Get involved
report issue

Search Help

Search

This app is built with exist-db, and uses Lucene as the standard search engine. This comes with several options available. A full list is here

Below very few examples.

sample result
* *custodir* add wildcards to unlimit your string search
? custodir? Will find any match for the position with the question mark.
~ ምሕረትከ~ Will make a fuzzy search. you can decide also how much fuzzy, by saying for example ምሕረትከ~0.9 which will match only 90% similar terms.
"" "ምሕረትከ፡ ይትኖለወኒ፡" Will find the exact string contained between quotes.
() (verbo OR notionem) AND ይትኖለወኒ Will find one of the two between brackets and the other string.

Input

If you want to transcribe some fidal into latin or update your transcription, you can have a go with our transcription tools.

If you are using the keyboard provided, please note that there are four layers, the normal one and those activated by Shift, Alt, Alt+Shift.

Normal and Shift contain mainly Fidal. Alt and Alt-Shift diacritics.

To enter letters in Fidal and the diacritics with this keyboard, which is independent of your local input selection, you can use two methods.

Orthographic variants of the Ethiopic language are searched as a standard if not otherwise specified. The following are the options considered by the search engine.

  • 's','s', 'ḍ'
  • 'e','ǝ','ə','ē'
  • 'w','ʷ'
  • 'ʾ', 'ʿ'
  • '`', 'ʾ', 'ʿ' (note that you can use the tick if you are not sure about the two, but none will be inferred for you)
  • 'ሀ', 'ሐ', 'ኀ', 'ሃ', 'ሓ', 'ኃ'
  • 'ሀ', 'ሐ', 'ኀ'
  • 'ሁ', 'ሑ', 'ኁ'
  • 'ሂ', 'ሒ', 'ኂ'
  • 'ሄ', 'ሔ', 'ኄ'
  • 'ህ', 'ሕ', 'ኅ'
  • 'ሆ', 'ሖ', 'ኆ'
  • 'ሠ','ሰ'
  • 'ሡ','ሱ'
  • 'ሢ','ሲ'
  • 'ሣ','ሳ'
  • 'ሥ','ስ'
  • 'ሦ','ሶ'
  • 'ሤ','ሴ'
  • 'ጸ', 'ፀ'
  • 'ጹ', 'ፁ'
  • 'ጺ', 'ፂ'
  • 'ጻ', 'ፃ'
  • 'ጼ', 'ፄ'
  • 'ጽ', 'ፅ'
  • 'ጾ', 'ፆ'
  • 'አ', 'ዐ', 'ኣ', 'ዓ'
  • 'ኡ', 'ዑ'
  • 'ኢ', 'ዒ'
  • 'ኤ', 'ዔ'
  • 'እ', 'ዕ'
  • 'ኦ', 'ዖ'

Some examples

  • If you search Taammera, you will not find Taʾammǝra or Taʿammera but only Taammera. Try Ta`ammera instead or use the keyboard provided to enter aleph and ayn.
  • If you are searching for Yāʿǝqob, you will not have a lot of luck searching Yaqob, unless some kind cataloguer has actually added it into the data as simplified spelling form. Try instead entering Yaqob~0.5 which is a fuzzy search, this will return also Yāʿǝqob. Also Ya`eqob is fine for example.

Keys Combinations

With this method you use keys combinations to trigger specific characters. Click here for a list of the available combos. This can be expanded, do not hesitate to ask (click here to post a new issue).

Hold and choose

If you hold a key optional values will appear in a list. You can click on the desiderd value or use arrows and enter to select it. The options are the same as those activated by combinations.

With this method you do not have to remember or lookup combos, but it does take many more clicks...

