወዓዲ፡ ሀሎ፡ ኀምስቱ፡ ዓመት፡ ; . Construi solet cum , verbi, ut conveniat Graeco μέλλειν Infin. n. 5( gramm.p. 138): እለ፡ ሀለዎሙ፡ ይእመኑ፡ ቦቱ፡ οἱ μέλλοντες πιστεύειν ἐπ᾽ αὐτῷ ; ; ; ; ; ; vel simplici Futuro Graeco: ; ; ; ; . Haud raro ሀልዎ፡ post verbi collocatur; ያእምርዎ፡ ሀለዎሙ፡ ; ; ; . Sed multis aliis in locis haec phrasis Graeco δεῖ seq. Infin., Latino oportet^la, necesse est^larespondet, quippe cum ሀለወ፡ cum conjunctum significare possit convenit ei, ut^lavel oportet^la( infra ). Ita legitur: ሀለወክሙ፡ ትትወለዱ፡ δεῖ ὑμᾶς γεννηθῆναι ; ; ; ; . Etiam ከመ፡ subjunctivo praeponere licet: ሀለወኒ፡ ከመ፡ እዜንዎን፡ Rarius libri et mss. et impressi in hac phrasi pro verbi Imperf. praebent: ሀለዎ፡ ይትሌዐል፡ Caeterum non modo ሀለወ፡ cum , sed etiam verbum ሀለወ፡ personaliter flexum, Subjunctivo praepositum, idem significare potest: ዘሀለወ፡ ይኩን፡ ; ; ; ሀሎነ፡ ኵልነ፡ ንብጻሕ፡ ; Polygl., ሀለውነ፡ ንሕምም፡ { : Weninger, Verbalsystem^lap. 271, n. 430}.

3)exstare^la, reperiri^la, esse^la: እስመ፡ ሀሎ፡ ዘያሐምም፡ ἔστι γὰρ ὁ ταπεινῶν ; ሀለወ፡ ዘይብዕል፡ በብዝኀ፡ ጠዊዕ፡ ; ; ; ; ; ; ልሂቅኒ፡ ወአእሩግኒ፡ በኀቤነ፡ ሀለወ፡ ; ; ; ; ; ኢሀሎኑ፡ ህየ፡ ዐቃቤ፡ ሥራይ፡ ; ኢሀለወት፡ ኀበ፡ እጓለ፡ እመሕያው፡ οὐχ εὑρέθη ; ; ኵሉ፡ ዝንቱ፡ ኢሀለወ፡ ኀበ፡ ጻድቃን፡ haec omnia apud justos non reperiuntur^la( accidunt^la) ; ሀሎ፡ ኀቤከ፡ πάρεστί σοι , subest tibi^la, .

4)durare^la, manere^la, vivere^la, esse^la: ዘይሄሉ፡ ለዓለም፡ μένων εἰς αἰῶνα ; ; ዘሀለወ፡ ዘልፈ፡ 1 ; ወአንተሰ፡ ትሄሉ፡ σὺ δὲ διαμένεις ; አብያተ፡ ጻድቃን፡ ይሄልዉ፡ οἶκοι δικαίων παραμένουσι ; ; ሕሊና፡ ልብከ፡ ኢይሄሉ፡ ; ኢይሄሉ፡ በመሐላሁ፡ jusjurandum non servat^la ; ሀልዎትከ፡ በዝ፡ ἀντέχεσθαι ἐν τούτῳ ; ሀልዉ፡ በመንፈስ፡ ቅዱስ፡ ; ኢትሄሉ፡ ለዓለም፡ οὐ κατοικηθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα ; ; ; perdurare^la ; opponitur ተሀጕለ፡ ; nonnunquam synonymum est verbo ሐይወ፡ ut ወቦ፡ እለሂ፡ ሀለዉ፡ እስከ፡ ይእዜ፡ ; እመ፡ ሀሎኩ፡ ትሬኢ፡ ወእመ፡ ሐየውከ፡ ታአምሮ፡ , nec non ይሄሉ፡ በተስፋ፡ κατασκηνώσει ἐπ᾽ ἐλπίδι .

5)versari in aliqua re^la: ውስተ፡ መስሎ፡ ነገር፡ ኢይሄልዉ፡ ; እንዘ፡ ሀለወት፡ ውስተ፡ ማሕምመ፡ ወሊድ፡ ; ኢሳይያስ፡ ሀሎ፡ በራእየ፡ እግዚእ፡ .

6)se habere^la(de valetudine, conditione, caet.), quo sensu ኮነ፡ usitatius est: ከመ፡ ይስማዕ፡ ዜናሃ፡ ዘከመ፡ ሀለወት፡ ; ናአምር፡ ዘከመ፡ ሀለዉ፡ πῶς ἔχουσι ; እፎ፡ ሀሎከ፡ quomodo vales?^laLud.

7)adesse^la, praesentem esse^la: ኢሀሎ፡ ምትየ፡ ውስተ፡ ቤቱ፡ πάρεστι ; ; ; ; ለእመ፡ ኢሀሎኩ፡ ἀπὼν ; ; ሀልዎ፡ በሥጋ፡ παρουσία τοῦ σώματος ; ; ; ; ; በሀልዎተ፡ ሰብእ፡ coram hominibus^la ; ኵልነ፡ እለ፡ ሀሎነ፡ ዝየ፡ omnes qui adsumus^la ; ለኵሎሙ፡ እለ፡ ሀለዉ፡ omnibus, qui aderant^la

8)Ubi subjunctum habet, ሀለወ፡ pariter ac ኮነ፡ significare potest: convenit ei^la, decet eum^la, cadit in eum^la, ut እመቦ፡ ዘስሕተ፡ ውስተ፡ ዘከመዝ፡ ግብር፡ ሀለዎ፡ n. 6 ንስሓ፡ ፫ ዓመት፡ ፍጹም፡ poenitentia triennii integri ei injungenda est^la b. Ita saepissime cum Subjunctivo verbi construitur, supra Etiam sine pronomine subjuncto eundem sensum habet : ዘኢሀሎ፡ τὰ μὴ δέοντα (Platt: ዘኢህልው፡ ).