Substantivumsubst., species acaciaela(seu spinae aegyptiacae): ዕፀ፡ ግረት፡ Encomia Synaxarii, Actis singulorum dierum addita; citantur secundum menses et dies: SaneSx. Sen. 17 ; ዕፀ፡ ግረት፡ እንዘ፡ ቈጽለ፡ ዕፁ፡ ኢይትነገፍ፡ ወአባሪሁኒ፡ ኢይጸድፉ፡ M.M. f. 48. Vocabularium Aethiopicum, -a -aVoc. Ae.: ግረት፡ ዘ፡ ግራር፡ (De ግራር፡ dichrostachys cinerea, acacia eburnea, acacia planifrons videasvid.Harris II Anh. p. 36).
Substantivumsubst., pluralisPl. ግራባት፡ , ut videtur, uterla, culeusla(coll. جِرَابٌ ): in horto beatorum ለእመ፡ ኀሠሥከ፡ ቅብአ፡ ዘይት፡ ትረክብ፡ ኀበ፡ ግራባቲሃ፡ (sc. ለገነት፡ ; aurum si quaesiveris ትረክብ፡ ኀበ፡ መዛግብቲሃ፡ al.) M.M. f. 213; ተመልአ፡ ግራባተ፡ ምስጢር፡ ወይነ፡ አምልኮ፡ ዘፈልፈለ፡ እምገቦ፡ ትስብእተ፡ መለኮት፡ Organon Mariae, numerus significat lectionem.Org. 7 (ubi Lud. calicemlavel poculumlainterpretatus est).
Substantivumsubst., pluralisPl. ግራባት፡ , ut videtur, uterla, culeusla(coll. جِرَابٌ ): in horto beatorum ለእመ፡ ኀሠሥከ፡ ቅብአ፡ ዘይት፡ ትረክብ፡ ኀበ፡ ግራባቲሃ፡ (sc. ለገነት፡ ; aurum si quaesiveris ትረክብ፡ ኀበ፡ መዛግብቲሃ፡ al.) M.M. f. 213; ተመልአ፡ ግራባተ፡ ምስጢር፡ ወይነ፡ አምልኮ፡ ዘፈልፈለ፡ እምገቦ፡ ትስብእተ፡ መለኮት፡ Organon Mariae, numerus significat lectionem.Org. 7 (ubi Lud. calicemlavel poculumlainterpretatus est).
, ግራኝ፡ nomenn.regis Adalensium, Aethiopiae infestissimi.
Substantivumsubst.(amh. መድፍ፡ ) tormentum bellicumla( Kanone ): ግራኝ፡ ተአመነ፡ በመድፍዕ፡ ወበትርኵ፡ (confisus est tormentis bellicis et Turcis), Chron. Ax. madfǝʿ ወሶበ፡ በጽሐ፡ መልእክቱ፡ ኀበ፡ ሐፄጌ፡ ርእዮ፡ ክታበ፡ ዘይቤ፡ ተዐረቁ፡ ምስለ፡ ባሻ፡ ወነበርኩ፡ በ፩ብሳጥ፡ ዓዲ፡ ርእዮ፡ ርሳሰ፡ መድፍዕ፡ ዘፈነወ፡ እንዘ፡ ይብል፡ ተመኅፀንኩ፡ ኀበ፡ በዐለ ዝንቱ፡ ርሳስ፡፡Lorsque le message de [Yesḥaq] arriva chez le Haṣēgē, en voyant sa lettre qui disait : «J’ai fait la paix avec le bacha et je me suis trouvé [avec lui] sur un même tapis», en voyant en outre le boulet de canon qu’il avait envoyé en disant : «Je me confie au maître de ce boulet !»fr 56 l. 3–6 (tr.), 65 l. 24–28 (ed.)
Substantivumsubst.[fortasse pro ግራው፡ , referendum ad radicesradd. חוּר ( ኀረወ፡ ), כּוּר ( ኮረ፡ ), עוּר غار ( ዖረ፡ ), קוּר , quibus potestas fodiendilaet cavandilainest] favusla; semper conjunctum cum መዓር፡ , scilicetsc. መዓረ፡ ግራ፡ et usurpatum pro κηρός cerala: Jesaiae prophetia.Jes. 64,2 ; Judith liber apocryphus.Judith 16,15 ; Ezrae Apocalypsis; citatur secundum capita et commata editionis Laurentianae.4 Esr. 13,5 ; Henochi liber, Aethiopice, ed. Dillmann 1851. 4°.Hen. 1,6 ; Henochi liber, Aethiopice, ed. Dillmann 1851. 4°.Hen. 52,6 ; not able to find explanation in abbreviation listII Can. Ap. 66 ; etiam መዓረግራ፡ , ut: በከመ፡ መዓረግራ፡ የኀትም፡ ሰብእ፡ በማኅተመ፡ ወርቅ፡ ὥσπερ εἰ κηρῷ τις ἐμπήξει σφραγῖδα χρυσῆν , Cyr. de r. fid. f. 51. Vocabularium Aethiopicum, -a -aVoc. Ae.: መዓረ፡ ግራ፡ ዘ፡ ሠምዕ፡ ምስለ፡ መዓርሂ፡ ይ፡ gǝrā
Grébaut
ግራ፡ gǝrā favusla, gâteau ou gaufre de mielfr Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 135.
332
Leslau
ግራ gǝrā honeycomben
መዓረ፡ ግራ maʿāra gǝrā beeswaxen lit. ‘sweetness of the honeycomb’, videasvid. መዓር፡ 200
Substantivumsubst.[fortasse pro ግራው፡ , referendum ad radicesradd. חוּר ( ኀረወ፡ ), כּוּר ( ኮረ፡ ), עוּר غار ( ዖረ፡ ), קוּר , quibus potestas fodiendilaet cavandilainest] favusla; semper conjunctum cum መዓር፡ , scilicetsc. መዓረ፡ ግራ፡ et usurpatum pro κηρός cerala: Jesaiae prophetia.Jes. 64,2 ; Judith liber apocryphus.Judith 16,15 ; Ezrae Apocalypsis; citatur secundum capita et commata editionis Laurentianae.4 Esr. 13,5 ; Henochi liber, Aethiopice, ed. Dillmann 1851. 4°.Hen. 1,6 ; Henochi liber, Aethiopice, ed. Dillmann 1851. 4°.Hen. 52,6 ; not able to find explanation in abbreviation listII Can. Ap. 66 ; etiam መዓረግራ፡ , ut: በከመ፡ መዓረግራ፡ የኀትም፡ ሰብእ፡ በማኅተመ፡ ወርቅ፡ ὥσπερ εἰ κηρῷ τις ἐμπήξει σφραγῖδα χρυσῆν , Cyr. de r. fid. f. 51. Vocabularium Aethiopicum, -a -aVoc. Ae.: መዓረ፡ ግራ፡ ዘ፡ ሠምዕ፡ ምስለ፡ መዓርሂ፡ ይ፡ ( መዐር፡ ) Substantivumsubst.[ יַעַר , amh. ማር፡ ] plerumque m. , mella μέλι Genesis liber Pentateuchi.Gen. 43,11 ; Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 16,31 ( ἐγκρίς Numeri, liber Pentateuchi.Num. 11,8 ); Judicum liber.Jud. 14,8 ; Judicum liber.Jud. 14,9 ; Regum liber biblicum I.1 Reg. 14,26 ; Jesaiae prophetia.Jes. 7,15 ; Proverbiorum liber biblicus.Prov. 5,3 ; Proverbiorum liber biblicus.Prov. 24,13 ; መዓር፡ ብዙኅ፡ Proverbiorum liber biblicus.Prov. 25,27 ; መዐር፡ ቅድው፡ πρῶτον μέλι Henochi liber, Aethiopice, ed. Dillmann 1851. 4°.Hen. 27,17 ; Liber Siracidae (Ecclesiasticus).Sir. 24,20 ; Liber Siracidae (Ecclesiasticus).Sir. 39,26 ; Liber Siracidae (Ecclesiasticus).Sir. 49,1 ; Apocalypsis Joannis.Apoc. 10,9 ; Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 3,8 ; Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 3,17 ; Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 13,5 al.; መዓረ፡ ገዳም፡ μέλι ἄγριον Matthaei Evangelium.Matth. 3,4 ; መዓረ፡ ጸደና፡ Matthaei Evangelium.Matth. 3,4 ; Marci Evangelium.Marc. 1,6 .
2)favusla κηρίον Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 117,12 , at saepius: መዓረ፡ ግራ፡ κηρός Jesaiae prophetia.Jes. 64,2 ; Judith liber apocryphus.Judith 16,15 ; Henochi liber, Aethiopice, ed. Dillmann 1851. 4°.Hen. 1,6 ( videasvid. ግራ፡ ); si quis ex ecclesia furaturla መዓረ፡ ግራ፡ ( κηρόν ) not able to find explanation in abbreviation listII Can. Ap. 66 (alias in Syn. ሠምዕ፡ ). Vocabularium Aethiopicum, -a -aVoc. Ae.: መዓረ፡ ግራ፡ ብ፡ ሰም፡ ሙጫሂ፡ ይ።
( መዐር፡ ) Substantivumsubst.[ יַעַר , amh. ማር፡ ] plerumque m. , mella μέλι Genesis liber Pentateuchi.Gen. 43,11 ; Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 16,31 ( ἐγκρίς Numeri, liber Pentateuchi.Num. 11,8 ); Judicum liber.Jud. 14,8 ; Judicum liber.Jud. 14,9 ; Regum liber biblicum I.1 Reg. 14,26 ; Jesaiae prophetia.Jes. 7,15 ; Proverbiorum liber biblicus.Prov. 5,3 ; Proverbiorum liber biblicus.Prov. 24,13 ; መዓር፡ ብዙኅ፡ Proverbiorum liber biblicus.Prov. 25,27 ; መዐር፡ ቅድው፡ πρῶτον μέλι Henochi liber, Aethiopice, ed. Dillmann 1851. 4°.Hen. 27,17 ; Liber Siracidae (Ecclesiasticus).Sir. 24,20 ; Liber Siracidae (Ecclesiasticus).Sir. 39,26 ; Liber Siracidae (Ecclesiasticus).Sir. 49,1 ; Apocalypsis Joannis.Apoc. 10,9 ; Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 3,8 ; Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 3,17 ; Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 13,5 al.; መዓረ፡ ገዳም፡ μέλι ἄγριον Matthaei Evangelium.Matth. 3,4 ; መዓረ፡ ጸደና፡ Matthaei Evangelium.Matth. 3,4 ; Marci Evangelium.Marc. 1,6 .
2)favusla κηρίον Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 117,12 , at saepius: መዓረ፡ ግራ፡ κηρός Jesaiae prophetia.Jes. 64,2 ; Judith liber apocryphus.Judith 16,15 ; Henochi liber, Aethiopice, ed. Dillmann 1851. 4°.Hen. 1,6 ( videasvid. ግራ፡ ); si quis ex ecclesia furaturla መዓረ፡ ግራ፡ ( κηρόν ) not able to find explanation in abbreviation listII Can. Ap. 66 (alias in Syn. ሠምዕ፡ ). Vocabularium Aethiopicum, -a -aVoc. Ae.: መዓረ፡ ግራ፡ ብ፡ ሰም፡ ሙጫሂ፡ ይ።
participiumpart.relictusla, desertusla, dimissusla, omissusla, remissusla: Jesaiae prophetia.Jes. 60,15 ; Jesaiae prophetia.Jes. 62,4 ; ብእሲት፡ ኅድግት፡ repudiatalaJesaiae prophetia.Jes. 54,6 ; Matthaei Evangelium.Matth. 5,32 ; not able to find explanation in abbreviation listKedr f. 62 ; ኀጣይኢሃ፡ ኅድግት፡ ላቲ፡ Philexius; numerus significat quaestiones.Phlx. 35. bitwaddad , ብሕት፡ ወደድ፡ bǝḥt waddad , ብሕትወደድ፡ bǝḥtwaddad , ብትወደድ፡ bǝtwaddad , ቢትወደድ bitwaddad , ብሕት፡ ወደደ፡ bǝḥt waddada Substantivumsubst. (title) a person appointed to act for a ruler in conducting military campaigns and exercising power; there are two appointees with different duties (see below) ብሕት፡ ወደድሰ፡ ዘየማን፡ ወዘፀጋም፡ አልቦ፡ በውእቱ፡ መዋዕል።Les charges de Beḥt Wadad de droite et de gauche étaient alors vacantes dans le palais.fr 9 l. 6–7 (ed.), 9 l. 7–8 (tr.); እምድኅረ፡ ዓምደ፡ ሰይጣንሰ፡ ዘተሠይመ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ነት፡ ኢረከብኩ፡ ዘእንበለ፡ እላ፡ ፪ቲ፡ አሐት፡ እንዘ፡ ይኤዝዛ፡ ዘነበራ፡ በቤተ፡ ብሕት፡ ወደድ።Après la destitution d’ʿAmda Sayṭân, je n’ai plus rencontré personne chargé des fonctions de Beḥt Wadad excepté les deux filles du roi qui avaient été élevées à cette dignité et qui habitaient la demeure destinée à cet officier.fr 13 l. 1–4 (ed.), 13 l. 1–4 (tr.); ወውእቱ፡ ሤመ፡ ሢመተ፡ ኢትዮጵያ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ዘየማን፡ ወዘፀጋም፡፡ ወዘእምታሕቴሆሙ፡ ኵሎ፡ ሥዩማነ፡ በበመዓርጊሆሙ፡ በሸዋ፡ እንዘ፡ ይብል፡ ጸሐፈ፡ ላህም፡ ወምድረ፡ አምሐራ፡ ከማሁ፡ il rétablit les Beḥt Wadad de droite et de gauche, qui avaient sous leurs ordres tous les choums de divers grades appelés Ṣaḥafa Lâhm dans les provinces de Shoa et d’Amḥarâfr 111 l. 5–8 (ed.), 111 l. 8–11 (tr.); ወበውእቱ፡ መዋዕል፡ ሞኦሙ፡ ለዓበይተ፡ መንግሥት፡ እለ፡ አዛዥ፡ ተክለ፡ ኢየሱስ፤ ወብሕት፡ ወደድ እስላሞ፡In jenen Tagen besiegte er (Heere) der Großen des Königsreich, die des Azzaž Takla-Iyasus und des Beḥtwadad Eslāmode 10 l. 8–10 (ed.), 9 l. 18–19 (tr.); ወበ ፪ ዓመት፡ አመ ፬ ለታኅሳስ፡ ሞተ፡ መልክአ፡ ክርስቶስ፡ ዘነበረ፡ ቀዳሚ፡ ብሕትወደድ፡La deuxième année le 4 de tâḫsâs mourut Malkëa-Krëstos qui avait été autrefois Bëḥt Ouadadfr 29 l. 18–20 (ed.), 133 l. 5–7 (tr.); ወብትወደድ፡ ወልደ፡ ክርስቶስ፡le beḥ{sic}t wadad, Walda Krestosfr 46 l. 21 (ed.), 56 l. 4–5 (tr.); እንዘ፡ ቢትወደድ፡ አስንጣስዮስ፡pendant que le bitwadad était Anesṭāsyosfr 48 l. 26 (ed.), 58 l. 18–19 (tr.); እንዘ፡ ጳጳስነ፡ ቄርሎስ፡ ወራስ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ኢማም፡tandis que notre métropolite était Qērlos; le rās beḥt wadad, Imām,fr 58 l. 13–14 (ed.), 70 l. 1–2 (tr.) (‘The highest authority of the land under the king. Some courts had two, one of the right and another of the left.’ 53 n. 102) videasvid. ብሕት፡ , videasvid. ወደድ፡