I,1[in libris Mss. per ኀ non per ሐ scriptum esse solet. Conjicere potueris, verbum cum I ደኀረ፡ componendum esse et primitus significasse ut^lain posterum aliquis bene se habeat^lavel ut^lasuperstes sit precari^la, sed aliae quoque sese offerunt conjecturae, et cum primarii significatus vestigia nulla sint relicta, etymon in medio relinquimus] ይድኀር፡ bene precari^la, fausta imprecari^la, benedicere^la: ሶበ፡ አሐዱ፡ ይድኅር፡ ወካልኡ፡ ይረግም፡ εὐχόμενος ; ኢይረግሙ፡ ወኢይድኅሩ፡ εὐλογεῖν ; ; ; : ደኀረኒ፡ ዘይመውት፡ ; ይድኅሩኒ፡ ስኡናን፡ ; ; ለጸጋዊ፡ ይድኅርዎ፡ በሥነ፡ ምግባሩ፡ ; ; ; ; ይድኅሩኒ፡ አራዊተ፡ ገዳም፡ . — Scholion Voc^la. Ae^la.: ደሐረ፡ { ህሦጱ፡ }, ህስጱ፡ , ሁስጱ፡ , ሁጱ፡ , ሆስጱ፡ (etiam per ሐ ) ὕσσωπος hyssopus^la: ; ; ቈጽለ፡ ህጱ፡ ; ; ; ; ; ሐምለ፡ ህስጱ፡ (var. ሆስጲ፡ et አዛብ፡ ) . – etiam አዛብ፡ – De hyssopi nomine inspicere licet 57 אֵזוֹב . – Voc. Ae.: ሁስጱ፡ ዘ፡ ሐዞ፡ ; aliud ሁስጱ፡ ዘ፡ ሰንበል፡ ሐዞሂ፡ ቍልቋስሂ፡ ( ቍልቋል፡ ?); 6: „Aethiopes fruticem esse censent, vernacule ስምዕዛ፡ dictum, quem juxta domos plantare solent“. Primo quidem obtutu haud alienum videtur, hanc radicem ad حَمِيَ , حَمِئَ , ܚܰܡܺܝ ( etiam ሐመመ፡ , II ሐመወ፡ , ሐመዘ፡ ) referre et significationum scala ita statuere:

1)incalescere^la

2)irari^la, exacerbari^la

3)infensum esse alicui cumque verbis insequi^la. Sed in caeteris linguis notio conviciandi^lahis radicibus non convenit; accedit, quod in Geez praeter ሐመየ፡ etiam ሐነየ፡ occurrit ( ሐሜት፡ ). Quare magis congruum esse videtur, cum nostra radice componere syr. ܓܢܳܐ ܓܰܢܺܝ contumelia affecit^la, arab. جَنَا falso accusavit^la. (De variatione sonorum ሐ et ገ vid. gramm.pag. 36).

(etiam per ሐ et ኀ ) , cui comparaveris قَاقَ , قَوْقَأَ قَوْقَى cacabavit^lagallina, قَوَّهَ clamavit^la. litera alphabeti Aethiopici tertia, quae ሐውት nominatur; alio nomine eam nunc vocant Abyssini, Isenb. amh. p. 13. quadril. I et ጸምሀየየ፡ vel ጸማህየየ፡ quinquel. I, etiam per ሐ , [referendum ad צָמֵא ( ጸምአ፡ ) et צָמַק ? an inserta nasalis ን ( ጽንሁይ፡ pro ጽምሁይ፡ ) vel ም ex צָחָה צָיָה ܨܘܳܐ صَوَا et صَوِىَ propagatum?] exarescere^la, marcere^la, marcescere^la, flaccescere^la, flaccere^la: ይጸመሂ፡ μαρανθήσεται ; ; ; ይጸመሂ፡ ከመ፡ መሎኬ፡ በውስተ፡ ሐሩር፡ ; ዘእንበለ፡ ይጸምሂ፡ (v. ይጸመሂ፡ ) ; ዘኢይጸመሂ፡ immarcescibilis^la ; ; ርኢ፡ ከመ፡ ኢጸመሃየየ፡ (sic! pro ኢጸማህየየ፡ ) በለስ፡ Rel. Bar.

a)de hominibus: languescere^la, contabescere^la: ደቂቅኪኑ፡ እለ፡ ጸምሀዩ፡ (v. ጸምሀየዩ፡ et ጸማህየዩ፡ ) οἱ ἀπορούμενοι ; ይጸመሀይዩ፡ (Laur.: ይጸመሀዩ፡ ni hanc formam ad III,1referre malueris) በፍርሀት፡ .

b)de veste: veterascere^la, ut: tunica ዘኢይጸመሂ፡ ዘልፈ፡ Lud. ex Enc. – : መጽለወ፡ ወጸምሀየየ፡ (v. ወጸሀየየ፡ ) ዘ፡ ጸለጐ፡ ; : ጸማህየየ፡ ዘ፡ ጸወለገ። n. 1270

quadril. (etiam per ኀ et ሐ ), cui vicina sunt بها et بَهِيَ venustate^laet decore nituit^la, بَهْبَهَ II honoratus est^la, superbivit^la(cfr. etiam ወከየ፡ ). taḥazzaba , ተሐዝበ፡ taḥazba

Grébaut
ተሐዘበ፡ taḥazzaba III,2 ይትሔዘብ፡ , ይትሐዘብ፡ «soupçonner en son cœur, être persuadé en son cœur de la fausseté d’une chose qu’on affirme vraie^fr» ― ታዘበ፡ Ms. BNFabb217, fol. 27v. ኢይትሔዘብዎ፡ ለዝንቱ፡ ግብር፡ ከመ፡ ክቡድ፡ ወዕፁብ፡ ውእቱ። Ms. BNFet110, fol. 45rc.
58

Leslau
ተሐዝበ taḥazba , ተሐዘበ taḥazzaba think^en, consider^en, watch out^en, believe^en, expect^en, be conscious (of)^en, care^en, look for someone^en, be concerned^en, suppose^en, imagine^en, have suspicions^en, suspect^en, doubt^en, fear^en, be anxious^en, mistrust^en, distrust^en, be uncertain^en 252b

Cross-references: also ሀልዎ፡ (TraCES)

hǝsop̣ , hǝśp̣u , hǝsp̣u , husp̣u , hup̣u , hosp̣u , hǝsop̣u

Grébaut
ህሶጱ፡ (cette forme ainsi ortographiée manque dans le ), «hyssopus^la». ― አሸክት፡ Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 1.
5

ሐለለ ሐለለ

, permutatis literis ለ et ረ , eadem radix quae ሐረረ፡ חָרַר ܚܰܪ حَرَّ sonat; ardoris^lasignificationem habet (de permutatione literarum hebr. חָרוּל ). HincI,2i.q. አሕለለ፡ q.v. ḥalala

Grébaut
ሐለለ፡ ḥalala I,1 የሐልል፡ , ይሕልል፡ «être chaud^fr, être brûlant^fr» ― ተኰሰ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19r.
41

Leslau
ሐለለ፡ ḥalala (*, 41), ሀለለ፡ halala (, ) burn^en, be burning^en, scorched^be, (, ) dry up^en 229b

ሐለለ ሐለለ ሐረረ

I,2i.q. አሕለለ፡ q.v. I,2i.q. አሕለለ፡ q.v. radix, quae etiam ሐለለ፡ pronuntiatur, ; arab. حَرَّ ferbuit, incaluit^la; הָרַר aruit, adustus est^la; חֲרַר , חַר ; ܚܰܪ aruit^laprae calore. ḥarara , ሐረ ḥarra

Grébaut
ሐረረ፡ ḥarara I,1 የሐርር፡ , ይሕርር፡ «se carboniser^fr, se sécher^fr, être brûlé^fr» ― አረረ፡ Ms. BNFabb217, fol. 22v (au lieu de 22r).
47

Leslau
ḥrr , ሐረ ḥarra , ሐረረ፡ ḥarara (yǝḥrǝr, yǝḥrar) burn^en (intr.), be ablaze^en, be hot^en, be grilled^en, () be dried up^en 243a

ḥalala

Grébaut
ሐለለ፡ ḥalala I,1 የሐልል፡ , ይሕልል፡ «être chaud^fr, être brûlant^fr» ― ተኰሰ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19r.
41

Leslau
ሐለለ፡ ḥalala (*, 41), ሀለለ፡ halala (, ) burn^en, be burning^en, scorched^be, (, ) dry up^en 229b

ḥalala

Grébaut
ሐለለ፡ ḥalala I,1 የሐልል፡ , ይሕልል፡ «être chaud^fr, être brûlant^fr» ― ተኰሰ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19r.
41

Leslau
ሐለለ፡ ḥalala (*, 41), ሀለለ፡ halala (, ) burn^en, be burning^en, scorched^be, (, ) dry up^en 229b

ሐለመ

Grébaut
ሐለመ፡ ḥalama I,1 የሐልም፡ , ይሕልም፡ «songer^fr, rêver^fr, avoir de songes^fr» ― አለመ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19r.
41

Leslau
ሐለመ፡ ḥalama (yǝḥlǝm) dream^en 230a

ሐለመ ሐለመ

I,1[i.q. חָלַם , ܚܠܰܡ حَلُمَ ] somniare^la, ; ; ወደገመ፡ ሐሊመ፡ ; ; ሕልመ፡ somnium somniare^la ; ; ( ደገመ፡ ሐሊሞቶ፡ ) ; ; ; ; ; ; ; ; ; vel rei ለእመሰ፡ ሐለመ፡ ኤጲስቆጶስ፡ አንስተ፡ ኢይቅረብ፡ ( ne communicet^la) Kid. f. 10. I,1[i.q. חָלַם , ܚܠܰܡ حَلُمَ ] somniare^la, ; ; ወደገመ፡ ሐሊመ፡ ; ; ሕልመ፡ somnium somniare^la ; ; ( ደገመ፡ ሐሊሞቶ፡ ) ; ; ; ; ; ; ; ; ; vel rei ለእመሰ፡ ሐለመ፡ ኤጲስቆጶስ፡ አንስተ፡ ኢይቅረብ፡ ( ne communicet^la) Kid. f. 10. ḥalama

Grébaut
ሐለመ፡ ḥalama I,1 የሐልም፡ , ይሕልም፡ «songer^fr, rêver^fr, avoir de songes^fr» ― አለመ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19r.
41

Leslau
ሐለመ፡ ḥalama (yǝḥlǝm) dream^en 230a

ḥalama

Grébaut
ሐለመ፡ ḥalama I,1 የሐልም፡ , ይሕልም፡ «songer^fr, rêver^fr, avoir de songes^fr» ― አለመ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19r.
41

Leslau
ሐለመ፡ ḥalama (yǝḥlǝm) dream^en 230a

ሐለስ

ዐለስ፡

ሐለስትዮ

1) small monkey^en, green monkey^en (Cercopithecus sabaeus), ‘piccola scimmia^it’ 55 § 227 (see also the comment below) ወካዕበ፡ ተብህለ፡ ቦአ፡ ሐለስትዮ፡ እንተ፡ መስኮት፡ ቤተ፡ ክርስቲያን፡ ወነሥአ፡ እምቅብእ፡ ዘያበርሁ፡ ወፈቀደ፡ ይብላዕ፡ ወሞተ፡ በጊዜሃ፡ ሐ<ለ>ስትዮ፡ ብሂል፡ ወ<ዓግ>፡ ብሂል፡ በነገረ፡ አክሱም፡ ወአውፅእዎ፡ እምቤተ፡ ክርስቲያን፡ ወሰቀልዎ፡ ኀበ፡ ዘይሬእዮ፡ ኵሉ፡ ዘይመጽእ፡ ‘ Inoltre è stato detto — Un ḥalasteyo entrò per la finestra della chiesa e prese dell’olio che usavano per l’illuminazione, volle mangiarne e morì all’istante — ḥa(la)steyo, che nella lingua di ʾAksum si dice: wa(ʿāg) (piccola scimmia) —, lo tirarono fuori dalla chiesa e lo appesero dove chiunque veniva lo potesse vedere.^it’ 90 § 227 (ed.), 55 § 227 (tr.); ሐለስትዮታት፡ ወበነገረ፡ ትግራይ፡ አህባይ፡ ‘ḥalastyotāt ou, en langue tigraï, ahbāy (singes)^fr’ 31 l. 5–6 (ed.), 36 l. 9–10 (tr.) (‘«lo ḥa(la)steyo ... piccola scimmia»: {...}; anche il significato originario di ḥalasteyo è controverso, oscillando tra «onagro», certamente attestato da passi biblici, e «piccola scimmia», come risulta da altri testi, tra cui il nostro, vd. 67; 446; 230.’ 55 n. 21); also ወዓግ፡