a) ቀኝ፡ ቢትወደድ፡ qaññ bitwaddad , ብሕት፡ ወደድ፡ ዘየማን፡ bǝḥt waddad zayamān (title) literallylit. ‘bitwaddad of the right’ ብሕት፡ ወደድሰ፡ ዘየማን፡ ወዘፀጋም፡ አልቦ፡ በውእቱ፡ መዋዕል።Les charges de Beḥt Wadad de droite et de gauche étaient alors vacantes dans le palais.fr 9 l. 6–7 (ed.), 9 l. 7–8 (tr.); ወአሜሃ፡ ወሀብዋ፡ መባሕተ፡ ለብእሲቱ፡ ብርሃን፡ ዘመዳ፡ ከመ፡ ትኰንን፡ በቤተ፡ ብሕት፡ ወደድነት፡ ዘፀጋም። ወለመድኅን፡ ዘመዳ፡ በብሕት፡ ወደድ፡ ዘየማን፡La charge de Beḥt Wadad fut ensuite donnée à sa femme Berhân Zamadâ, qui occupa le poste de gauche, et celui de droite fut confié à Mad’hen Zamadâ.fr 95 l. 4–7 (ed.), 95 l. 4–7 (tr.); ቀኒዕ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ እስላሙ፡ ግራ፡ ብሕትወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡le beḥtwadad de droite était Eslāmu; le beḥtwadad de gauche, Wasan Sagadfr 27 l. 10–11 (ed.), 31 l. 5–6 (tr.); ቀኒዕ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ እስላሙ፡ ግራ፡ ብሕትወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡le beḥtwadad de droite était Eslāmu; le beḥtwadad de gauche, Wasan Sagadfr 27 l. 10–11 (ed.), 31 l. 5–6 (tr.); ብሕትወደድሂ፡ ግራ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡ ተይንዕ (Sic ms. fortasse pro ቀይንዕ, ቀኝዕ)፡ እስላም፡ ሰገድ፡le beḥt wadad de droite Wasan Sagad; et celui de gauchefr 29 l. 19–20 (ed.), 34 l. 10 (tr.); እንዘ፡ ግራ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡ ወቀኝ፡ ብሕትወደድ፡ እስላም፡ ሰገድ፡le beḥt wadad de droite était Wasan Sagad; le beḥt wadad de gauche, Eslām Sagadfr 30 l. 13–14 (ed.), 35 l. 3–5 (tr.); ወብሕትወደድ፡ የግራ፡ ሠርፄ፡ ወበቀኝ፡ በድሌ፡le beht wadad de droite, Sarṣē, et de gauche, Badlēfr 37 l. 5–6 (ed.), 43 l. 29–30 (tr.), videasvid. ቀኝ፡ , የማን፡
b) ግራ፡ ቢትወደድ g(ǝ)rā bitwaddad , ብሕት፡ ወደድ፡ ዘፀጋም፡ bǝḥt waddad zaḍagām literallylit. ‘bitwaddad of the left’ ብሕት፡ ወደድሰ፡ ዘየማን፡ ወዘፀጋም፡ አልቦ፡ በውእቱ፡ መዋዕል።Les charges de Beḥt Wadad de droite et de gauche étaient alors vacantes dans le palais.fr 9 l. 6–7 (ed.), 9 l. 7–8 (tr.); ወአሜሃ፡ ወሀብዋ፡ መባሕተ፡ ለብእሲቱ፡ ብርሃን፡ ዘመዳ፡ ከመ፡ ትኰንን፡ በቤተ፡ ብሕት፡ ወደድነት፡ ዘፀጋም። ወለመድኅን፡ ዘመዳ፡ በብሕት፡ ወደድ፡ ዘየማን፡La charge de Beḥt Wadad fut ensuite donnée à sa femme Berhân Zamadâ, qui occupa le poste de gauche, et celui de droite fut confié à Mad’hen Zamadâ.fr 95 l. 4–7 (ed.), 95 l. 4–7 (tr.); ቀኒዕ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ እስላሙ፡ ግራ፡ ብሕትወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡le beḥtwadad de droite était Eslāmu; le beḥtwadad de gauche, Wasan Sagadfr 27 l. 10–11 (ed.), 31 l. 5–6 (tr.); ብሕትወደድሂ፡ ግራ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡ ተይንዕ (Sic ms. fortasse pro ቀይንዕ, ቀኝዕ)፡ እስላም፡ ሰገድ፡le beḥt wadad de droite Wasan Sagad; et celui de gauchefr 29 l. 19–20 (ed.), 34 l. 10 (tr.); እንዘ፡ ግራ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡ ወቀኝ፡ ብሕትወደድ፡ እስላም፡ ሰገድ፡le beḥt wadad de droite était Wasan Sagad; le beḥt wadad de gauche, Eslām Sagadfr 30 l. 13–14 (ed.), 35 l. 3–5 (tr.); ወብሕትወደድ፡ የግራ፡ ሠርፄ፡ ወበቀኝ፡ በድሌ፡le beht wadad de droite, Sarṣē, et de gauche, Badlēfr 37 l. 5–6 (ed.), 43 l. 29–30 (tr.), videasvid. ግራ፡ , ፀጋም፡
Comparative and etymological data
from Amharic ብሕት፡ bǝḥt ‘only’ + ወደድ፡ waddad precise meaning unknown (‘waddad’ comes from the Amharic verb ‘waddada’ which means ‘love, like’)
ʾazzāž , አዛዚ፡ ʾazzāzi , አዛጅ፡ ʾazzāǧ Substantivumsubst. pluralisPl. አዛዦች፡ ʾazzāžočč , አዛዞች፡ ʾazzāzočč
1) (title) one of the four jurists, members of the Supreme Court በሸዋ፡ ራቅ፡ ማሰሬ። ወበፈጠጋር፡ አዛዢ፡ ወረሰይክዎ፡ መልከኛ፡ ለዓምደ፡ ሚካኤል፡ በኵሉ፡ ምድረ፡ ፈጠጋር።Dans le Shoa, il y aura un Râq Mâsarê et dans Faṭagâr un Azâj, et je constitue ʿAmda Mikâʾêl Malkañâ sur toute la contrée de Faṭagârfr 14 l. 6, 15 l. 1–2 (ed.), 15 l. 1–3 (tr.); ወአዛዦች፡ በህየ፡ ይኤዝዙ፡ ምስለ፡ መልከኛ፡ እመነኮሳት፡ ምእመናን፡ ለሰብአ፡ ትግሬ፡C’était là que les ʾAzazôtj et le Malkañâ choisi parmi les moines fidèles du Tigré (?) donnaient leurs ordresfr 32 l. 6–7 (ed.), p. 32 l. 7–9 (tr.); ወሶበ፡ ገብሩ፡ ከተማ፡ በደብረ፡ ወርቅ፡ ቦኡ፡ ኀበ፡ ሐመልማል፡ አዛዦች፡ ወጨዋ፡ ከዊኖሙ፡ ብዙኃነ፡ ሰብአ፡ አፍራስ፡ ወሰብአ፡ እግር፡ ወውስጥ፡ ብላቴኖች፡ ወእለ፡ ከማሆሙ፡ ብዙኃን፡ ኵሎሙ፡ ቦኡ፡ ሎቱ፡ በበ፡ ጾታሆሙ።Lorsqu’ils posèrent leur campement à Dabra Warq, les azāž et les Č̣awā, qui se composaient de nombreux cavaliers et de nombreux fantassins, allèrent se soumettre à Ḥamalmāl; les wesṭ belāttenā et les autres comme eux, en grand nombre, allèrent se soumettre à lui, chacun selon son rangfr 6 l. 10–14 (ed.), 8 l. 26–31 (tr.); በዝ፡ ዕለት፡ ጐለትነ፡ እንዘ፡ አዛዚ፡ ሠርጼ፡Nous avons donné le fief ce jour, pendant que le azāzi était Sarṣēfr 29 l. 17–18 (ed.), 34 l. 7–8 (tr.); አዛዞች፡ ቄስ፡ ገበዝ፡ ኢያቄም፡ ቤት፡ ጠባቂ፡ ጽንዔ፡les azāž étaient ceux-ci : le qēs gabaz, Iyāqēm; le bēt ṭabāqi, Ṣenʿēfr 29 l. 20–21 (ed.), 34 l. 11–12 (tr.); ዣንደረቦች፡ አዛጅ፡ ዮናዳብ፡ ወአምኃ፡et les žāndarabā étaient l’azāž{sic} Yonādāb et Amḫāfr 41 l. 16–17 (ed.), 49 l. 6 (tr.); በ፪፡ ፻፡ ወ፰፡ ዓመተ፡ ምሕረት፡ ሞተ፡ አዛጅ፡ አፈው፡ ወያዕዎብ፡ ወልደ፡ ንጉሥ፡ ወኢቴ፡ ዮዲት።L’an 208 de la miséricorde, moururent l’azāǧ Afaw, Yāʿeqob, fils du roi, et l’itē Yodit.fr 69 l. 19–20 (ed.), 82 l. 34–35 (tr.)
Compounds
a) ቀኝ፡ አዛዥ፡ qaññ ʾazzāž , ቀኝ፡ አዛዚ፡ qaññ ʾazzāzi , ቀኝ፡ አዛጅ፡ qaññ ʾazzāǧ , አዛዚ፡ በቀኝ፡ ʾazzāzi baqaññ (title) ወአዛዚ፡ በግራ፡ ደግልሐን፡ ወበቀኝ፡ ይስሐቅ፡l’azāzi de droite, Dagelḥan, et de gauche, Yesḥaqfr 37 l. 7 (ed.), 43 l. 31 (tr.); ወቀኝ፡ አዛዚ፡ ይስሐቅ፡et le qā{sic}ñ azāzi, Yesḥaqfr 38 l. 7 (ed.), 45 l. 1–2 (tr.); እንዘ፡ አዛጅ፡ ዘግራ፡ ደልግሐን፡ ወቀኝ፡ አዛጅ፡ ይስሐቅ፡alors que l’azāž{sic} de droite était Dalgeḥan et l’azāž{sic} de gauche, Yesḥaqfr 38 l. 31–32 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.), videasvid. ቀኝ፡
b) የውስጥ፡ አዛዥ፡ yawǝsṭ azzāž , የውሥጥ፡ አዛዚ፡ yawǝśṭ azzāzi , አዛዚ፡ ዘውስጥ፡ azzāzi zawǝsṭ (title) jurist of the Supreme Court የውሥጥ፡ አዛዞች፡ ደግልሐን፡ ወናዜ፡et les ya-west azaž, Dagelḥan et Nāzēfr 34 l. 24 (ed.), 40 l. 22 (tr.); እንዘ፡ አዛዚ፡ ዘውስጥ፡ ኩሞ፡ ወአፈው፡pendant que les azāzi za-wesṭ étaient Kumo et Afawfr 43 l. 14 (ed.), 51 l. 22–23 (tr.), videasvid. ውስጥ፡
c) ግራ፡ አዛዥ፡ g(ǝ)rā ʾazzāž , ግራ፡ አዛዚ፡ g(ǝ)rā ʾazzāzi , አዛዚ፡ በግራ፡ ʾazzāzi bag(ǝ)rā , አዛጅ፡ ዘግራ፡ ʾazzāǧ zag(ǝ)rā (title) ወአዛዚ፡ በግራ፡ ደግልሐን፡ ወበቀኝ፡ ይስሐቅ፡l’azāzi de droite, Dagelḥan, et de gauche, Yesḥaqfr 37 l. 7 (ed.), 43 l. 31 (tr.); ወግራ፡ አዛዚ፡ ደገልሐን፡le gerā azāzi, Dagalḥanfr 38 l. 7 (ed.), 45 l. 1 (tr.); እንዘ፡ አዛጅ፡ ዘግራ፡ ደልግሐን፡ ወቀኝ፡ አዛጅ፡ ይስሐቅ፡alors que l’azāž{sic} de droite était Dalgeḥan et l’azāž{sic} de gauche, Yesḥaqfr 38 l. 31–32 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.), videasvid. ግራ፡
2) (title) official in charge of the domestic affairs at the royal court in Gondar stewarden major-domoen
Comparative and etymological data
from Amharic አዛዥ፡ ʾazzāž nomen agentisn. ag.
getā , ጔታ፡ gʷetā Substantivumsubst. pluralisPl. ጌቶች፡ getočč lorden masteren እዳ፡ ጔታ፡ ገብረ፡ ክርስቶስ፡Eddā guētā Gabra Krestosfr 15 l. 4 (ed.), 16 l. 2 (tr.); ወደብተራ፡ ጌታ፡ ተክለ፡ ነቢያት፡le dabtarā gētā, Takla Nabiyātfr 37 l. 9–10 (ed.), 43 l. 34 (tr.); ወቃለ፡ ዓፄሂ፡ ዘዣንጽራር፡ ጔታ፡ ሐብተ፡ ሚካኤል፡le qāla ḥ{sic}aṣē, žān ṣerār guiētā, Ḥabta Mikā’ēlfr 31 l. 13–14 (ed.), 36 l. 18–19 (tr.); ወጌቶች፡ ጊዮርጊስ፡ ወአቤል፡et les gētā, Giyorgis et Abēlfr 39 l. 5–6 (ed.), 46 l. 12–13 (tr.)
a) መሪ፡ ጌታ፡ mari gētā (title) leading church cantor መሪ፡ ጌታ፡ አውሳብዮስ፡le mā{sic}ri gētā Awsābyosfr 60 l. 20 (ed.), 72 l. 20 (tr.), videasvid. መሪ፡
b) ቅሬ፡ ጌታ፡ qǝre getā kind of a civil officer in the Gondarine kingdom 263 ቅሬ፡ ጌታ፡ ዘወሊ፡le qerē gētā Zawalifr 60 l. 27–28 (ed.), 72 l. 30 (tr.), videasvid. ቅሬ፡
c) ቀኝ፡ ጌታ፡ qaññ getā , ቀኝ፡ ጔታ፡ qaññ gʷetā , የቀኝ፡ ጌታ፡ yaqaññ getā (title) assistent of the leading church cantor, liqa marāḫt or marigetā, who supervises the choir standing to the right ወሞተ፡ ዓቃቤ፡ ሰዓት፡ ነገደ፡ ኢየሱስ፡ ወወልዱ፡ ብእሴ፡ እግዚአብሔር፡ ወቀኝዕ፡ ጔታ፡ ወሰንጌ፡ ወካልአን፡ ብዙኃን፡Es fielen der ʿAqābē-Saʿāt Nagada-Iyasus und sein Sohn Beʾesē-Egziʾabeḥēr, der Qañ{sic}-Gʷētā Wasangē und viele anderede 14 l. 21–22, 15 l. 1 (ed.), 14 l. 13–14 (tr.); ቀኝ፡ ጌታ፡ ክፍሎም፡ ወግራ፡ ጌታ፡ አቢብ፡le qañ gētā, Keflom; le gerā gētā, Abibfr 32 l. 3 (ed.), 37 l. 9–10(tr.); ወእንዘ፡ ጌቶች፡ የግራ፡ ዓስጓዕ፡ ወቀኝ፡ አቢብ፡alors que le gētā de droite était ʿĀsguāʿ, et de gauche, Abibfr 39 l. 2–3 (ed.), 46 l. 8–9 (tr.), videasvid. ቀኝ፡ , ሊቀ፡ መራኅት፡
Cross-references: videasvid. also መጨኔ፡
d) ብላቴን፡ ጌታ፡ blātten getā , ብላቴንጌታ፡ blāttengetā , ብላተንጌታ blāttangetā Substantivumsubst. (title) commander of the royal pages ምስክርሂ፡ ብላታ፡ ወልደ፡ ሳሙኤል፡ ብላተንጌታ፡ ወልደ፡ ጊዮርጊስ፡Les témoins ont été: le belāttā Walda Sāmuʾēl, le belāttangētā Walda Giyorgisfr 53 l. 15–16 (ed.), 64 l. 9–10 (tr.)
α) የውስጥ፡ ብላቴን፡ ጌታ፡ yawǝsṭ blātten getā ወቃል፡ ሐፄ፡ አስጐላች፡ የውስጥ፡ ብላተንጌታ፡ ተክለ፡ ሃይማኖት፡le porte-parole du roi, qui a obtenu cette concession féodale (? asgulāč), le ya-wesṭ belāttangētā Takla Hāymanotfr 43 l. 31 (ed.), 52 l. 13–14 (tr.), videasvid. ውስጥ፡
Cross-references: videasvid. also ብላቴና፡videasvid. also ብላታ፡
e) ደጋፍ፡ ጌታ፡ daggāf getā meaning unknown ወደጋፍ፡ ጌታ፡ ሰንኰር፡le dagāf gētā, Senkuarfr 46 l. 14 (ed.), 55 l. 22–23 (tr.), videasvid. ደጋፍ፡