2) dog-faced baboon^en (cynocephalus), ‘cinocefalo^it’ ወሶበ፡ ወረደ፡ እምደብረ፡ ማርያም፡ ተቀበልዎ፡ ኵሎሙ፡ አራዊተ፡ ገዳም፡ አንበሳ፡ ወነምር፡ ነጌ፡ ወደስከኖ፡ ከራግልዮን፡ ወአርዌ፡ ሐሪስ፡ ሐራውያ፡ ወሐለስተዮ፡ ደስጴዳ፡ ወሆባይ፡ ‘abbandona Dabra Māryām, salutato dai monaci {not in the original text}, ossequiato dalle fiere della campagna, leoni, leopardi, elefanti e bufali (daskano), cinghiali (karāgelyon) e rinoceronti (arwē ḥaris), porci selvatici (ḥarāwyā) e cinocefali (ḥalastyo), lepri (dasṗēdā) e scimmie^it’ 44 (ed.), 9 (tr.) (also ‘cinocefalo amadriade^it’ 13 n. 1)

Grébaut
ሐለስትዮት፡ ḥalastǝyot , ሐለስትዮታት፡ ḥalastǝyotāt «singe d’une espèce plus petite et plus jolie que le singe commun ዝንጀሮ፡ . Elle demeure ordinairement sur les arbes et saute d’un arbe à un autre avec une agilité surprenante» ― ጦጣ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19v.
42

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ሐለስትዮ

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ሐለስትዮ ሐለስትዮ

vel ሐለስቲዮ፡ (etiam ሐልስትዮ፡ et secundum pronuntiationem amharicam አለስትዮ፡ exscriptum reperitur) , m. , ሐለስትዮታት፡ (tamquam a ሐለስትዮት፡ ) nomen animalis sylvestris vel agrestis, quod in sex Bibliorum loci, ubi occurrit, graeco ὄνος ἄγριος vel ὄναγρος respondet: onager^la ; ; ; ; ; . De hac quidem significatione videtur non esse, quod dubitemus: sylvestris enimi asini speciem quandam in Abyssinia haud ignotam esse, cognovimus e Harris II Anhänge p. 48 et J. Ludolfi hist. aeth. I,10,73; et quamvis asinus agrestis aethiopice etiam አድገ፡ ገዳም፡ ( ), amharice የሜዳ፡ አህያ፡ nominetur, tamen illo quoque nomine antiquitus eum appellatum fuisse infitiari non possumus. Sed et et Ludolfi Gregorius ( ,10,74) ሐለስትዮ፡ ዘ፡ ጦጣ፡ ( simiae^laspeciem, anglice baboon^la, germ. Pavian ; Harris l.c. p. 52 cercocebum griseo-viridem^la) interpretantur. Qua interpretatione utrum traditio majorum fida an solus postumorum usus loquendi contineatur, quaestio videtur paene inextricabilis. Quare etiam in etymo explicando non possumus non haerere. Si ሐለስትዮ፡ apud antiquos Aethiopes nonnisi onagri^lasignificationem habuit, etymon ex arabico خَلِيسٌ et خَلَاسِيٌّ is cujus color en nigro alboque mixtus est^larepetere licet. Sin voci ሐለስትዮ፡ etiam simiae^lanotio convenit, multo satius videtur, nomen ad radicem خَنَسَ referre, unde أَخْنَسٌ simus^la; leo^la, أَلْخَنْسَاءث vacca sylvestris^la, خِنَوسٌ leo^la, خُنُسٌ dorcades, boves^lapropagantur. Iisdem autem nominibus أَخْنَسُ et حِنَّوْسٌ Persae praeter leonem et vaccam sylvestrem etiam simiam^laappellant, sicut Latini simiam ex naribus resimis nominaverunt. – Syllaba finali ትዮ፡ non aliud nomen, cum priore compositum, ut תְּאוֹ vel תּוֹא (de quo Ges. thes. p. 1489) contineri, probatur formatione pluralis, unde ô^laex ôt^laretusum esse apparet. Sequitur, ሐለስትዮ፡ primitus nomen abstractum fuisse, e ሐለስት፡ auxilio adjectivi in î^laterminati, propagatum. vel ሐለስቲዮ፡ (etiam ሐልስትዮ፡ et secundum pronuntiationem amharicam አለስትዮ፡ exscriptum reperitur) , m. , ሐለስትዮታት፡ (tamquam a ሐለስትዮት፡ ) nomen animalis sylvestris vel agrestis, quod in sex Bibliorum loci, ubi occurrit, graeco ὄνος ἄγριος vel ὄναγρος respondet: onager^la ; ; ; ; ; . De hac quidem significatione videtur non esse, quod dubitemus: sylvestris enimi asini speciem quandam in Abyssinia haud ignotam esse, cognovimus e Harris II Anhänge p. 48 et J. Ludolfi hist. aeth. I,10,73; et quamvis asinus agrestis aethiopice etiam አድገ፡ ገዳም፡ ( ), amharice የሜዳ፡ አህያ፡ nominetur, tamen illo quoque nomine antiquitus eum appellatum fuisse infitiari non possumus. Sed et et Ludolfi Gregorius ( ,10,74) ሐለስትዮ፡ ዘ፡ ጦጣ፡ ( simiae^laspeciem, anglice baboon^la, germ. Pavian ; Harris l.c. p. 52 cercocebum griseo-viridem^la) interpretantur. Qua interpretatione utrum traditio majorum fida an solus postumorum usus loquendi contineatur, quaestio videtur paene inextricabilis. Quare etiam in etymo explicando non possumus non haerere. Si ሐለስትዮ፡ apud antiquos Aethiopes nonnisi onagri^lasignificationem habuit, etymon ex arabico خَلِيسٌ et خَلَاسِيٌّ is cujus color en nigro alboque mixtus est^larepetere licet. Sin voci ሐለስትዮ፡ etiam simiae^lanotio convenit, multo satius videtur, nomen ad radicem خَنَسَ referre, unde أَخْنَسٌ simus^la; leo^la, أَلْخَنْسَاءث vacca sylvestris^la, خِنَوسٌ leo^la, خُنُسٌ dorcades, boves^lapropagantur. Iisdem autem nominibus أَخْنَسُ et حِنَّوْسٌ Persae praeter leonem et vaccam sylvestrem etiam simiam^laappellant, sicut Latini simiam ex naribus resimis nominaverunt. – Syllaba finali ትዮ፡ non aliud nomen, cum priore compositum, ut תְּאוֹ vel תּוֹא (de quo Ges. thes. p. 1489) contineri, probatur formatione pluralis, unde ô^laex ôt^laretusum esse apparet. Sequitur, ሐለስትዮ፡ primitus nomen abstractum fuisse, e ሐለስት፡ auxilio adjectivi in î^laterminati, propagatum. ḥalastǝyo , ḥalastiyo , ḥalǝstǝyo , ḥalastǝyot , ḥalastǝyotāt