f) ግራ፡ ጌታ፡ g(ǝ)rā getā , ግራ፡ ጔታ፡ g(ǝ)rā gʷetā , የግራ፡ ጌታ፡ yagrā getā (title) assistent of the leading church cantor, liqa marāḫt or marigetā, who supervises the choir standing to the left ወሞተ፡ አባ፡ ዕዝራ፡ ውሥጥ፡ ብላቴና፤ ወጊዮርጊስ ግራ፡ ጔታ፡Es starben Abbā ʿEzrā, der Weśṭ-Belātennā (Vosteher der Pagen des inneren Hofbezirks), der Gerā-Gʷetā Giyorgisde 17 l. 14–15 (ed.), 15 l. 17–19 (tr.); ‘le qañ gētā, Keflom; le gerā gētā, Abibfr 32 l. 3 (ed.), 37 l. 9–10 (tr.); ወእንዘ፡ ጌቶች፡ የግራ፡ ዓስጓዕ፡ ወቀኝ፡ አቢብ፡alors que le gētā de droite était ʿĀsguāʿ, et de gauche, Abibfr 39 l. 2–3 (ed.), 46 l. 8–9 (tr.), videasvid. ግራ፡ , ሊቀ፡ መራኅት፡
Cross-references: videasvid. also መጨኔ፡
Comparative and etymological data
from Amharic ጌታ getā or ጔታ፡ gʷetā
gǝrā
Grébaut
ግራ፡ gǝrā favusla, gâteau ou gaufre de mielfr Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 135.
332
Leslau
ግራ gǝrā honeycomben
መዓረ፡ ግራ maʿāra gǝrā beeswaxen lit. ‘sweetness of the honeycomb’, videasvid. መዓር፡ 200
maʿār
Grébaut
መዓር፡ maʿār «mielfr» ― ማር፡ Ms. BNFabb217, fol. 44r.
106
Leslau
መዓር፡ maʿār , መዐር፡ maʿar honeyen, honeycomben
መዓረ፡ ገዳም፡ maʿāra gadām , መዓረ፡ ጸደና maʿāra ṣadanā wild honeyen, videasvid. ገዳም፡ , ጸደና፡
መዓረ፡ ግራ maʿāra gǝrā waxen lit. ‘sweetness of the honeycomb’, videasvid. ግራ፡ 326b
Cross-references: for ሐያቤ፡ መዓር፡ videasvid. ሐያቢ፡ (Leslau)
maʿār
Grébaut
መዓር፡ maʿār «mielfr» ― ማር፡ Ms. BNFabb217, fol. 44r.
106
Leslau
መዓር፡ maʿār , መዐር፡ maʿar honeyen, honeycomben
መዓረ፡ ገዳም፡ maʿāra gadām , መዓረ፡ ጸደና maʿāra ṣadanā wild honeyen, videasvid. ገዳም፡ , ጸደና፡
መዓረ፡ ግራ maʿāra gǝrā waxen lit. ‘sweetness of the honeycomb’, videasvid. ግራ፡ 326b
Cross-references: for ሐያቤ፡ መዓር፡ videasvid. ሐያቢ፡ (Leslau)
ḫǝdug , ሕዱግ፡ ḥǝdug ; እዱግ፡ ǝdug , ዱግ፡ dug 688 Substantivumsubst. pluralisPl. ኃደግት፡ ḫādagǝt
1) representativeen deputyen (see also example sentences in 2)) ማዕጠንተ፡ ገዛ፡ ቀሳውስት፡ እዳ፡ ቀሲስ፡ ቈልዓ፡ ዘይቤ፡ መርቆሬዎስ።Māʿeṭant de la peuplade des prêtres (gazā qasāwest). Edda qasis Qualʿā, c’est-à-dire Marqorēwos.fr 14 l. 14 l. 20–21 (ed.), 15 l. 15–16 (tr.); ሕዱግ፡ ዘአምባ፡ ሠነይት፡ḥǝdug d’Ambā Sanaytfr 30 l. 32–31 l. 1 (ed.), 36 l. 3–4 (tr.); ሥዩመ፡ ተንቤን፡ ወሕዱጉ፡ ወራቅ፡ መአሰሬሁ፡ ወቃለ፡ ነጋሢሁ፡au chef du Tambēn, à son vicaire, à son rāq maʾasarē, et à son porte-parolefr 40 l. 9 (ed.), 47 l. 20–21 (tr.); ወበጽራዕሂ፡ ሥዩማኒሆሙ፡ ወዘታሕቴሆሙ፡ ኅዱግ፡ ወአፈ፡ ሹም፡ በስምዕ፡ ወበአንበሳ፡ ወበመዓር፡ ወበቀለታ፡ ወበሕዳድ፡ አሕረምነ፡ ከመ፡ ኢይባኡ፡፡Dans le Ṣerāʿ, nous avons défendu d’y entrer aux chefs des pays et à leurs subordonnés, les vicaires et les porte-parole des chefs, pour la cire, le lion, le miel, pour l’aumône et le ḥedādfr 40 l. 11–13 (ed.), 47 l. 23–26 (tr.)
a) ኅዱግ፡ ራስ፡ ḫǝdug rās , ሕዱግ፡ ራእስ፡ ḥǝdug rāʾǝs , ሕዱግ፡ ራስ፡ ḥǝdug rās , pluralisPl. ሕዱግ፡ ራእሶት፡ ḥǝdug rāʾǝsot deputy of the bitwadad videasvid. ቢትወደድ፡ and of the emperor ወኀልቁ፡ ብዙኃን፡ ወሞቱ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ ማኅፀንቶ፡ ወገብረ፡ መድኅን፡ ዓምዱ፡ ሸዋ፡ ጸሓፈላም፡Viele fielen, so der Ḫǝdug-Rās Māḥṣanto, Gabra-Madḫan, ʿĀmdu der Šawā-Ṣaḥafa-Lāhm{sic}de 13 l. 7–8 (ed.), 12 l. 15–16 (tr.); ሕዱግ፡ ራእስ፡ ዘድንግል፡le ḥedug rāʾes, Za-Dengelfr 34 l. 22 (ed.), 40 l. 20–21 (tr.); ወሕዱግ፡ ራእሶት፡ በትሮ፡ ወሜልኮ፡les ḥedug rās, Batro et Me{sic}lkofr 46 l. 21–22 (ed.), 56 l. 5 (tr.), videasvid. ራእስ፡ , videasvid. ራስ፡
α) ኅዱግ፡ ራስ፡ በቀኝ፡ ḫǝdug rās baqaññ , ኅዱግ፡ ራስ፡ የቀኝ፡ ḫǝdug rās yaqaññ literallylit. ‘deputy of the rās on/of the right’ ወሕዱግ፡ ራስ፡ ዘግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወበቀኝ፡ አይከሰስ፡le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt, et celui de gauche, Aykassasfr 38 l. 8–9 (ed.), 45 l. 2–3 (tr.); እንዘ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ የግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወቀኝ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ ፋኑኤል፡alors que le ḫedug rās de droite était ʿEnqua Ḥawāryāt, et le ḫedug rās de gauche était Fānuʾēlfr 38 l. 30–31 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.); ወሕዱግ፡ ራስ፡ በግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወበቀኝ፡ ሕዱግ፡ ራስ፡ አይከሰስ፡le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt, et le ḥedug rās de gauche Aykassasfr 41 l. 1–2 (ed.), 48 l. 17–18 (tr.), videasvid. ቀኝ፡
β) ኅዱግ፡ ራስ፡ በግራ፡ ḫǝdug rās bagrā , ኅዱግ፡ ራስ፡ ዘግራ፡ ḫǝdug rās zagrā , ኅዱግ፡ ራስ፡ የግራ፡ ḫǝdug rās yagrā literallylit. ‘deputy of the rās on/of the left’ ወሕዱግ፡ ራስ፡ በግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryātfr 37 l. 6 (ed.), 43 l. 30 (tr.); ወሕዱግ፡ ራስ፡ ዘግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወበቀኝ፡ አይከሰስ፡le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt, et celui de gauche, Aykassasfr 38 l. 8–9 (ed.), 45 l. 2–3 (tr.); እንዘ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ የግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወቀኝ፡ ኅዱግ፡ ራስ፡ ፋኑኤል፡alors que le ḫedug rās de droite était ʿEnqua Ḥawāryāt, et le ḫedug rās de gauche était Fānuʾēlfr 38 l. 30–31 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.); ወሕዱግ፡ ራስ፡ በግራ፡ ዕንቈ፡ ሐዋርያት፡ ወበቀኝ፡ ሕዱግ፡ ራስ፡ አይከሰስ፡le ḥedug rās de droite, ʿEnqua Ḥawāryāt, et le ḥedug rās de gauche Aykassasfr 41 l. 1–2 (ed.), 48 l. 17–18 (tr.), videasvid. ግራ፡
b) ሕዱገ፡ ዘሐለስትዮ፡ ḥǝduga zaḥalastǝyo (title) literallylit. ‘the representative of monkey’ a person in charge of the ʾĀmbā Śanayt ወሥዩመ፡ እምባ፡ ሠነይትሂ፡ ነበረ፡ እንዘ፡ ይትበሀል፡ ሕዱገ፡ ዘሐለስትዮ፡Le chef d’Embā Sanayt était donc appelé le ḥedug des halastyofr 31 l. 6–7 (ed.), 36 l. 10–11 (tr.), videasvid. ሐለስትዮ፡
2) the Patriarch’s deputy who was an non-commissioned officer 791a (the following examples might as well refer to meaning 1) እመሂ፡ ሥዩም፡ ወሕዱግ፡le gouverneur (seyum) ou le vicaire (ḥedug)fr 29 l. 2 (ed.), 33 l. 8–9 (tr.); እንዘ፡ ኃደግት፡ ገብረ፡ ክርስቶስ፡ ወመባዕ፡tandis que les vicaires étaient Gabra Krestos et Mabāʿfr 39 l. 5 (ed.), 46 l. 11–12 (tr.)
mač̣ane Substantivumsubst. pluralisPl. መጨኖት፡ mač̣anot መጨኖች፡ mač̣anočč ‘däbtära-cantor who distributes or assigns lodgings during a festival to which many people come. He is under the gǝra geta and the qäňň geta and assigns the gifts in kind made to the church to the qes gabäz’ 368a, the 1st part after 119a; ወመጨኖትሂ፡ ዘውዳይ፡ ወገብረ፡ ክርስቶስ፡le mač̣anot, Zawdāy et Gabra Krestosfr 32 l. 3–4 (ed.), 37 l. 10 (tr.), videasvid. ግራ፡ ጌታ፡ , videasvid. ቀኝ፡ ጌታ፡ , videasvid. ቄስ፡ ገበዝ፡
a) መጨኔ፡ ዘቀኝ፡ mač̣ane zaqaññ ወመጨኖች፡ አቢብ፡ ዘቀኝ፡ ወዘግራ፡ አብርሃም፡et le mač̣añā de droite était Abib, et de gauche, Abrehāmfr 39 l. 3–4 (ed.), 46 l. 9–10 (tr.), videasvid. ቀኝ፡
b) መጨኔ፡ ዘግራ፡ mač̣ane zagrā ወመጨኖች፡ አቢብ፡ ዘቀኝ፡ ወዘግራ፡ አብርሃም፡et le mač̣añā de droite était Abib, et de gauche, Abrehāmfr 39 l. 3–4 (ed.), 46 l. 9–10 (tr.), videasvid. ግራ፡
Comparative and etymological data
from Amharic መጨኔ mač̣ane
g(ǝ)rā adjectivumadj. leften
Cross-references: ● for መጨኔ፡ ዘግራ፡ videasvid. መጨኔ፡ ● for ግራ፡ ቢትወደድ videasvid. ቢትወደድ፡ ● for ግራ፡ አዛዥ፡ videasvid. አዛዥ፡ ● for ግራ፡ ጔታ፡ videasvid. ጌታ፡
Comparative and etymological data
from Amharic ግራ፡ g(ǝ)rā
g(ǝ)rā adjectivumadj. leften
Cross-references: ● for መጨኔ፡ ዘግራ፡ videasvid. መጨኔ፡ ● for ግራ፡ ቢትወደድ videasvid. ቢትወደድ፡ ● for ግራ፡ አዛዥ፡ videasvid. አዛዥ፡ ● for ግራ፡ ጔታ፡ videasvid. ጌታ፡
Comparative and etymological data
from Amharic ግራ፡ g(ǝ)rā
g(ǝ)rā adjectivumadj. leften
Cross-references: ● for መጨኔ፡ ዘግራ፡ videasvid. መጨኔ፡ ● for ግራ፡ ቢትወደድ videasvid. ቢትወደድ፡ ● for ግራ፡ አዛዥ፡ videasvid. አዛዥ፡ ● for ግራ፡ ጔታ፡ videasvid. ጌታ፡
Comparative and etymological data
from Amharic ግራ፡ g(ǝ)rā
bitwaddad , ብሕት፡ ወደድ፡ bǝḥt waddad , ብሕትወደድ፡ bǝḥtwaddad , ብትወደድ፡ bǝtwaddad , ቢትወደድ bitwaddad , ብሕት፡ ወደደ፡ bǝḥt waddada Substantivumsubst. (title) a person appointed to act for a ruler in conducting military campaigns and exercising power; there are two appointees with different duties (see below) ብሕት፡ ወደድሰ፡ ዘየማን፡ ወዘፀጋም፡ አልቦ፡ በውእቱ፡ መዋዕል።Les charges de Beḥt Wadad de droite et de gauche étaient alors vacantes dans le palais.fr 9 l. 6–7 (ed.), 9 l. 7–8 (tr.); እምድኅረ፡ ዓምደ፡ ሰይጣንሰ፡ ዘተሠይመ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ነት፡ ኢረከብኩ፡ ዘእንበለ፡ እላ፡ ፪ቲ፡ አሐት፡ እንዘ፡ ይኤዝዛ፡ ዘነበራ፡ በቤተ፡ ብሕት፡ ወደድ።Après la destitution d’ʿAmda Sayṭân, je n’ai plus rencontré personne chargé des fonctions de Beḥt Wadad excepté les deux filles du roi qui avaient été élevées à cette dignité et qui habitaient la demeure destinée à cet officier.fr 13 l. 1–4 (ed.), 13 l. 1–4 (tr.); ወውእቱ፡ ሤመ፡ ሢመተ፡ ኢትዮጵያ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ዘየማን፡ ወዘፀጋም፡፡ ወዘእምታሕቴሆሙ፡ ኵሎ፡ ሥዩማነ፡ በበመዓርጊሆሙ፡ በሸዋ፡ እንዘ፡ ይብል፡ ጸሐፈ፡ ላህም፡ ወምድረ፡ አምሐራ፡ ከማሁ፡ il rétablit les Beḥt Wadad de droite et de gauche, qui avaient sous leurs ordres tous les choums de divers grades appelés Ṣaḥafa Lâhm dans les provinces de Shoa et d’Amḥarâfr 111 l. 5–8 (ed.), 111 l. 8–11 (tr.); ወበውእቱ፡ መዋዕል፡ ሞኦሙ፡ ለዓበይተ፡ መንግሥት፡ እለ፡ አዛዥ፡ ተክለ፡ ኢየሱስ፤ ወብሕት፡ ወደድ እስላሞ፡In jenen Tagen besiegte er (Heere) der Großen des Königsreich, die des Azzaž Takla-Iyasus und des Beḥtwadad Eslāmode 10 l. 8–10 (ed.), 9 l. 18–19 (tr.); ወበ ፪ ዓመት፡ አመ ፬ ለታኅሳስ፡ ሞተ፡ መልክአ፡ ክርስቶስ፡ ዘነበረ፡ ቀዳሚ፡ ብሕትወደድ፡La deuxième année le 4 de tâḫsâs mourut Malkëa-Krëstos qui avait été autrefois Bëḥt Ouadadfr 29 l. 18–20 (ed.), 133 l. 5–7 (tr.); ወብትወደድ፡ ወልደ፡ ክርስቶስ፡le beḥ{sic}t wadad, Walda Krestosfr 46 l. 21 (ed.), 56 l. 4–5 (tr.); እንዘ፡ ቢትወደድ፡ አስንጣስዮስ፡pendant que le bitwadad était Anesṭāsyosfr 48 l. 26 (ed.), 58 l. 18–19 (tr.); እንዘ፡ ጳጳስነ፡ ቄርሎስ፡ ወራስ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ኢማም፡tandis que notre métropolite était Qērlos; le rās beḥt wadad, Imām,fr 58 l. 13–14 (ed.), 70 l. 1–2 (tr.) (‘The highest authority of the land under the king. Some courts had two, one of the right and another of the left.’ 53 n. 102) videasvid. ብሕት፡ , videasvid. ወደድ፡