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ḥalastǝyo , ḥalastiyo , ḥalǝstǝyo , ḥalastǝyot , ḥalastǝyotāt

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ሐለስትዮ

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ሐለስትዮ ሐለስትዮ

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ḥalastǝyo , ḥalastiyo , ḥalǝstǝyo , ḥalastǝyot , ḥalastǝyotāt

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ሐለስትዮ ህበይ

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

hǝbay , ህበይ፡ ḥǝbay አህባይ፡ ʾahbāy monkey^en ሐለስትዮታት፡ ወበነገረ፡ ትግራይ፡ አህባይ፡ ‘ḥalastyotāt ou, en langue tigraï, ahbāy (singes)^fr’ 31 l. 5–6 (ed.), 36 l. 9–10 (tr.)

Cross-references:

a) also ሆባይ፡

b) for ርእሰ፡ ህበይ፡ ርእስ፡

Comparative and etymological data
from Tigrinya ህበይ hǝbay ‘monkey of medium size and having brown fur’ 26a

ሐለስትዮ ሐለስትዮ

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ḥalastǝyo , ḥalastiyo , ḥalǝstǝyo , ḥalastǝyot , ḥalastǝyotāt

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

አድግ አለስትዮ ወዓግ ሐለስትዮ ሐለስትዮ ሐለስትዮ ኅዱግ

m. , fem. አድግት፡ et እድግት፡ , አእዱግ፡ [ حَدَجَ onere clitellisve impositis constrinxit et oneravit^la; هَودَجٌ i.q. هِدْجٌ ] proprie: jumentum^laonerarium vel clitellarium, i.e. asinus^la, asina^la, ὑποζύγιον ; ; ; ; ; ; ; ὁ et ἡ ὄνος ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; πῶλοι ; ; አድግት፡ et እድግት፡ ; ; ; ; ; አእዱግ፡ አእኑስ፡ ; .

a) አድገ፡ ገዳም፡ onager^la, asinus agrestis^lavel sylvestris^la( ሐለስትዮ፡ ): ; ; .

b) አድገ፡ መረብ፡ pelecanus onocrotalus^la መረብ፡ col. 166.

c) ማሕረፀ፡ አድግ፡ μύλος ὀνικός vid. sub ማሕረፅ፡ col. 90. [Alia asini nomina caeteris gentibus Semiticis usitata, ut חֲמוֹר אָתֹן , Aethiopibus deperdita sunt.] — Voc^la. Ae^la.: አድግ፡ ብ፡ አሕያ፡ (coll. ⲉⲓⲁ , ⲉⲉⲓⲱ ).

ሐለስትዮ፡ col. 67. vel ሐለስቲዮ፡ (etiam ሐልስትዮ፡ et secundum pronuntiationem amharicam አለስትዮ፡ exscriptum reperitur) , m. , ሐለስትዮታት፡ (tamquam a ሐለስትዮት፡ ) nomen animalis sylvestris vel agrestis, quod in sex Bibliorum loci, ubi occurrit, graeco ὄνος ἄγριος vel ὄναγρος respondet: onager^la ; ; ; ; ; . De hac quidem significatione videtur non esse, quod dubitemus: sylvestris enimi asini speciem quandam in Abyssinia haud ignotam esse, cognovimus e Harris II Anhänge p. 48 et J. Ludolfi hist. aeth. I,10,73; et quamvis asinus agrestis aethiopice etiam አድገ፡ ገዳም፡ ( ), amharice የሜዳ፡ አህያ፡ nominetur, tamen illo quoque nomine antiquitus eum appellatum fuisse infitiari non possumus. Sed et et Ludolfi Gregorius ( ,10,74) ሐለስትዮ፡ ዘ፡ ጦጣ፡ ( simiae^laspeciem, anglice baboon^la, germ. Pavian ; Harris l.c. p. 52 cercocebum griseo-viridem^la) interpretantur. Qua interpretatione utrum traditio majorum fida an solus postumorum usus loquendi contineatur, quaestio videtur paene inextricabilis. Quare etiam in etymo explicando non possumus non haerere. Si ሐለስትዮ፡ apud antiquos Aethiopes nonnisi onagri^lasignificationem habuit, etymon ex arabico خَلِيسٌ et خَلَاسِيٌّ is cujus color en nigro alboque mixtus est^larepetere licet. Sin voci ሐለስትዮ፡ etiam simiae^lanotio convenit, multo satius videtur, nomen ad radicem خَنَسَ referre, unde أَخْنَسٌ simus^la; leo^la, أَلْخَنْسَاءث vacca sylvestris^la, خِنَوسٌ leo^la, خُنُسٌ dorcades, boves^lapropagantur. Iisdem autem nominibus أَخْنَسُ et حِنَّوْسٌ Persae praeter leonem et vaccam sylvestrem etiam simiam^laappellant, sicut Latini simiam ex naribus resimis nominaverunt. – Syllaba finali ትዮ፡ non aliud nomen, cum priore compositum, ut תְּאוֹ vel תּוֹא (de quo Ges. thes. p. 1489) contineri, probatur formatione pluralis, unde ô^laex ôt^laretusum esse apparet. Sequitur, ሐለስትዮ፡ primitus nomen abstractum fuisse, e ሐለስት፡ auxilio adjectivi in î^laterminati, propagatum. vel ሐለስቲዮ፡ (etiam ሐልስትዮ፡ et secundum pronuntiationem amharicam አለስትዮ፡ exscriptum reperitur) , m. , ሐለስትዮታት፡ (tamquam a ሐለስትዮት፡ ) nomen animalis sylvestris vel agrestis, quod in sex Bibliorum loci, ubi occurrit, graeco ὄνος ἄγριος vel ὄναγρος respondet: onager^la ; ; ; ; ; . De hac quidem significatione videtur non esse, quod dubitemus: sylvestris enimi asini speciem quandam in Abyssinia haud ignotam esse, cognovimus e Harris II Anhänge p. 48 et J. Ludolfi hist. aeth. I,10,73; et quamvis asinus agrestis aethiopice etiam አድገ፡ ገዳም፡ ( ), amharice የሜዳ፡ አህያ፡ nominetur, tamen illo quoque nomine antiquitus eum appellatum fuisse infitiari non possumus. Sed et et Ludolfi Gregorius ( ,10,74) ሐለስትዮ፡ ዘ፡ ጦጣ፡ ( simiae^laspeciem, anglice baboon^la, germ. Pavian ; Harris l.c. p. 52 cercocebum griseo-viridem^la) interpretantur. Qua interpretatione utrum traditio majorum fida an solus postumorum usus loquendi contineatur, quaestio videtur paene inextricabilis. Quare etiam in etymo explicando non possumus non haerere. Si ሐለስትዮ፡ apud antiquos Aethiopes nonnisi onagri^lasignificationem habuit, etymon ex arabico خَلِيسٌ et خَلَاسِيٌّ is cujus color en nigro alboque mixtus est^larepetere licet. Sin voci ሐለስትዮ፡ etiam simiae^lanotio convenit, multo satius videtur, nomen ad radicem خَنَسَ referre, unde أَخْنَسٌ simus^la; leo^la, أَلْخَنْسَاءث vacca sylvestris^la, خِنَوسٌ leo^la, خُنُسٌ dorcades, boves^lapropagantur. Iisdem autem nominibus أَخْنَسُ et حِنَّوْسٌ Persae praeter leonem et vaccam sylvestrem etiam simiam^laappellant, sicut Latini simiam ex naribus resimis nominaverunt. – Syllaba finali ትዮ፡ non aliud nomen, cum priore compositum, ut תְּאוֹ vel תּוֹא (de quo Ges. thes. p. 1489) contineri, probatur formatione pluralis, unde ô^laex ôt^laretusum esse apparet. Sequitur, ሐለስትዮ፡ primitus nomen abstractum fuisse, e ሐለስት፡ auxilio adjectivi in î^laterminati, propagatum. vel ሐለስቲዮ፡ (etiam ሐልስትዮ፡ et secundum pronuntiationem amharicam አለስትዮ፡ exscriptum reperitur) , m. , ሐለስትዮታት፡ (tamquam a ሐለስትዮት፡ ) nomen animalis sylvestris vel agrestis, quod in sex Bibliorum loci, ubi occurrit, graeco ὄνος ἄγριος vel ὄναγρος respondet: onager^la ; ; ; ; ; . De hac quidem significatione videtur non esse, quod dubitemus: sylvestris enimi asini speciem quandam in Abyssinia haud ignotam esse, cognovimus e Harris II Anhänge p. 48 et J. Ludolfi hist. aeth. I,10,73; et quamvis asinus agrestis aethiopice etiam አድገ፡ ገዳም፡ ( ), amharice የሜዳ፡ አህያ፡ nominetur, tamen illo quoque nomine antiquitus eum appellatum fuisse infitiari non possumus. Sed et et Ludolfi Gregorius ( ,10,74) ሐለስትዮ፡ ዘ፡ ጦጣ፡ ( simiae^laspeciem, anglice baboon^la, germ. Pavian ; Harris l.c. p. 52 cercocebum griseo-viridem^la) interpretantur. Qua interpretatione utrum traditio majorum fida an solus postumorum usus loquendi contineatur, quaestio videtur paene inextricabilis. Quare etiam in etymo explicando non possumus non haerere. Si ሐለስትዮ፡ apud antiquos Aethiopes nonnisi onagri^lasignificationem habuit, etymon ex arabico خَلِيسٌ et خَلَاسِيٌّ is cujus color en nigro alboque mixtus est^larepetere licet. Sin voci ሐለስትዮ፡ etiam simiae^lanotio convenit, multo satius videtur, nomen ad radicem خَنَسَ referre, unde أَخْنَسٌ simus^la; leo^la, أَلْخَنْسَاءث vacca sylvestris^la, خِنَوسٌ leo^la, خُنُسٌ dorcades, boves^lapropagantur. Iisdem autem nominibus أَخْنَسُ et حِنَّوْسٌ Persae praeter leonem et vaccam sylvestrem etiam simiam^laappellant, sicut Latini simiam ex naribus resimis nominaverunt. – Syllaba finali ትዮ፡ non aliud nomen, cum priore compositum, ut תְּאוֹ vel תּוֹא (de quo Ges. thes. p. 1489) contineri, probatur formatione pluralis, unde ô^laex ôt^laretusum esse apparet. Sequitur, ሐለስትዮ፡ primitus nomen abstractum fuisse, e ሐለስት፡ auxilio adjectivi in î^laterminati, propagatum. relictus^la, desertus^la, dimissus^la, omissus^la, remissus^la: ; ; ብእሲት፡ ኅድግት፡ repudiata^la ; ; ; ኀጣይኢሃ፡ ኅድግት፡ ላቲ፡ marab

Leslau
መረብ marab , አድገ፡ መረብ ʾadga marab wild ass^en, pelican^en, መረብ 357a

waʿāg Cercopithecus sabaeus^la green monkey^en, small monkey^en ‘piccola scimmia^it’ ወካዕበ፡ ተብህለ፡ ቦአ፡ ሐለስትዮ፡ እንተ፡ መስኮት፡ ቤተ፡ ክርስቲያን፡ ወነሥአ፡ እምቅብእ፡ ዘያበርሁ፡ ወፈቀደ፡ ይብላዕ፡ ወሞተ፡ በጊዜሃ፡ ሐ<ለ>ስትዮ፡ ብሂል፡ ወ<ዓግ>፡ ብሂል፡ በነገረ፡ አክሱም፡ ወአውፅእዎ፡ እምቤተ፡ ክርስቲያን፡ ወሰቀልዎ፡ ኀበ፡ ዘይሬእዮ፡ ኵሉ፡ ዘይመጽእ፡ ‘ Inoltre è stato detto — Un ḥalasteyo entrò per la finestra della chiesa e prese dell’olio che usavano per l’illuminazione, volle mangiarne e morì all’istante — ḥa(la)steyo,che nella lingua di ʾAksum si dice: wa(ʿāg) (piccola scimmia) —, lo tirarono fuori dalla chiesa e lo appesero dove chiunque veniva lo potesse vedere.^it’ 90 § 227 (ed.), 55 § 227 (tr.) (‘«lo ḥa(la)steyo ... piccola scimmia»: {...}; si tratta forse di una glossa. Per «piccola scimmia» {witness} C ha waʾageg ; è certo il tigrino weʿāg , vd. 654 «scimmia piccola e assai graziosa colla coda molto lunga e il pelame liscio e di colore cenericcio; bertuccia; pl. waʿāgāt (Cercopiticus sabeus, vel griscoviridis)»; il sing. è waʿāg (foneticamente equivalente) in 502; 666; waʿāg o weʿāg in 1774.’ 55 n. 21); also ሐለስትዮ፡ ḥalastǝyo , ḥalastiyo , ḥalǝstǝyo , ḥalastǝyot , ḥalastǝyotāt