a) ቀኝ፡ ቢትወደድ፡ qaññ bitwaddad , ብሕት፡ ወደድ፡ ዘየማን፡ bǝḥt waddad zayamān (title) literallylit. ‘bitwaddad of the right’ ብሕት፡ ወደድሰ፡ ዘየማን፡ ወዘፀጋም፡ አልቦ፡ በውእቱ፡ መዋዕል።Les charges de Beḥt Wadad de droite et de gauche étaient alors vacantes dans le palais.fr 9 l. 6–7 (ed.), 9 l. 7–8 (tr.); ወአሜሃ፡ ወሀብዋ፡ መባሕተ፡ ለብእሲቱ፡ ብርሃን፡ ዘመዳ፡ ከመ፡ ትኰንን፡ በቤተ፡ ብሕት፡ ወደድነት፡ ዘፀጋም። ወለመድኅን፡ ዘመዳ፡ በብሕት፡ ወደድ፡ ዘየማን፡La charge de Beḥt Wadad fut ensuite donnée à sa femme Berhân Zamadâ, qui occupa le poste de gauche, et celui de droite fut confié à Mad’hen Zamadâ.fr 95 l. 4–7 (ed.), 95 l. 4–7 (tr.); ቀኒዕ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ እስላሙ፡ ግራ፡ ብሕትወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡le beḥtwadad de droite était Eslāmu; le beḥtwadad de gauche, Wasan Sagadfr 27 l. 10–11 (ed.), 31 l. 5–6 (tr.); ቀኒዕ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ እስላሙ፡ ግራ፡ ብሕትወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡le beḥtwadad de droite était Eslāmu; le beḥtwadad de gauche, Wasan Sagadfr 27 l. 10–11 (ed.), 31 l. 5–6 (tr.); ብሕትወደድሂ፡ ግራ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡ ተይንዕ (Sic ms. fortasse pro ቀይንዕ, ቀኝዕ)፡ እስላም፡ ሰገድ፡le beḥt wadad de droite Wasan Sagad; et celui de gauchefr 29 l. 19–20 (ed.), 34 l. 10 (tr.); እንዘ፡ ግራ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡ ወቀኝ፡ ብሕትወደድ፡ እስላም፡ ሰገድ፡le beḥt wadad de droite était Wasan Sagad; le beḥt wadad de gauche, Eslām Sagadfr 30 l. 13–14 (ed.), 35 l. 3–5 (tr.); ወብሕትወደድ፡ የግራ፡ ሠርፄ፡ ወበቀኝ፡ በድሌ፡le beht wadad de droite, Sarṣē, et de gauche, Badlēfr 37 l. 5–6 (ed.), 43 l. 29–30 (tr.), videasvid. ቀኝ፡ , የማን፡
b) ግራ፡ ቢትወደድ g(ǝ)rā bitwaddad , ብሕት፡ ወደድ፡ ዘፀጋም፡ bǝḥt waddad zaḍagām literallylit. ‘bitwaddad of the left’ ብሕት፡ ወደድሰ፡ ዘየማን፡ ወዘፀጋም፡ አልቦ፡ በውእቱ፡ መዋዕል።Les charges de Beḥt Wadad de droite et de gauche étaient alors vacantes dans le palais.fr 9 l. 6–7 (ed.), 9 l. 7–8 (tr.); ወአሜሃ፡ ወሀብዋ፡ መባሕተ፡ ለብእሲቱ፡ ብርሃን፡ ዘመዳ፡ ከመ፡ ትኰንን፡ በቤተ፡ ብሕት፡ ወደድነት፡ ዘፀጋም። ወለመድኅን፡ ዘመዳ፡ በብሕት፡ ወደድ፡ ዘየማን፡La charge de Beḥt Wadad fut ensuite donnée à sa femme Berhân Zamadâ, qui occupa le poste de gauche, et celui de droite fut confié à Mad’hen Zamadâ.fr 95 l. 4–7 (ed.), 95 l. 4–7 (tr.); ቀኒዕ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ እስላሙ፡ ግራ፡ ብሕትወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡le beḥtwadad de droite était Eslāmu; le beḥtwadad de gauche, Wasan Sagadfr 27 l. 10–11 (ed.), 31 l. 5–6 (tr.); ብሕትወደድሂ፡ ግራ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡ ተይንዕ (Sic ms. fortasse pro ቀይንዕ, ቀኝዕ)፡ እስላም፡ ሰገድ፡le beḥt wadad de droite Wasan Sagad; et celui de gauchefr 29 l. 19–20 (ed.), 34 l. 10 (tr.); እንዘ፡ ግራ፡ ብሕት፡ ወደድ፡ ወሰን፡ ሰገድ፡ ወቀኝ፡ ብሕትወደድ፡ እስላም፡ ሰገድ፡le beḥt wadad de droite était Wasan Sagad; le beḥt wadad de gauche, Eslām Sagadfr 30 l. 13–14 (ed.), 35 l. 3–5 (tr.); ወብሕትወደድ፡ የግራ፡ ሠርፄ፡ ወበቀኝ፡ በድሌ፡le beht wadad de droite, Sarṣē, et de gauche, Badlēfr 37 l. 5–6 (ed.), 43 l. 29–30 (tr.), videasvid. ግራ፡ , ፀጋም፡
Comparative and etymological data
from Amharic ብሕት፡ bǝḥt ‘only’ + ወደድ፡ waddad precise meaning unknown (‘waddad’ comes from the Amharic verb ‘waddada’ which means ‘love, like’)
ʾazzāž , አዛዚ፡ ʾazzāzi , አዛጅ፡ ʾazzāǧ Substantivumsubst. pluralisPl. አዛዦች፡ ʾazzāžočč , አዛዞች፡ ʾazzāzočč
1) (title) one of the four jurists, members of the Supreme Court በሸዋ፡ ራቅ፡ ማሰሬ። ወበፈጠጋር፡ አዛዢ፡ ወረሰይክዎ፡ መልከኛ፡ ለዓምደ፡ ሚካኤል፡ በኵሉ፡ ምድረ፡ ፈጠጋር።Dans le Shoa, il y aura un Râq Mâsarê et dans Faṭagâr un Azâj, et je constitue ʿAmda Mikâʾêl Malkañâ sur toute la contrée de Faṭagârfr 14 l. 6, 15 l. 1–2 (ed.), 15 l. 1–3 (tr.); ወአዛዦች፡ በህየ፡ ይኤዝዙ፡ ምስለ፡ መልከኛ፡ እመነኮሳት፡ ምእመናን፡ ለሰብአ፡ ትግሬ፡C’était là que les ʾAzazôtj et le Malkañâ choisi parmi les moines fidèles du Tigré (?) donnaient leurs ordresfr 32 l. 6–7 (ed.), p. 32 l. 7–9 (tr.); ወሶበ፡ ገብሩ፡ ከተማ፡ በደብረ፡ ወርቅ፡ ቦኡ፡ ኀበ፡ ሐመልማል፡ አዛዦች፡ ወጨዋ፡ ከዊኖሙ፡ ብዙኃነ፡ ሰብአ፡ አፍራስ፡ ወሰብአ፡ እግር፡ ወውስጥ፡ ብላቴኖች፡ ወእለ፡ ከማሆሙ፡ ብዙኃን፡ ኵሎሙ፡ ቦኡ፡ ሎቱ፡ በበ፡ ጾታሆሙ።Lorsqu’ils posèrent leur campement à Dabra Warq, les azāž et les Č̣awā, qui se composaient de nombreux cavaliers et de nombreux fantassins, allèrent se soumettre à Ḥamalmāl; les wesṭ belāttenā et les autres comme eux, en grand nombre, allèrent se soumettre à lui, chacun selon son rangfr 6 l. 10–14 (ed.), 8 l. 26–31 (tr.); በዝ፡ ዕለት፡ ጐለትነ፡ እንዘ፡ አዛዚ፡ ሠርጼ፡Nous avons donné le fief ce jour, pendant que le azāzi était Sarṣēfr 29 l. 17–18 (ed.), 34 l. 7–8 (tr.); አዛዞች፡ ቄስ፡ ገበዝ፡ ኢያቄም፡ ቤት፡ ጠባቂ፡ ጽንዔ፡les azāž étaient ceux-ci : le qēs gabaz, Iyāqēm; le bēt ṭabāqi, Ṣenʿēfr 29 l. 20–21 (ed.), 34 l. 11–12 (tr.); ዣንደረቦች፡ አዛጅ፡ ዮናዳብ፡ ወአምኃ፡et les žāndarabā étaient l’azāž{sic} Yonādāb et Amḫāfr 41 l. 16–17 (ed.), 49 l. 6 (tr.); በ፪፡ ፻፡ ወ፰፡ ዓመተ፡ ምሕረት፡ ሞተ፡ አዛጅ፡ አፈው፡ ወያዕዎብ፡ ወልደ፡ ንጉሥ፡ ወኢቴ፡ ዮዲት።L’an 208 de la miséricorde, moururent l’azāǧ Afaw, Yāʿeqob, fils du roi, et l’itē Yodit.fr 69 l. 19–20 (ed.), 82 l. 34–35 (tr.)
Compounds
a) ቀኝ፡ አዛዥ፡ qaññ ʾazzāž , ቀኝ፡ አዛዚ፡ qaññ ʾazzāzi , ቀኝ፡ አዛጅ፡ qaññ ʾazzāǧ , አዛዚ፡ በቀኝ፡ ʾazzāzi baqaññ (title) ወአዛዚ፡ በግራ፡ ደግልሐን፡ ወበቀኝ፡ ይስሐቅ፡l’azāzi de droite, Dagelḥan, et de gauche, Yesḥaqfr 37 l. 7 (ed.), 43 l. 31 (tr.); ወቀኝ፡ አዛዚ፡ ይስሐቅ፡et le qā{sic}ñ azāzi, Yesḥaqfr 38 l. 7 (ed.), 45 l. 1–2 (tr.); እንዘ፡ አዛጅ፡ ዘግራ፡ ደልግሐን፡ ወቀኝ፡ አዛጅ፡ ይስሐቅ፡alors que l’azāž{sic} de droite était Dalgeḥan et l’azāž{sic} de gauche, Yesḥaqfr 38 l. 31–32 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.), videasvid. ቀኝ፡
b) የውስጥ፡ አዛዥ፡ yawǝsṭ azzāž , የውሥጥ፡ አዛዚ፡ yawǝśṭ azzāzi , አዛዚ፡ ዘውስጥ፡ azzāzi zawǝsṭ (title) jurist of the Supreme Court የውሥጥ፡ አዛዞች፡ ደግልሐን፡ ወናዜ፡et les ya-west azaž, Dagelḥan et Nāzēfr 34 l. 24 (ed.), 40 l. 22 (tr.); እንዘ፡ አዛዚ፡ ዘውስጥ፡ ኩሞ፡ ወአፈው፡pendant que les azāzi za-wesṭ étaient Kumo et Afawfr 43 l. 14 (ed.), 51 l. 22–23 (tr.), videasvid. ውስጥ፡
c) ግራ፡ አዛዥ፡ g(ǝ)rā ʾazzāž , ግራ፡ አዛዚ፡ g(ǝ)rā ʾazzāzi , አዛዚ፡ በግራ፡ ʾazzāzi bag(ǝ)rā , አዛጅ፡ ዘግራ፡ ʾazzāǧ zag(ǝ)rā (title) ወአዛዚ፡ በግራ፡ ደግልሐን፡ ወበቀኝ፡ ይስሐቅ፡l’azāzi de droite, Dagelḥan, et de gauche, Yesḥaqfr 37 l. 7 (ed.), 43 l. 31 (tr.); ወግራ፡ አዛዚ፡ ደገልሐን፡le gerā azāzi, Dagalḥanfr 38 l. 7 (ed.), 45 l. 1 (tr.); እንዘ፡ አዛጅ፡ ዘግራ፡ ደልግሐን፡ ወቀኝ፡ አዛጅ፡ ይስሐቅ፡alors que l’azāž{sic} de droite était Dalgeḥan et l’azāž{sic} de gauche, Yesḥaqfr 38 l. 31–32 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.), videasvid. ግራ፡
2) (title) official in charge of the domestic affairs at the royal court in Gondar stewarden major-domoen
Comparative and etymological data
from Amharic አዛዥ፡ ʾazzāž nomen agentisn. ag.
ʾazzāž , አዛዚ፡ ʾazzāzi , አዛጅ፡ ʾazzāǧ Substantivumsubst. pluralisPl. አዛዦች፡ ʾazzāžočč , አዛዞች፡ ʾazzāzočč
1) (title) one of the four jurists, members of the Supreme Court በሸዋ፡ ራቅ፡ ማሰሬ። ወበፈጠጋር፡ አዛዢ፡ ወረሰይክዎ፡ መልከኛ፡ ለዓምደ፡ ሚካኤል፡ በኵሉ፡ ምድረ፡ ፈጠጋር።Dans le Shoa, il y aura un Râq Mâsarê et dans Faṭagâr un Azâj, et je constitue ʿAmda Mikâʾêl Malkañâ sur toute la contrée de Faṭagârfr 14 l. 6, 15 l. 1–2 (ed.), 15 l. 1–3 (tr.); ወአዛዦች፡ በህየ፡ ይኤዝዙ፡ ምስለ፡ መልከኛ፡ እመነኮሳት፡ ምእመናን፡ ለሰብአ፡ ትግሬ፡C’était là que les ʾAzazôtj et le Malkañâ choisi parmi les moines fidèles du Tigré (?) donnaient leurs ordresfr 32 l. 6–7 (ed.), p. 32 l. 7–9 (tr.); ወሶበ፡ ገብሩ፡ ከተማ፡ በደብረ፡ ወርቅ፡ ቦኡ፡ ኀበ፡ ሐመልማል፡ አዛዦች፡ ወጨዋ፡ ከዊኖሙ፡ ብዙኃነ፡ ሰብአ፡ አፍራስ፡ ወሰብአ፡ እግር፡ ወውስጥ፡ ብላቴኖች፡ ወእለ፡ ከማሆሙ፡ ብዙኃን፡ ኵሎሙ፡ ቦኡ፡ ሎቱ፡ በበ፡ ጾታሆሙ።Lorsqu’ils posèrent leur campement à Dabra Warq, les azāž et les Č̣awā, qui se composaient de nombreux cavaliers et de nombreux fantassins, allèrent se soumettre à Ḥamalmāl; les wesṭ belāttenā et les autres comme eux, en grand nombre, allèrent se soumettre à lui, chacun selon son rangfr 6 l. 10–14 (ed.), 8 l. 26–31 (tr.); በዝ፡ ዕለት፡ ጐለትነ፡ እንዘ፡ አዛዚ፡ ሠርጼ፡Nous avons donné le fief ce jour, pendant que le azāzi était Sarṣēfr 29 l. 17–18 (ed.), 34 l. 7–8 (tr.); አዛዞች፡ ቄስ፡ ገበዝ፡ ኢያቄም፡ ቤት፡ ጠባቂ፡ ጽንዔ፡les azāž étaient ceux-ci : le qēs gabaz, Iyāqēm; le bēt ṭabāqi, Ṣenʿēfr 29 l. 20–21 (ed.), 34 l. 11–12 (tr.); ዣንደረቦች፡ አዛጅ፡ ዮናዳብ፡ ወአምኃ፡et les žāndarabā étaient l’azāž{sic} Yonādāb et Amḫāfr 41 l. 16–17 (ed.), 49 l. 6 (tr.); በ፪፡ ፻፡ ወ፰፡ ዓመተ፡ ምሕረት፡ ሞተ፡ አዛጅ፡ አፈው፡ ወያዕዎብ፡ ወልደ፡ ንጉሥ፡ ወኢቴ፡ ዮዲት።L’an 208 de la miséricorde, moururent l’azāǧ Afaw, Yāʿeqob, fils du roi, et l’itē Yodit.fr 69 l. 19–20 (ed.), 82 l. 34–35 (tr.)
Compounds
a) ቀኝ፡ አዛዥ፡ qaññ ʾazzāž , ቀኝ፡ አዛዚ፡ qaññ ʾazzāzi , ቀኝ፡ አዛጅ፡ qaññ ʾazzāǧ , አዛዚ፡ በቀኝ፡ ʾazzāzi baqaññ (title) ወአዛዚ፡ በግራ፡ ደግልሐን፡ ወበቀኝ፡ ይስሐቅ፡l’azāzi de droite, Dagelḥan, et de gauche, Yesḥaqfr 37 l. 7 (ed.), 43 l. 31 (tr.); ወቀኝ፡ አዛዚ፡ ይስሐቅ፡et le qā{sic}ñ azāzi, Yesḥaqfr 38 l. 7 (ed.), 45 l. 1–2 (tr.); እንዘ፡ አዛጅ፡ ዘግራ፡ ደልግሐን፡ ወቀኝ፡ አዛጅ፡ ይስሐቅ፡alors que l’azāž{sic} de droite était Dalgeḥan et l’azāž{sic} de gauche, Yesḥaqfr 38 l. 31–32 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.), videasvid. ቀኝ፡