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ḥalastǝyo , ḥalastiyo , ḥalǝstǝyo , ḥalastǝyot , ḥalastǝyotāt

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ḥalastǝyo , ḥalastiyo , ḥalǝstǝyo , ḥalastǝyot , ḥalastǝyotāt

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ḫǝdug , ሕዱግ፡ ḥǝdug ; እዱግ፡ ǝdug , ዱግ፡ dug 688 ኃደግት፡ ḫādagǝt

1) representative^en deputy^en (see also example sentences in 2)) ማዕጠንተ፡ ገዛ፡ ቀሳውስት፡ እዳ፡ ቀሲስ፡ ቈልዓ፡ ዘይቤ፡ መርቆሬዎስ። ‘Māʿeṭant de la peuplade des prêtres (gazā qasāwest). Edda qasis Qualʿā, c’est-à-dire Marqorēwos.^fr’ 14 l. 14 l. 20–21 (ed.), 15 l. 15–16 (tr.); ሕዱግ፡ ዘአምባ፡ ሠነይት፡ ‘ḥǝdug d’Ambā Sanayt^fr’ 30 l. 32–31 l. 1 (ed.), 36 l. 3–4 (tr.); ሥዩመ፡ ተንቤን፡ ወሕዱጉ፡ ወራቅ፡ መአሰሬሁ፡ ወቃለ፡ ነጋሢሁ፡ ‘au chef du Tambēn, à son vicaire, à son rāq maʾasarē, et à son porte-parole^fr’ 40 l. 9 (ed.), 47 l. 20–21 (tr.); ወበጽራዕሂ፡ ሥዩማኒሆሙ፡ ወዘታሕቴሆሙ፡ ኅዱግ፡ ወአፈ፡ ሹም፡ በስምዕ፡ ወበአንበሳ፡ ወበመዓር፡ ወበቀለታ፡ ወበሕዳድ፡ አሕረምነ፡ ከመ፡ ኢይባኡ፡፡ ‘Dans le Ṣerāʿ, nous avons défendu d’y entrer aux chefs des pays et à leurs subordonnés, les vicaires et les porte-parole des chefs, pour la cire, le lion, le miel, pour l’aumône et le ḥedād^fr’ 40 l. 11–13 (ed.), 47 l. 23–26 (tr.)

a) ኅዱግ፡ ራስ፡ ḫǝdug rās , ሕዱግ፡ ራእስ፡ ḥǝdug rāʾǝs , ሕዱግ፡ ራስ፡ ḥǝdug rās , ሕዱግ፡ ራእሶት፡ ḥǝdug rāʾǝsot deputy of the bitwadad ቢትወደድ፡ and of the emperor ወኀልቁ፡ ብዙኃን፡ ወሞቱ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ ማኅፀንቶ፡ ወገብረ፡ መድኅን፡ ዓምዱ፡ ሸዋ፡ ጸሓፈላም፡ ‘Viele fielen, so der Ḫǝdug-Rās Māḥṣanto, Gabra-Madḫan, ʿĀmdu der Šawā-Ṣaḥafa-Lāhm{sic}^de’ 13 l. 7–8 (ed.), 12 l. 15–16 (tr.); ሕዱግ፡ ራእስ፡ ዘድንግል፡ ‘le ḥedug rāʾes, Za-Dengel^fr’ 34 l. 22 (ed.), 40 l. 20–21 (tr.); ወሕዱግ፡ ራእሶት፡ በትሮ፡ ወሜልኮ፡ ‘les ḥedug rās, Batro et Me{sic}lko^fr’ 46 l. 21–22 (ed.), 56 l. 5 (tr.), ራእስ፡ , ራስ፡

α) ኅዱግ፡ ራስ፡ በቀኝ፡ ḫǝdug rās baqaññ , ኅዱግ፡ ራስ፡ የቀኝ፡ ḫǝdug rās yaqaññ ‘deputy of the rās on/of the right’ ወሕዱግ፡ ራስ፡ ዘግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወበቀኝ፡ አይከሰስ፡ ‘le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt, et celui de gauche, Aykassas^fr’ 38 l. 8–9 (ed.), 45 l. 2–3 (tr.); እንዘ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ የግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወቀኝ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ ፋኑኤል፡ ‘alors que le ḫedug rās de droite était ʿEnqua Ḥawāryāt, et le ḫedug rās de gauche était Fānuʾēl^fr’ 38 l. 30–31 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.); ወሕዱግ፡ ራስ፡ በግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወበቀኝ፡ ሕዱግ፡ ራስ፡ አይከሰስ፡ ‘le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt, et le ḥedug rās de gauche Aykassas^fr’ 41 l. 1–2 (ed.), 48 l. 17–18 (tr.), ቀኝ፡