b) የውስጥ፡ አዛዥ፡ yawǝsṭ azzāž , የውሥጥ፡ አዛዚ፡ yawǝśṭ azzāzi , አዛዚ፡ ዘውስጥ፡ azzāzi zawǝsṭ (title) jurist of the Supreme Court የውሥጥ፡ አዛዞች፡ ደግልሐን፡ ወናዜ፡et les ya-west azaž, Dagelḥan et Nāzēfr 34 l. 24 (ed.), 40 l. 22 (tr.); እንዘ፡ አዛዚ፡ ዘውስጥ፡ ኩሞ፡ ወአፈው፡pendant que les azāzi za-wesṭ étaient Kumo et Afawfr 43 l. 14 (ed.), 51 l. 22–23 (tr.), videasvid. ውስጥ፡
c) ግራ፡ አዛዥ፡ g(ǝ)rā ʾazzāž , ግራ፡ አዛዚ፡ g(ǝ)rā ʾazzāzi , አዛዚ፡ በግራ፡ ʾazzāzi bag(ǝ)rā , አዛጅ፡ ዘግራ፡ ʾazzāǧ zag(ǝ)rā (title) ወአዛዚ፡ በግራ፡ ደግልሐን፡ ወበቀኝ፡ ይስሐቅ፡l’azāzi de droite, Dagelḥan, et de gauche, Yesḥaqfr 37 l. 7 (ed.), 43 l. 31 (tr.); ወግራ፡ አዛዚ፡ ደገልሐን፡le gerā azāzi, Dagalḥanfr 38 l. 7 (ed.), 45 l. 1 (tr.); እንዘ፡ አዛጅ፡ ዘግራ፡ ደልግሐን፡ ወቀኝ፡ አዛጅ፡ ይስሐቅ፡alors que l’azāž{sic} de droite était Dalgeḥan et l’azāž{sic} de gauche, Yesḥaqfr 38 l. 31–32 (ed.), 46 l. 2–3 (tr.), videasvid. ግራ፡
2) (title) official in charge of the domestic affairs at the royal court in Gondar stewarden major-domoen
Comparative and etymological data
from Amharic አዛዥ፡ ʾazzāž nomen agentisn. ag.
(forma e ልሂቅ፡ contracta, gramm.§ 47) Substantivumsubst.( fem. ሊቅት፡ , Synaxaria; sequuntur nomina mensium HedarSx. Hed. 17 ), pluralisPl. ሊቃን፡ ( fem. ሊቃት፡ Lud. e Jesaiae prophetia.Jes. 3,17 , ubi mei libri mss. ሊቃናት፡ exhibent), et pluralisPl.pluralisPl. ሊቃናት፡ , ልሂቃናት፡ ( gramm.§ 133,a), et ሊቃውንት፡ (a ሊቃን፡ derivatum, gramm.§ 140,a)
1)provectusla, senior aetatela; potissimum in pluralisPl. ሊቃውንት፡ (rarius ሊቃናት፡ ) haec significatio occurrit liber Jobi.Job 12,20 ; liber Jobi.Job 29,8 ; liber Jobi.Job 32,7 ; Proverbiorum liber biblicus.Prov. 20,29 ; Jesaiae prophetia.Jes. 14,23 ; Jeremiae prophetia.Jer. 38,13 ; Joelis prophetia.Joel 1,2 ; Joelis prophetia.Joel 3,1 ; Deuteronomium.Deut. 32,7 al.; ሊቃናት፡ ወመሐዛት፡ Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 148,12 . Vulgaris notio hujus formae contractae est
2)senior dignitate et munerela, primorisla, princepsla, presbyterla, magisterla, unus e magistratu.la
b)passim graecam vocem πρέσβεις ( legatosla) interpretes Aeth. ሊቃውንት፡ verterunt, ut Jesaiae prophetia.Jes. 13,8 .
c)de senioribus i.e. presbyterislaaliisque praepositis ecclesiaelaChristianae ad Timotheum epistola I.1 Tim. 5,1 ; Ascensio Isaiae ed. Laurence 1819. 8°.Asc. Jes. 3,24 ; ad Titum epistola.Tit. 2,2 ; Apocalypsis Joannis.Apoc. 4,4 ; pro fem. ad Titum epistola.Tit. 2,3 ; ad Timotheum epistola I.1 Tim. 5,2 ( ልሂቃናት፡ rom.); ሊቃውንተ፡ ቤተ፡ ክርስቲያን፡ primateslaecclesiaela(archipresbyteri, episcopi et superiores) not able to find explanation in abbreviation listClem. f.
d)de magistrislavel doctoribuslaJudaeorum Christianorumve Matthaei Evangelium.Matth. 8,19 ; Matthaei Evangelium.Matth. 9,11 ; Marci Evangelium.Marc. 4,38 ; Marci Evangelium.Marc. 12,19 ; ሊቃነ፡ ኦሪት፡ νομοδιδάσκαλοι Lucae evangelium.Luc. 5,17 ; ሊቃውንት፡ διδάσκαλοι ad Ephesios epistola Pauli.Eph. 4,11 ; ሊቃናት፡ Hermae pastor, Aethiopice, ed. d’Abbadie 1860. 8°.Herm. 11 p.; Hermae pastor.Herm. p. 28 .
e)de principelaseu praepositolain qualibet arte, dignitate vel vitae genere (respondet graecum ἀρχι -) ut ሊቀ፡ ሐመር፡ ναύκληρος Actus apostolorum.Act. 27,11 romanae editionisrom.; ሊቀ፡ ሐራ፡ Encomia Synaxarii, Actis singulorum dierum addita; citantur secundum menses et dies: MaskaramSx. Masc. 11 ; ሊቀ፡ መላእክት፡ archangeluslaad Thessalonicenses epistola Pauli I.1 Thess. 4,16 , ሊቃነ፡ መላእክት፡ not able to find explanation in abbreviation listClem. f. 61 ; ሊቀ፡ ምኔት፡ (sive አበ፡ ምኔት፡ ) abbas monasteriilaPhilexius; numerus significat quaestiones.Phlx. ; ሊቀ፡ መዘርት፡ Kufâle sive Liber Jubilaeorum Aethiopice, ed. A. Dillmann 1859. 4°; citantur capita libri; nonnumquam, praemisso p., paginae.Kuf. 39 et ሊቀ፡ ቀዳሕያን፡ Genesis liber Pentateuchi.Gen. 40,1 ( ἀρχιοινοχόος ), ሊቀ፡ ሠራዊት፡ ἀρχιστρατηγός (sive መልአከ፡ ሠራዊት፡ ) Encomia Synaxarii, Actis singulorum dierum addita; citantur secundum menses et dies: MaskaramSx. Masc. 9 ; ሊቀ፡ መበስላን፡ ἀρχιμάγειρος Danielis prophetia.Dan. 2,14 ; ሊቀ፡ ኀባዝያን፡ ἀρχισιτοποιός Genesis liber Pentateuchi.Gen. 40,1 ; ሊቀ፡ ኅፅዋን፡ ἀρχιευνοῦχος Danielis prophetia.Dan. 1,3 ; Genesis liber Pentateuchi.Gen. 40,2 ; ሊቀ፡ ካህናት፡ ἀρχιερεύς ad Hebraeos epistola.Hebr. 2,17 ; ሊቀ፡ ኬነት፡ ( ἀρχιτέκτων ) Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 37,21 ; ሊቀ፡ ዐቀብተ፡ ሞቅሕ፡ Genesis liber Pentateuchi.Gen. 39,21 ; Genesis liber Pentateuchi.Gen. 39,23 ( ἀρχιδεσμοφύλαξ ); ሊቃነ፡ ገባር፡ ( ἐπιστάται τῶν ἔργων ) Exodus, liber Pentateuchi.Ex. 1,11 ; ሊቀ፡ ገዛእት፡ ἀρχιτρίκλινος Evangelium Joannis.Joh. 2,8 romanae editionisrom.; Evangelium Joannis.Joh. 2,9 romanae editionisrom.; ሊቀ፡ ጳጳሳት፡ patriarchala(ecclesiae); ሊቀ፡ ዲያቆናት፡ archidiaconusla.
3)In regno Abyssiniae socii supremi rei publicae consilii et primores regni hoc nomine vocabantur ( videasvid.Isenb. lexiconlex.amh. sub ሊቅ፡ et sub አለቃ፡ ); in ecclesia ሊቅ፡ (amh. አለቃ፡ ) in specie inspectorem ecclesiasticorumla, oeconomum ecclesiaelasignificat (Lud. lexiconlex.; not able to find explanation in abbreviation listRüppell II. 32 ; not able to find explanation in abbreviation listRüppell II. 52. ; not able to find explanation in abbreviation listHarris II. 167. 263). Voc. Ae.: ቃውም፡ ሊቅ፡ ብ፡ አለቃ፡
getā , ጔታ፡ gʷetā Substantivumsubst. pluralisPl. ጌቶች፡ getočč lorden masteren እዳ፡ ጔታ፡ ገብረ፡ ክርስቶስ፡Eddā guētā Gabra Krestosfr 15 l. 4 (ed.), 16 l. 2 (tr.); ወደብተራ፡ ጌታ፡ ተክለ፡ ነቢያት፡le dabtarā gētā, Takla Nabiyātfr 37 l. 9–10 (ed.), 43 l. 34 (tr.); ወቃለ፡ ዓፄሂ፡ ዘዣንጽራር፡ ጔታ፡ ሐብተ፡ ሚካኤል፡le qāla ḥ{sic}aṣē, žān ṣerār guiētā, Ḥabta Mikā’ēlfr 31 l. 13–14 (ed.), 36 l. 18–19 (tr.); ወጌቶች፡ ጊዮርጊስ፡ ወአቤል፡et les gētā, Giyorgis et Abēlfr 39 l. 5–6 (ed.), 46 l. 12–13 (tr.)
a) መሪ፡ ጌታ፡ mari gētā (title) leading church cantor መሪ፡ ጌታ፡ አውሳብዮስ፡le mā{sic}ri gētā Awsābyosfr 60 l. 20 (ed.), 72 l. 20 (tr.), videasvid. መሪ፡
b) ቅሬ፡ ጌታ፡ qǝre getā kind of a civil officer in the Gondarine kingdom 263 ቅሬ፡ ጌታ፡ ዘወሊ፡le qerē gētā Zawalifr 60 l. 27–28 (ed.), 72 l. 30 (tr.), videasvid. ቅሬ፡
c) ቀኝ፡ ጌታ፡ qaññ getā , ቀኝ፡ ጔታ፡ qaññ gʷetā , የቀኝ፡ ጌታ፡ yaqaññ getā (title) assistent of the leading church cantor, liqa marāḫt or marigetā, who supervises the choir standing to the right ወሞተ፡ ዓቃቤ፡ ሰዓት፡ ነገደ፡ ኢየሱስ፡ ወወልዱ፡ ብእሴ፡ እግዚአብሔር፡ ወቀኝዕ፡ ጔታ፡ ወሰንጌ፡ ወካልአን፡ ብዙኃን፡Es fielen der ʿAqābē-Saʿāt Nagada-Iyasus und sein Sohn Beʾesē-Egziʾabeḥēr, der Qañ{sic}-Gʷētā Wasangē und viele anderede 14 l. 21–22, 15 l. 1 (ed.), 14 l. 13–14 (tr.); ቀኝ፡ ጌታ፡ ክፍሎም፡ ወግራ፡ ጌታ፡ አቢብ፡le qañ gētā, Keflom; le gerā gētā, Abibfr 32 l. 3 (ed.), 37 l. 9–10(tr.); ወእንዘ፡ ጌቶች፡ የግራ፡ ዓስጓዕ፡ ወቀኝ፡ አቢብ፡alors que le gētā de droite était ʿĀsguāʿ, et de gauche, Abibfr 39 l. 2–3 (ed.), 46 l. 8–9 (tr.), videasvid. ቀኝ፡ , ሊቀ፡ መራኅት፡
Cross-references: videasvid. also መጨኔ፡
d) ብላቴን፡ ጌታ፡ blātten getā , ብላቴንጌታ፡ blāttengetā , ብላተንጌታ blāttangetā Substantivumsubst. (title) commander of the royal pages ምስክርሂ፡ ብላታ፡ ወልደ፡ ሳሙኤል፡ ብላተንጌታ፡ ወልደ፡ ጊዮርጊስ፡Les témoins ont été: le belāttā Walda Sāmuʾēl, le belāttangētā Walda Giyorgisfr 53 l. 15–16 (ed.), 64 l. 9–10 (tr.)
α) የውስጥ፡ ብላቴን፡ ጌታ፡ yawǝsṭ blātten getā ወቃል፡ ሐፄ፡ አስጐላች፡ የውስጥ፡ ብላተንጌታ፡ ተክለ፡ ሃይማኖት፡le porte-parole du roi, qui a obtenu cette concession féodale (? asgulāč), le ya-wesṭ belāttangētā Takla Hāymanotfr 43 l. 31 (ed.), 52 l. 13–14 (tr.), videasvid. ውስጥ፡
Cross-references: videasvid. also ብላቴና፡videasvid. also ብላታ፡
e) ደጋፍ፡ ጌታ፡ daggāf getā meaning unknown ወደጋፍ፡ ጌታ፡ ሰንኰር፡le dagāf gētā, Senkuarfr 46 l. 14 (ed.), 55 l. 22–23 (tr.), videasvid. ደጋፍ፡
f) ግራ፡ ጌታ፡ g(ǝ)rā getā , ግራ፡ ጔታ፡ g(ǝ)rā gʷetā , የግራ፡ ጌታ፡ yagrā getā (title) assistent of the leading church cantor, liqa marāḫt or marigetā, who supervises the choir standing to the left ወሞተ፡ አባ፡ ዕዝራ፡ ውሥጥ፡ ብላቴና፤ ወጊዮርጊስ ግራ፡ ጔታ፡Es starben Abbā ʿEzrā, der Weśṭ-Belātennā (Vosteher der Pagen des inneren Hofbezirks), der Gerā-Gʷetā Giyorgisde 17 l. 14–15 (ed.), 15 l. 17–19 (tr.); ‘le qañ gētā, Keflom; le gerā gētā, Abibfr 32 l. 3 (ed.), 37 l. 9–10 (tr.); ወእንዘ፡ ጌቶች፡ የግራ፡ ዓስጓዕ፡ ወቀኝ፡ አቢብ፡alors que le gētā de droite était ʿĀsguāʿ, et de gauche, Abibfr 39 l. 2–3 (ed.), 46 l. 8–9 (tr.), videasvid. ግራ፡ , ሊቀ፡ መራኅት፡
Cross-references: videasvid. also መጨኔ፡
Comparative and etymological data
from Amharic ጌታ getā or ጔታ፡ gʷetā
liq , pluralisPl. liqān ; fem. liqǝt , pluralisPl. liqāt ; pluralisPl.pluralisPl. liqānāt , lǝhiqānāt , liqāwǝnt , liqān
Compounds
(Dillmann 2) ሊቀ፡ liq Substantivumsubst. st.c., pluralisPl. ሊቃነ፡ liqāna head ofen, chief ofen
a) ሊቀ፡ መራኅት፡ liqa marāḫt (title) probably refers to the ‘leading church cantoren ሊቀ፡ መራኅት፡ ዘሚካኤል፡le liqa marāḫt, Zamikāʾēlfr 32 l. 2–3 (ed.), 37 l. 9 (tr.), videasvid. መራኅት፡
Cross-references: videasvid. also ቀኝ፡ ጌታ፡ and ግራ፡ ጌታ፡ under ጌታ፡
b) ሊቀ፡ ማኅበር፡ liqa maḫbar (title) community chiefen ወእንዘ፡ ይነብሩ፡ ህየ፡ ለአኩ፡ ኀበ፡ ሊቀ፡ ማኅበር፡ አኃው፡ እለ፡ አግዓዞሙ፡ ንጉሥ፡ ውስተ፡ ምስኳዐ፡ ምሕያከ፡ መላእክትWhile they were living there, the brothers whom the king had exiled to mǝskwaʿa mǝḥyakä mälaʾǝkt sent a message to the head of the Communityen78 (ed.), 56 (tr.); ወሊቀ፡ ማኅበር፡ ሆሴዕ፡le chef de la communauté, Hosēʿ;fr 28 l. 27 (ed.), 33 l. 5 (tr.), videasvid. ማኅበር፡
c) ሊቀ፡ ምኔት፡ liqa mǝnet (title) ሊቀ፡ ምኔት፡ ደብረ፡ ሊባኖስ፡ እሞን፡ ለምኔታተ፡ ኢትዮጵያ፡the chief of the monastery of Däbrä Libanos — mother of the monastries of Ethiopiaen 59 § 109 (ed.), 34 § 109 (tr.), videasvid. ምኔት፡
Leslau
ሊቀ፡ ምኔት፡ liqa mǝnet abbot of a monasteryen 351b
d) ሊቀ፡ ማእምራን፡ liqa māʾmǝrān (title) head of the learneden ወሊቀ፡ ማእምራን፡ መክፈልተ፡ ጊዮርጊስ፡le chef des docteurs , Makfalta Giyorgisfr 37 l. 9 (ed.), 43 l. 33–34 (tr.); ወአርአዮ፡ ዘውስተ፡ ሕሊናሁ፡ ለ፩፡ ሊቅ፡ ሊቀ፡ ማእምራነ፡ ተዓይኒሁ፡ ዘያፈቅሮ፡ እምኵሎሙ፡ ሊቃውንቲሁ፡He revealed his internal thought to a learned man, chief of learned men of his courten 30–31 § 99 (ed.), 54 § 99 (tr.) (‘ ሊቀ፡ ማእምራን፡ in some cases they are said to be ካህናተ፡ ደብተራ፡ kahǝnatä däbtära are the priests of the royal church who followed the king in all his movements both in peacetime and in war. They enjoyed privilege in front of the king and acquired many kinds of court provisions. Cf. 249; 302; I, VI (tr.); Getatchew Haile 2005, 27.’), videasvid. ማእምር፡
e) ሊቀ፡ ማእስራ፡ liqa māʾsǝrā (title) meaning unknown ወሞተ፡ ማዕቀበ፡ እግዚእ፤ ወሊቀ፡ ማእስራ፡ ተክለ፡ ሥሉስ፡Es fielen Māʿqaba-Egziʾ, der Liqa-Māʾsa{sic}rā Takla-Śǝllusde 15 l. 8–9 (ed.), 14 l. 22–23 (tr.), videasvid. ማእስራ፡
f) ሊቀ፡ መኳስ፡ liqa makʷās , ሊቀ፡ መንኳስ፡ liqa mankʷās (title) ‘officer responsible for testing horses and mules reserved for the personal service to the king’ 102 ወቀይሰ፡ ገበዝ፡ ወሊቀ፡ ዲያቆናት፡ ይቀውሙ፡ ጸዊሮሙ፡ ታቦተ፡ ሕግ፤ ወአውፋሪ፡ ምስለ፡ ፈረስ፡ ወሊቀ፡ ምኳስ፡ ምስለ፡ በቅል።und der Propst und Archidiakon stehen dabei, die Gesetzeslade tragend, und der Aufârî mit dem Pferd, und der Lîqa Makuâs mit dem Mauleselde 18b l. 2–5 (ed.), 74 l. 18, 75 l. 1–2 (tr.); ወአመ፡ ፳ወ፯፡ ለሚያዝያ፡ ሞቱ፡ ፪ሆሙ፡ ኅቡረ፡ ደጅ፡ አዛዥ፡ ሐዋርያ፡ ክሶስ፡ መደባይ፡ ወሊቀ፡ መኳስ፡ ገብርኤል።Le 27 de miyâzyâ moururent ensemble l’Azâdj Ḥaouâryâ-Kësos … et le Liqa-Makuâsa Gabrëèlfr 45 l. 25–27 (ed.), 153 l. 22–24 (tr.); ሊቀ፡ መንኳስ፡ ኃይሉ፡le liqa mankuās Ḫāylufr 53 l. 16–17 (ed.), 64 l. 11 (tr.), videasvid. መኳስ፡
g) ሊቀ፡ መጣኒ፡ liqa maṭṭāni , ሊቀ፡ መጻኒ፡ liqa maṣṣāni ሊቀ፡ መጻኔ፡ liqa maṣṣāne (title) supreme judge who exercises appellate jurisdiction 115a; ‘chief stewarden 357b ቀሚሰሂ፡ ፀዓዳ፡ ኢይለብሱ፡ ዘእንበለ፡ ቀላሚ፡ ወኳፍሬ፡ ወሾቍጤ። እመሂ፡ አዛዝያን፡ ወእመሂ፡ ጌቶች፡ እመሂ፡ ሊቀ፡ መጣኒ፡ ምስለ፡ እሊአሁ፡ ዣን፡ ማስ{sic}ሮች፡ ወኢቃቄታች፡ ምስለ፡ እሊአሁ፡ ዣን፡ ሐጸና።Ils ne portaient pas la tunique blanche, mais le Qalâmi, le Kuâfrê et le Shôquetê, et cette tenue était obligatoire aussi bien pour les Azâzĕyân que pour les Gêtôtj, le Liqa Matâni et ses gens, les Jân Mâsrôtj, le Iqâqêtâtj et ses gens et le Jân Haçanâ*fr 33 l. 4–7 (ed.), 33 l. 4–8 (tr.); ወሊቀ፡ መጻኒ፡ ሰርጊስ፡le liqa maṣāni, Sargisfr 31 l. 31 (ed.), 37 l. 5–6 (tr.); ሊቀ፡ መጻኔ፡ ግርማ፡ ዣን፡le liqa maṣānē, Germā Žānfr 34 l. 23 (ed.), 40 l. 21 (tr.); እንዘ፡ ለዓቄታት፡ ብሉሌ፡ ወሊቀ፡ መጣኒ፡ ግርማ፡ ዣን፡pendant que le laʿāqētāt était Belulē, et le liqa maṭāni, Germā Žānfr 38 l. 10–11 (ed.), 45 l. 4–5 (tr.), videasvid. መጣኒ፡
h) ሊቀ፡ አበው፡ liqa ʾabaw lit. ‘head of the fathers’ precise meaning unknown ለቀሰ፡ ገበዝ፡ ወለራቅማሰራ፡ ለአፈ፡ ንቡረ፡ እድ፡ ወለመጋቢ፡ ለሊቀ፡ አበው፡ ወለሊቀ፡ ዲያቆናት፡ ይኩን ጥብጣቤሆሙ፡ በበ ፲ ወ ፪፡ let the whipping of the qäsä gäbäz, raqmasära, afä nǝburä ǝd, the mäggabi, the liqä abäw and the liqä diyaqonat be 12 eachen 84 (ed.), 58 (tr.), videasvid. አብ፡
i) ሊቀ፡ አክሱም፡ liqa ʾAksum lit. head of Aksumen high-ranking priest of equal position to the nǝbura ʾǝd ወሊቀ፡ አክሱም፡ አባ፡ ስምዖን፡le chef d’Aksoum, abbā Semʿonfr 37 l. 14 (ed.), 44 l. 2 (tr.); ወካዕበ፡ በዘመኖሙ፡ ንጉሥ፡ ዘርዓ፡ ያዕቆብ፡ ሠርዑ፡ ወአስተዓረዩ፡ ሊቀ፡ አክሱም፡ ምስለ፡ ንቡረ፡ እድ፡ እንዘ፡ ያስተዋሕድዎሙ፡ በመንበረ፡ ክብር፡ በየማን፡ ወበጸጋም፡Encore, de son temps, le roi Zarʾa Yāʿqob lança une ordonnance pour rendre le chef (liq) d’Aksoum égal au nebura ed, en les déclarant égaux sur un trône d’honneur, l’un à droite at l’autre à gauche.fr 73 l. 4–7 (ed.), 87 l. 26–29 (tr.), videasvid. አክሱም፡ , ንቡረ፡ እድ፡
j) ሊቀ፡ አዕሩግ፡ liqa ʾaʿrug head of the eldersen ወስሞሙሂ፡ ለአዕሩግ፡ ሸለቃ፡ ወልደ፡ ገብርኤል፡ ወልደ፡ አቤቶ፡ ተስፋ፡ እስመ፡ ሊቀ፡ እዕሩግ፡ ውእቱ፤les noms des vieillards sont: le šalaqā Walda Gabreʾēl, fils de l’abēto Tasfā (car il était le chef des vieillards);fr 86 l. 17–19 (ed.), 103 l. 12–13 (tr.), videasvid. አረጋዊ፡
k) ሊቀ፡ ካህናት፡ liqa kāhǝnāt (title) high-ranking priest in charge of supervising monks and secular clergy ; ወሊቀ፡ ካህናት፡au chef des prêtresfr 40 l. 7 (ed.), 47 l. 18 (tr.); ወከመ፡ ኢይጥልሙ፡ ዘንተ፡ ነገረ፡ ሀለዉ፡ ተወጊዞሙ፡ በቃለ፡ ቀሲስ፡ ሊቀ፡ ካህናት፡ አባ፡ አቡቂር።Pour empêcher qu’on altère cette chose, on a eu défense, sous peine d’excommunication par la voix du prêtre, chef des prêtres, abbā Abuqirfr 44 l. 23–25 (ed.), 53 l. 21–23 (tr.); በመምህርነ፡ አባ፡ ገብረ፡ ማርያም፡ ሊቀ፡ ካህናት፡ ወገበዝሂ፡ ዘአክሱም፡ ቄስ፡ ገበዝ፡ ዘአማኑኤል፡[Ceci] du temps de notre maître abbā Gabra Māryām, chef des prêtres, et du qēsa gabaz d’Aksoum ZaʾAmānuʾēl,fr 56 l. 1–2 (ed.), 67 l. 11–13 (tr.); በእንተዝ፡ አክበርዋ፡ ወአልዓልዋ፡በበ፡ ዘመኖሙ። ወለሊቀ፡ ካህናቲሃኒ፡ አክበርዎ፡ እምኵሎሙ፡ ዓበይተ፡ ቤተ፡ መንግሥት። ወመሳፍንት፡ ወመኳንንት።Pour cette raison, [les anciens rois,] de leur temps, l’honorèrent et l’exaltèrent; ils donnèrent au chef de ses prêtres une dignité supérieure à [celle de] tous les autres grands de la Cour, des princes et des gouverneurs;fr 72 l. 28–29, 73 l. 1 (ed.), 87 l. 17–20 (tr.), videasvid. ካህን፡
Leslau
ሊቀ፡ ካህናት liqa kāhǝnāt archpriesten, high priesten 317a
l) ሊቀ፡ ደብር፡ liqa dabr (title) head of a monasteryen ከመ፡ ኢይቅረብዎ፡ ሥዩማን፡ ወእመሂ፡ ሥዩመ፡ ትግሬ፡ ወእመሂ፡ አፈ፡ መኰንን፡ እንበለ፡ ማኅበር፡ ወእንበለ፡ ደቂቅየ፡ ወሊቀ፡ ደብር፡ አለቃ፡ ወልደ፡ አቢብ።[J’ai ordonné que] personne d’entre les chefs, ni le chef du Tegrē, ni e procureur du gouverneur, n’entre dans [ces pays-là,] à l’exception de la communauté, de mes enfants et du chef du couvent, l’alaqā Walda Abibfr 60 l. 11–13 (ed.), 72 l. 7–10 (tr.), videasvid. ደብር፡
m) ሊቀ፡ ደብተራ፡ liqa dabtarā (title) head of the dabtarāsen ወሊቀ፡ ደብተራ፡ ተክለ፡ ቂርቆስ፡le liqa dabtarā, Takla Qirqosfr 30 l. 14–15 (ed.), 35 l. 5 (tr.); ወሊቀ፡ ደብተራ፡ ዘአክሱም፡ ንቡረ፡ እድ፡ አራም፡pendant que liqa dabtarā d’Aksoum était le nebura ed Arāmfr 51 l. 15–16 (ed.), 61 l. 27–28 (tr.), videasvid. ደብተራ፡
n) ሊቀ፡ ዲያቆናት፡ liqa diaqonāt (title) head of the deaconsen ለቀሰ፡ ገበዝ፡ ወለራቅማሰራ፡ ለአፈ፡ ንቡረ፡ እድ፡ ወለመጋቢ፡ ለሊቀ፡ አበው፡ ወለሊቀ፡ ዲያቆናት፡ ይኩን ጥብጣቤሆሙ፡ በበ ፲ ወ ፪፡ let the whipping of the qäsä gäbäz, raqmasära, afä nǝburä ǝd, the mäggabi, the liqä abäw and the liqä diyaqonat be 12 eachen 84 (ed.), 58 (tr.); ወሊቀ፡ ዲያቆናት፡ በስእለት፡le chef des diacres, Baseʾelatfr 37 l. 15–16 (ed.), 44 l. 4 (tr.), videasvid. ዲያቆን፡
o) ሊቀ፡ ጳጳሳት፡ liqa p̣āp̣āsāt (title) patriarchen, metropolitanen ዘተሰመይኩ፡ በጸጋሁ፡ ለእግዚአብሔር፡ ሊቀ፡ ጳጳሳት፡ ዘሀገር፡ ክብርት፡ እለ፡ እስክንድርያ፡ ወሀገረ፡ ምስር፡ ወትዕይንቱ፡ ለእግዚአብሔር፡ ኢየሩሳሌም፡ ወአህጉረ፡ ኢትዮጵያ።[de celui] qui a été nommé, par la grâce du Seigneur, patriarche de la sainte ville d’Alexandrie, du pays d’Égypte, de Jérusalem, demeure du Seigneur, et des pays d’Ethiopiefr 83 l. 9–12 (ed.), 99 l. 29–31 (tr.), videasvid. ጳጳስ፡
Leslau
ሊቀ፡ ጳጳሳት liqa p̣āp̣p̣āsāt patriarchen, archbishopen 317a
Cross-references: for ሊቀ፡ ጳጳሳት፡ or ሊቀ፡ ጳጳስ፡ videasvid. also ጳጳስ፡ (Dillmann)
Grébaut
ሊቅ፡ liq «caputla, princepsla, doctorla» pluralisPl. ሊቃን፡ liqān , ሊቃውንት፡ liqāwǝnt Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 3.
ሊቅ፡ liq premier élément de noimbreux mots composés, tels les suivants :
ሊቀ፡ ሐራ፡ liqa ḥarā chef d’arméefr ፊቃሮስ፡ ወልደ፡ ንያ፡ መልአከ፡ ሰርዌ፡ ዝውእቱ፡ ሊቀ፡ ሐራ። 45, videasvid. ሐራ፡
ሊቀ፡ ሐራ፡ ለአፍራስ፡ liqa ḥarā laʾafrās chef de la cavaleriefr ደለክም፡ ወልደ፡ ማትሬም፡ ሊቀ፡ ሐራ፡ ለአፍራስ። 45, videasvid. ሐራ፡ , ፈረስ፡
ሊቀ፡ ሐራ፡ ለአጋር፡ liqa ḥarā laʾagār chef de l’infanteriefr አደርዮስ፡ ወልደ፡ ኔድሮስ፡ ሊቀ፡ ሐራ፡ ለአጋር። 45, videasvid. ሐራ፡ , አጋር፡
ሊቀ፡ መማክርት፡ liqa mamākǝrt chef des conseillersfr ፈነወ፡ ላእካነ፡ በጕጕዓ፡ ከመ፡ ያምጽእዎ፡ ለመላከ፡ ኃይሉ፡ ዝውእቱ፡ ሊቀ፡ መማክርቲሁ። 80, videasvid. መምክር፡
ሊቀ፡ ሰራዊት፡ liqa sarāwit généralissimefr እምዝ፡ ኮነ፡ ድልቅልቅ፡ ወሠምሩ፡ ላዕለ፡ አራዎስ፡ ወረሰይዎ፡ ንጉሠ፡ ወውእቱ፡ ኮነ፡ ሊቀ፡ ሠራዊት። 185.
ሊቀ፡ ቀዳማዊ፡ liqa qadāmāwi préfet augustalfr (Égypte) ቴዎድሮስ፡ ሊቀ፡ ቀዳማዊ፡ ዘሀገረ፡ ምስር። 131.
ሊቀ፡ ነቢያት፡ liqa nabiyāt chef des prophètesfr ሙሴ፡ ሊቀ፡ ነቢያት። 76; እምቤተ፡ አሮን፡ ዘተቀብአ፡ ለተክህኖ፡ በእደ፡ ሙሴ፡ ሊቀ፡ ነቢያት። 76; ዘርእየኪ፡ ሙሴ፡ ሊቀ፡ ነቢያት። 76.
ሊቀ፡ ነፍስ፡ liqa nafs directeur spirituelfr ሊቀ፡ ነፍስኒ፡ አግዓዚ፡ ዘይሜህር፡ ትምህርተ፡ ሐዋርያት፡ ቅዱሳን፡ ወነቢያት፡ ክቡራን። Ms. BNFet110, fol. 20ra.
ሊቀ፡ ካህናት፡ liqa kāhǝnāt archiprêtrefr አዛርያስ፡ ወልደ፡ ሳዶቅ፡ ካህን፡ ዝውእቱ፡ ሊቀ፡ ካህናት። 44; እዌድሰኪ፡ ኦወለተ፡ አሮን፡ ሊቀ፡ ካህናት፡ እመንገለ፡ ሐና፡ እምኪ። 166.
ሊቀ፡ ዲያቆናት፡ liqa diyāqonāt archidiacrefr ኤልያስ፡ ወልደ፡ ኦርኒ፡ ሊቀ፡ ዲያቆናት፡ ወአቡሁሰ፡ ለኦርኒ፡ ሊቀ፡ ዲያቆናት። 44; በጽሐ፡ ካዕበ፡ ሊቀ፡ ዲያቆናት፡ ከመ፡ ይቁም፡ ውስተ፡ መካነ፡ ጽዕለት፡ ወኃጢአ፡ ክብር። Ms. BNFet110, fol. 39rc–va.
ሊቀ፡ ገባር፡ liqa gabār surveillant des corvéesfr ካርሚ፡ ወልደ፡ ሐፃንያስ፡ ሊቀ፡ ገባር፡ ዘቤተ፡ ንጉሥ። 44.
ሊቀ፡ ገነውት፡ liqa gannawt chef des prêtres païensfr ወእንዘ፡ ሀለዉ፡ ውስቴታ፡ ለዕበዶሙ፡ ይቤ፡ ቄሳርስ፡ ሊቀ፡ ገነውቱ፡ ለአንቲሂጳጦስ፡ ስሑታን፡ ወርኁቃን፡ እምነ፡ አማልክቲነ፡ ይሙቱ። 167.
ሊቀ፡ መጽብእት፡ liqa maṣbǝʾt général en cheffr ኢሚ፡ ወልደ፡ መታትያስ፡ ሊቀ፡ መጽብእት። 45.
ሊቀ፡ ፈያት፡ liqa fayāt chef de brigandsfr ሶበ፡ ሰገደ፡ ርእየ፡ ሊቀ፡ ፈያት፡ ከመ፡ አሐቲ፡ እግዝእት፡ ወረደት፡ እምሰማይ፡ በዐቢይ፡ ክብር። 162, note 3.
ሊቅት፡ liqǝt «magistrala, abbatissala» Ms. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, Orientale 134, p. 3.
18–20
ሊቀ፡ ሕፅዋን፡ liqa ḥǝḍǝwān chef des eunuquesfr Texte et référence: አድርያኖስኒ፡ ኮነ፡ ሊቀ፡ ሕፅዋን። Adrien devint le chef des eunuquesfr 252, videasvid. ኅጽው፡
ሊቀ፡ ደብተራ፡ liqa dabtarā le premier (le doyen) des chanoinesfr. Se recontre fréquemment dans lex textes ecclésiastiques.
446
Leslau
ሊቅ liq (pluralisPl. ሊቃን፡ liqān , ሊቃናት፡ liqānāt , ሊቃውንት፡ liqāwǝnt ) chiefen, senioren, old manen, ageden, elderen, masteren, magistrateen, learned manen, presbyteren