β) ኅዱግ፡ ራስ፡ በግራ፡ ḫǝdug rās bagrā , ኅዱግ፡ ራስ፡ ዘግራ፡ ḫǝdug rās zagrā , ኅዱግ፡ ራስ፡ የግራ፡ ḫǝdug rās yagrā ‘deputy of the rās on/of the left’ ወሕዱግ፡ ራስ፡ በግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ‘le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt^fr’ 37 l. 6 (ed.), 43 l. 30 (tr.); ወሕዱግ፡ ራስ፡ ዘግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወበቀኝ፡ አይከሰስ፡ ‘le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt, et celui de gauche, Aykassas^fr’ 38 l. 8–9 (ed.), 45 l. 2–3 (tr.); እንዘ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ የግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወቀኝ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ ፋኑኤል፡ ‘alors que le ḫedug rās de droite était ʿEnqua Ḥawāryāt, et le ḫedug rās de gauche était Fānuʾēl^fr’ 38 l. 30–31 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.); ወሕዱግ፡ ራስ፡ በግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወበቀኝ፡ ሕዱግ፡ ራስ፡ አይከሰስ፡ ‘le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt, et le ḥedug rās de gauche Aykassas^fr’ 41 l. 1–2 (ed.), 48 l. 17–18 (tr.), ግራ፡

b) ሕዱገ፡ ዘሐለስትዮ፡ ḥǝduga zaḥalastǝyo (title) ‘the representative of monkey’ a person in charge of the ʾĀmbā Śanayt ወሥዩመ፡ እምባ፡ ሠነይትሂ፡ ነበረ፡ እንዘ፡ ይትበሀል፡ ሕዱገ፡ ዘሐለስትዮ፡ ‘Le chef d’Embā Sanayt était donc appelé le ḥedug des halastyo^fr’ 31 l. 6–7 (ed.), 36 l. 10–11 (tr.), ሐለስትዮ፡

2) the Patriarch’s deputy who was an non-commissioned officer 791a (the following examples might as well refer to meaning 1) እመሂ፡ ሥዩም፡ ወሕዱግ፡ ‘le gouverneur (seyum) ou le vicaire (ḥedug)^fr’ 29 l. 2 (ed.), 33 l. 8–9 (tr.); እንዘ፡ ኃደግት፡ ገብረ፡ ክርስቶስ፡ ወመባዕ፡ ‘tandis que les vicaires étaient Gabra Krestos et Mabāʿ^fr’ 39 l. 5 (ed.), 46 l. 11–12 (tr.)

ሐለስትዮ

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ሐለስትዮ

Leslau
ሐለስትዮ ḥalastǝyo , ሐለስቲዮ ḥalastǝyo ሐለስትዮታት ḥalastǝyotāt ape^en, baboon^en, wild ass^en 230

Cross-references: for ሕዱገ፡ ሐለስትዮ ኅዱግ፡ (TraCES)

ሐለቀ

i.q. حَلَقَ ambivit^la, cinxit.^laII V gyrum fecit in aëre.^laHinc n. 68

ኅልቅ

guttur^la, ኅልቀት፡ annulus^la, ኅልቅ፡ vid. sub ሐለቀ፡

ሐለበ ሐለበ አሕለበ ተሐለበ

I,1[amh. አለበ፡ ; حَلَبَ mulsit lac,^la ܚܠܰܒ munxit, emunxit, lac suxit^la] ይሕልብ፡ mulgere^lalac, animal: ከመ፡ ሐሊብ፡ ሐለብከኒ፡ ; ; ሕልብ፡ ሐሊበ፡ ወይከውነከ፡ ለስደ፡ ; (hebr. ); እንዘ፡ ተሐልብ፡ ለነ፡ ሐሊበ፡ ሕይወት፡ Const. Ap.; የሐልቦሙ፡ ለእንስሳ፡ ወይገብር፡ ግብነተ፡ I,1[amh. አለበ፡ ; حَلَبَ mulsit lac,^la ܚܠܰܒ munxit, emunxit, lac suxit^la] ይሕልብ፡ mulgere^lalac, animal: ከመ፡ ሐሊብ፡ ሐለብከኒ፡ ; ; ሕልብ፡ ሐሊበ፡ ወይከውነከ፡ ለስደ፡ ; (hebr. ); እንዘ፡ ተሐልብ፡ ለነ፡ ሐሊበ፡ ሕይወት፡ Const. Ap.; የሐልቦሙ፡ ለእንስሳ፡ ወይገብር፡ ግብነተ፡ ḥalaba

Grébaut
ሐለበ፡ ḥalaba I,1 የሐልብ፡ , ይሕልብ፡ «traire^fr» ― አለበ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19v.
42

Leslau
ሐለበ ḥalaba (yǝḥlǝb) milk^en (v.) 229a

ḥalaba

Grébaut
ሐለበ፡ ḥalaba I,1 የሐልብ፡ , ይሕልብ፡ «traire^fr» ― አለበ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19v.
42

Leslau
ሐለበ ḥalaba (yǝḥlǝb) milk^en (v.) 229a

ʾaḥlaba

Grébaut
አሕለበ፡ ʾaḥlaba II,1 ያሐልብ፡ , ያሕልብ፡ «faire traire^fr» ― አሳለበ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19v.
42

Leslau
አሕለበ ʾaḥlaba ( 42) causative {of ሐለበ } 229a

taḥalaba

Grébaut
ተሐለበ፡ taḥalaba III,1 ይትሐለብ፡ «être trait^fr (lait)» ― ታለበ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19v.
42

Leslau
ተሐለበ taḥalaba ( 42), ተሐልበ taḥalba (*) passive of { ሐለበ } 229a

ሐለበ ሕልበት

I,1[amh. አለበ፡ ; حَلَبَ mulsit lac,^la ܚܠܰܒ munxit, emunxit, lac suxit^la] ይሕልብ፡ mulgere^lalac, animal: ከመ፡ ሐሊብ፡ ሐለብከኒ፡ ; ; ሕልብ፡ ሐሊበ፡ ወይከውነከ፡ ለስደ፡ ; (hebr. ); እንዘ፡ ተሐልብ፡ ለነ፡ ሐሊበ፡ ሕይወት፡ Const. Ap.; የሐልቦሙ፡ ለእንስሳ፡ ወይገብር፡ ግብነተ፡ , legitur ተአሥር፡ ሎቱ፡ ሕልቀተ፡ ውስተ፡ ሕልበቱ፡ δήσεις κρίκον ἐν τῷ μυκτῆρι αὐτοῦ et significat nares^la(id quod emungitur), ὁ μυκτήρ , dictum a ሐለበ፡ mungere^la, emungere^la(cfr. ܚܠܰܒ , et μύξα cum μυκτήρ ). – : ሕልበት፡ ዘ፡ ጕንጭ፡ ( maxilla^la), e conjectura. ḥalaba

Grébaut
ሐለበ፡ ḥalaba I,1 የሐልብ፡ , ይሕልብ፡ «traire^fr» ― አለበ፡ Ms. BNFabb217, fol. 19v.
42

Leslau
ሐለበ ḥalaba (yǝḥlǝb) milk^en (v.) 229a

Search

Input

Keys Combinations

Hold and choose