ሊቀ፡ ካህናት liqa kāhǝnāt archpriesten, high priesten, videasvid. ካህን፡
ሊቀ፡ ጳጳሳት liqa p̣āp̣p̣āsāt patriarchen, archbishopen, videasvid. ጳጳስ፡
ሊቀ፡ መላእክት፡ liqa malāʾǝkt archangelen, videasvid. መልአክ፡
ሊቀ፡ ነፍስ፡ liqa nafs ( 19) spiritual leaderen, videasvid. ነፍስ፡
ሊቀ፡ ሐመር፡ liqa ḥamar captain of a shipen, videasvid. ሐመር፡
ሊቀ፡ ሐራ፡ liqa ḥarā chief of the armyen, videasvid. ሐራ፡
ሰብዓ፡ ሊቃናት sabʿā liqānāt Septuaginten lit. ‘seventy learned men’ 317a
ሊቀ፡ ምርፋቅ፡ liqa mǝrfāq steward of a feasten, videasvid. ምርፋቅ፡ 463b
getā , ጔታ፡ gʷetā Substantivumsubst. pluralisPl. ጌቶች፡ getočč lorden masteren እዳ፡ ጔታ፡ ገብረ፡ ክርስቶስ፡Eddā guētā Gabra Krestosfr 15 l. 4 (ed.), 16 l. 2 (tr.); ወደብተራ፡ ጌታ፡ ተክለ፡ ነቢያት፡le dabtarā gētā, Takla Nabiyātfr 37 l. 9–10 (ed.), 43 l. 34 (tr.); ወቃለ፡ ዓፄሂ፡ ዘዣንጽራር፡ ጔታ፡ ሐብተ፡ ሚካኤል፡le qāla ḥ{sic}aṣē, žān ṣerār guiētā, Ḥabta Mikā’ēlfr 31 l. 13–14 (ed.), 36 l. 18–19 (tr.); ወጌቶች፡ ጊዮርጊስ፡ ወአቤል፡et les gētā, Giyorgis et Abēlfr 39 l. 5–6 (ed.), 46 l. 12–13 (tr.)
a) መሪ፡ ጌታ፡ mari gētā (title) leading church cantor መሪ፡ ጌታ፡ አውሳብዮስ፡le mā{sic}ri gētā Awsābyosfr 60 l. 20 (ed.), 72 l. 20 (tr.), videasvid. መሪ፡
b) ቅሬ፡ ጌታ፡ qǝre getā kind of a civil officer in the Gondarine kingdom 263 ቅሬ፡ ጌታ፡ ዘወሊ፡le qerē gētā Zawalifr 60 l. 27–28 (ed.), 72 l. 30 (tr.), videasvid. ቅሬ፡
c) ቀኝ፡ ጌታ፡ qaññ getā , ቀኝ፡ ጔታ፡ qaññ gʷetā , የቀኝ፡ ጌታ፡ yaqaññ getā (title) assistent of the leading church cantor, liqa marāḫt or marigetā, who supervises the choir standing to the right ወሞተ፡ ዓቃቤ፡ ሰዓት፡ ነገደ፡ ኢየሱስ፡ ወወልዱ፡ ብእሴ፡ እግዚአብሔር፡ ወቀኝዕ፡ ጔታ፡ ወሰንጌ፡ ወካልአን፡ ብዙኃን፡Es fielen der ʿAqābē-Saʿāt Nagada-Iyasus und sein Sohn Beʾesē-Egziʾabeḥēr, der Qañ{sic}-Gʷētā Wasangē und viele anderede 14 l. 21–22, 15 l. 1 (ed.), 14 l. 13–14 (tr.); ቀኝ፡ ጌታ፡ ክፍሎም፡ ወግራ፡ ጌታ፡ አቢብ፡le qañ gētā, Keflom; le gerā gētā, Abibfr 32 l. 3 (ed.), 37 l. 9–10(tr.); ወእንዘ፡ ጌቶች፡ የግራ፡ ዓስጓዕ፡ ወቀኝ፡ አቢብ፡alors que le gētā de droite était ʿĀsguāʿ, et de gauche, Abibfr 39 l. 2–3 (ed.), 46 l. 8–9 (tr.), videasvid. ቀኝ፡ , ሊቀ፡ መራኅት፡
Cross-references: videasvid. also መጨኔ፡
d) ብላቴን፡ ጌታ፡ blātten getā , ብላቴንጌታ፡ blāttengetā , ብላተንጌታ blāttangetā Substantivumsubst. (title) commander of the royal pages ምስክርሂ፡ ብላታ፡ ወልደ፡ ሳሙኤል፡ ብላተንጌታ፡ ወልደ፡ ጊዮርጊስ፡Les témoins ont été: le belāttā Walda Sāmuʾēl, le belāttangētā Walda Giyorgisfr 53 l. 15–16 (ed.), 64 l. 9–10 (tr.)
α) የውስጥ፡ ብላቴን፡ ጌታ፡ yawǝsṭ blātten getā ወቃል፡ ሐፄ፡ አስጐላች፡ የውስጥ፡ ብላተንጌታ፡ ተክለ፡ ሃይማኖት፡le porte-parole du roi, qui a obtenu cette concession féodale (? asgulāč), le ya-wesṭ belāttangētā Takla Hāymanotfr 43 l. 31 (ed.), 52 l. 13–14 (tr.), videasvid. ውስጥ፡
Cross-references: videasvid. also ብላቴና፡videasvid. also ብላታ፡
e) ደጋፍ፡ ጌታ፡ daggāf getā meaning unknown ወደጋፍ፡ ጌታ፡ ሰንኰር፡le dagāf gētā, Senkuarfr 46 l. 14 (ed.), 55 l. 22–23 (tr.), videasvid. ደጋፍ፡
f) ግራ፡ ጌታ፡ g(ǝ)rā getā , ግራ፡ ጔታ፡ g(ǝ)rā gʷetā , የግራ፡ ጌታ፡ yagrā getā (title) assistent of the leading church cantor, liqa marāḫt or marigetā, who supervises the choir standing to the left ወሞተ፡ አባ፡ ዕዝራ፡ ውሥጥ፡ ብላቴና፤ ወጊዮርጊስ ግራ፡ ጔታ፡Es starben Abbā ʿEzrā, der Weśṭ-Belātennā (Vosteher der Pagen des inneren Hofbezirks), der Gerā-Gʷetā Giyorgisde 17 l. 14–15 (ed.), 15 l. 17–19 (tr.); ‘le qañ gētā, Keflom; le gerā gētā, Abibfr 32 l. 3 (ed.), 37 l. 9–10 (tr.); ወእንዘ፡ ጌቶች፡ የግራ፡ ዓስጓዕ፡ ወቀኝ፡ አቢብ፡alors que le gētā de droite était ʿĀsguāʿ, et de gauche, Abibfr 39 l. 2–3 (ed.), 46 l. 8–9 (tr.), videasvid. ግራ፡ , ሊቀ፡ መራኅት፡
Cross-references: videasvid. also መጨኔ፡
Comparative and etymological data
from Amharic ጌታ getā or ጔታ፡ gʷetā
Substantivumsubst., m. et fem. ,
1)terrorla, pavorla, horrorla, etiam causa terrorisla, formidola, terriculamentumla: እግዚአብሔር፡ አንበረ፡ ግርማሁ፡ ዲበ፡ ኵሉ፡ አሕዛብ፡ Paralipomenon liber I.1 Par. 14,17 ; Paralipomenon liber II.2 Par. 20,29 ; Sapientia Salomonis, apocr.Sap. 17,6 ; Sapientia Salomonis, apocr.Sap. 17,17 ; ግርማ፡ ዐቢይ፡ ወድቀ፡ ላዕሌሁ፡ Kufâle sive Liber Jubilaeorum Aethiopice, ed. A. Dillmann 1859. 4°; citantur capita libri; nonnumquam, praemisso p., paginae.Kuf. 14 ; Kufâle sive Liber Jubilaeorum Aethiopice, ed. A. Dillmann 1859. 4°; citantur capita libri; nonnumquam, praemisso p., paginae.Kuf. 30 ; liber Jobi.Job 39,19 ; liber Jobi.Job 41,5 ; ግርማ፡ ሌሊት፡ liber Jobi.Job 4,13 ; Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 90,5 ; ግርማ፡ መዐትከ፡ Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 89,13 ; እምግርማ፡ ቃሉ፡ ደንገፁ፡ አሕዛብ፡ Jesaiae prophetia.Jes. 33,3 ; φοβερισμοί Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 87,17 ; በግርማ፡ ዐቢይ፡ ἐν ὁράμασι μεγάλοις Jeremiae prophetia.Jer. 39,22 ; ከመ፡ ይርአይ፡ ግርማ፡ liber Jobi.Job 33,16 ; ድምፀ፡ ግርማ፡ Jeremiae prophetia.Jer. 37,5 ; Deus ይከውነክሙ፡ ግርማክሙ፡ Jesaiae prophetia.Jes. 8,13 ; cumc.Gen. ejus, qui terrorem injicit: ምስለ፡ ግርማሆሙ፡ Hezekielis prophetia.Hez. 32,30 ; liber Jobi.Job 9,34 ; Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 144,6 ; ግርማ፡ አክይስት፡ γαυρίαμα δρακόντων liber Jobi.Job 4,10 ; Matthaei Evangelium.Matth. 14,26 .
2)majestas verendalaDei regisve, magnificentialavenerandalavel formidabilisla: ግርማከ፡ liber Jobi.Job 13,21 ; liber Jobi.Job 25,2 ; liber Jobi.Job 31,23 ; እምገጸ፡ ግርማ፡ እግዚአብሔር፡ Jesaiae prophetia.Jes. 2,10 ; Jesaiae prophetia.Jes. 2,19 varia lectiovar.; ኣመጽእ፡ ግርማየ፡ ላዕሌከ፡ τὰ ἔνδοξά μου Jesaiae prophetia.Jes. 48,9 ; n. 1155 δόξα regis Danielis prophetia.Dan. 5,18 ; ልቡስ፡ ውእቱ፡ ኵሎ፡ አልባሰ፡ ግርማሁ፡ ἐπιφανείας Esther, liber biblicus.Esth. 5 apocr.; ግርማ፡ መብረቅ፡ δόξα Actus apostolorum.Act. 22,11 .
3)dignitasla, gravitasla; ግርማ፡ sacerdotii not able to find explanation in abbreviation listII Can. Nic. 31 ; Encomia Synaxarii, Actis singulorum dierum addita; citantur secundum menses et dies: NahaseSx. Nah. 30 Enc.; Mariae virginis, Lud. e Ssal. Req.; ዘበዝኀ፡ ሠሐቁ፡ የሐጽጽ፡ ግርማሁ፡ Mashafa Falasfa.Fal. f. 21.
gǝrmā part of nomen propriumn. pr. (personal name) videasvid. e.g. ግርማ፡ አስፋ፡ , ግርማ፡ ሰፍር፡
Germanus.
gǝrmā ʾasfā nomen propriumn. pr. (personal name) 173b l. 4 (ed.) ; ግርማአስፋ፡ gǝrmāʾasfā 173 n. 23 (ed.) ; ግርማ፡አስፋራ፡ gǝrmā ʾasfār(r)ā 173 n. 24 (ed.)
Substantivumsubst., m. et fem. ,
1)terrorla, pavorla, horrorla, etiam causa terrorisla, formidola, terriculamentumla: እግዚአብሔር፡ አንበረ፡ ግርማሁ፡ ዲበ፡ ኵሉ፡ አሕዛብ፡ Paralipomenon liber I.1 Par. 14,17 ; Paralipomenon liber II.2 Par. 20,29 ; Sapientia Salomonis, apocr.Sap. 17,6 ; Sapientia Salomonis, apocr.Sap. 17,17 ; ግርማ፡ ዐቢይ፡ ወድቀ፡ ላዕሌሁ፡ Kufâle sive Liber Jubilaeorum Aethiopice, ed. A. Dillmann 1859. 4°; citantur capita libri; nonnumquam, praemisso p., paginae.Kuf. 14 ; Kufâle sive Liber Jubilaeorum Aethiopice, ed. A. Dillmann 1859. 4°; citantur capita libri; nonnumquam, praemisso p., paginae.Kuf. 30 ; liber Jobi.Job 39,19 ; liber Jobi.Job 41,5 ; ግርማ፡ ሌሊት፡ liber Jobi.Job 4,13 ; Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 90,5 ; ግርማ፡ መዐትከ፡ Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 89,13 ; እምግርማ፡ ቃሉ፡ ደንገፁ፡ አሕዛብ፡ Jesaiae prophetia.Jes. 33,3 ; φοβερισμοί Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 87,17 ; በግርማ፡ ዐቢይ፡ ἐν ὁράμασι μεγάλοις Jeremiae prophetia.Jer. 39,22 ; ከመ፡ ይርአይ፡ ግርማ፡ liber Jobi.Job 33,16 ; ድምፀ፡ ግርማ፡ Jeremiae prophetia.Jer. 37,5 ; Deus ይከውነክሙ፡ ግርማክሙ፡ Jesaiae prophetia.Jes. 8,13 ; cumc.Gen. ejus, qui terrorem injicit: ምስለ፡ ግርማሆሙ፡ Hezekielis prophetia.Hez. 32,30 ; liber Jobi.Job 9,34 ; Psalmi, ex editione Ludolfi.Ps. 144,6 ; ግርማ፡ አክይስት፡ γαυρίαμα δρακόντων liber Jobi.Job 4,10 ; Matthaei Evangelium.Matth. 14,26 .
2)majestas verendalaDei regisve, magnificentialavenerandalavel formidabilisla: ግርማከ፡ liber Jobi.Job 13,21 ; liber Jobi.Job 25,2 ; liber Jobi.Job 31,23 ; እምገጸ፡ ግርማ፡ እግዚአብሔር፡ Jesaiae prophetia.Jes. 2,10 ; Jesaiae prophetia.Jes. 2,19 varia lectiovar.; ኣመጽእ፡ ግርማየ፡ ላዕሌከ፡ τὰ ἔνδοξά μου Jesaiae prophetia.Jes. 48,9 ; n. 1155 δόξα regis Danielis prophetia.Dan. 5,18 ; ልቡስ፡ ውእቱ፡ ኵሎ፡ አልባሰ፡ ግርማሁ፡ ἐπιφανείας Esther, liber biblicus.Esth. 5 apocr.; ግርማ፡ መብረቅ፡ δόξα Actus apostolorum.Act. 22,11 .
3)dignitasla, gravitasla; ግርማ፡ sacerdotii not able to find explanation in abbreviation listII Can. Nic. 31 ; Encomia Synaxarii, Actis singulorum dierum addita; citantur secundum menses et dies: NahaseSx. Nah. 30 Enc.; Mariae virginis, Lud. e Ssal. Req.; ዘበዝኀ፡ ሠሐቁ፡ የሐጽጽ፡ ግርማሁ፡ Mashafa Falasfa.Fal. f. 21.
gǝrmā part of nomen propriumn. pr. (personal name) videasvid. e.g. ግርማ፡ አስፋ፡ , ግርማ፡ ሰፍር፡
et አጥወቀ፡ II,1, Imperf. ያጠውቅ፡ , SubjunctivusSubj. ያጥቅ፡ , rarius ያጥውቅ፡ ,
1)coangustarela, coarctarela, comprimerela: ሐዘን፡ ታጠውቆ፡ ለመንፈስ፡ ቅዱስ፡ Hermae pastor, Aethiopice, ed. d’Abbadie 1860. 8°.Herm. p. 39 ; ኣጠውቃ፡ ለነፍስየ፡ በእዴየ፡ liber Jobi.Job 13,14 ; ያጠውቁ፡ አፉሆሙ፡ በእደዊሆሙ፡ liber Jobi.Job 29,9 ; Lucae evangelium.Luc. 8,14 ; ዘአጠቆ፡ ጋኔን፡ Maʃshafa Kidân Za-egziena IjasusKid. f. 23.
a)comprimendo interficerela( erdrüken ): አጠቅዎ፡ Regum liber biblicum IV.4 Reg. 7,17 .
b)premendo attollere et subverterela( umdrükende), columnas Judicum liber.Jud. 16,30 .
c)in angustias compellerela, angerela: ግርማከ፡ ኢያጥውቀኒ፡ velv. ኢያጥቀኒ፡ liber Jobi.Job 13,21 .
d)urgerela, acriter impellerela( drängende): ርእየ፡ ንጉሥ፡ ከመ፡ ያጠውቅዎ፡ (v. አጥወቅዎ፡ ) ἐπείγουσιν not able to find explanation in abbreviation listDan. apocr. 13,30 .