Lexicon Linguae Aethiopicae

	sample	result
*	custodir	add wildcards to unlimit your string search
?	custodir?	Will find any match for the position with the question mark.
~	ምሕረትከ~	Will make a fuzzy search. you can decide also how much fuzzy, by saying for example ምሕረትከ~0.9 which will match only 90% similar terms.
""	"ምሕረትከ፡ ይትኖለወኒ፡"	Will find the exact string contained between quotes.
()	(verbo OR notionem) AND ይትኖለወኒ	Will find one of the two between brackets and the other string.

II,1appetitu^la, concupiscentia^la, desiderio^laafficere^laaliquem, delectare^laaliquem, placere^laalicui, : ኢያፍቱከ፡ ሥና፡ ለብእሲተ፡ ባዕድ፡ ; ኢያፍቱከ፡ ተድላሆሙ፡ ለረሲዓን፡ μὴ εὐδοκήσῃς ; ኢያፍቱከ፡ ግብሮሙ፡ ለኃጥኣን፡ μὴ θαύμαζε ἐν … ; ኵሉ፡ ዘያፈትዋ፡ ለዐይንየ፡ ; ኢያፍተወኒ፡ መዋዕለ፡ ሰብእ፡ ; ኵሉ፡ ዘአፍተዎሙ፡ ; Asc. .

a)impers.: cupiditas^laincedit^laaliquem, ወአፍተዎ፡ ለዳዊት፡ n. 13691 ; ከመ፡ .

b)libet^la: በከመ፡ ዘያፈትወከ፡ κατὰ πᾶσαν τὴν χρείαν σου .

ሕሠም

ሕሠማት፡

1)foeditas^la, turpitudo^la, deformitas^la: ኢታስተአክዮ፡ ለሰብእ፡ እንበይነ፡ ሕሠሚሁ፡ ; ኢይክሉ፡ ይክድኑ፡ ሕሠሚሆሙ፡ በተሰርግዎ፡ ; ሕሠመ፡ ራእየ፡ ብእሲቱ፡ .

2)macula^la, laesio^la, malum^la: ኢተረክበ፡ እምላዕሌሁ፡ ሕሠም፡ (v. ሕሡም፡ ) διαφθορά ; ornatus sanctitatis^la ዘኢይረክቦ፡ ሕሠም፡ nulli corruptioni obnoxius^la ; ኵሉ፡ ዘይረክባ፡ እምሕሠማት፡ quodvis malum, quod ei accidit^la .

3)ethice: foeditas^la, malefactum^la, dedecus^la, probrum^la: ሰይእ፡ ሕሠም፡ ; አህ፡ እምዛቲ፡ ሕሠም፡ ; ኵሉ፡ ግብረ፡ ሕሠም፡ ; ገቢረ፡ ሕሠማት፡ turpiter agere^la ; ዘይከውና፡ ሕሠመ፡ quod mulieri dedecori est^la ; በእንተ፡ ሕሠመ፡ ግዕዙ፡ .

አጽለለ

II,1

1)umbram captare^lavel subire^la: καταψύξατε ; ያጸልል፡ ታሕተ፡ ኵሉ፡ ዕፀው፡ ; ያጸልል፡ እምነ፡ መርቄ፡ ታሕቴሃ፡ σκεπασθήσεται ; ረከበ፡ ዕፅ፡ ጽፍቅተ፡ ወአጽለለ፡ ከመ፡ ያዕርፍ፡ ንስቲተ፡ Rel. Bar.

2)in umbra vel sub tentorio considere^la, habitare^la, κατασκηνοῦν ; ያጸልሉ፡ ታሕቴሁ፡ አራዊተ፡ ገዳም፡ ; .

a)de avibus: nidulari^la: ; ኵሉ፡ ዘይሰርር፡ ያጸልል፡ ታሕተ፡ አዕጹቂሁ፡ ; .

b)devertere^la, deversari^la, .

3)umbram praebere^la: አዕዋም፡ ጽፉቃት፡ እለ፡ ያጸልሉ፡ (v. ይጸልሉ፡ ) .

ተሐውሰ

(et ተሐወሰ፡ III,1et

1)se movere^la, moveri^la, commoveri^la, concuti^la, agitari^la ; ኢይትሐወስ፡ ; ዘኢይትሐወስ፡ ἀνίκητος ; ἀσάλευτος ; ይትሐወስ፡ ጽላሎት፡ ; ዓመታት፡ ይትሐወሱ፡ ; ከመ፡ ኢይትሐወስ፡ ; ; ; ብርዕ፡ ዘበነፋስ፡ ይትሐወስ፡ ; ተመንደብነ፡ እንዘ፡ ንትሐወስ፡ እምለፌ፡ ለለፌ፡

2)loco moveri^lavel se movere^la, እምነ፡ loci ; ኢይትሐወስ፡ እንከ፡ እምንባሩ፡ ; አሰራ፡ ኢይትሐወስ፡ እመካነ፡ ኀጢአት፡ ; ዐምደ፡ ምድር፡ ተሐውሰ፡ እመንበሩ፡ ; ; ዕለተ፡ ተሐውሶ፡ ἐξόδιον ( annot. ad locum).

3)Reptilia^la, τὰ ἑρπετὰ , aethiopice ዘይትሐወስ፡ verti solent ; ; ; ኵሉ፡ ዘይትሐወስ፡ አዕዋፍ፡ τὰ ἑρπετὰ τῶν πετεινῶν ; . – Voc. Ae.: ተሀውከ፡ ተሐውሰ፡ አንቀልቀለ፡ ብ፡ ተናወጸ፡ ; aliud^la: ተሀውከ፡ ተሐውሰ፡ ዘ፡ ተነቃነቀ፡

taḥawsa

Grébaut
ተሐውሰ፡ taḥawsa III,1 ይትሐወስ፡ «être ébranlé^fr, être agité^fr, se mouvoir^fr, bouger^fr, ramper^fr, aller çà et là^fr » ― ተነቀነቀ፡ , ተላወሰ፡ , ተመላለሰ፡ Ms. BNFabb217, fol. 26v.
57

Leslau
ተሐውሰ፡ taḥawsa , ተሐወሰ፡ taḥawasa , ተሖሰ፡ taḥosa passive {of ሖሰ፡ ḥosa }; also move^en, creep^en
ዘይትሐወስ zayǝtḥawwas reptile^en 250a

ተነድአ

III,1agi^la, agitari^la, impelli^la, propelli^la, abigi^la: ኵሉ፡ ዘይትነዳእ፡ በበትር፡ ; ; ; አሕማር፡ በኀይለ፡ ነፋስ፡ ይትነዳእ፡ ; እንዘ፡ ትትነዳእ፡ ( ታቦተ፡ ኖኅ፡ ) በሞገደ፡ ማያት፡ ; : ቦእለ፡ በፍትወተ፡ ዝሙት፡ ይትነድኡ፡ hom. Sever. in

ተወግዐ

III,1lac bibendum^lavel sugendum accipere^la, lacte ali^la: ኵሉ፡ ዘይትወጋዕ፡ ሐሊበ፡ ሕፃን፡ ውእቱ፡ ; እለ፡ ከልእዎሙ፡ ኢይትወግዑ፡ ሐሊበ፡ .

ተመሰለ

III,2et

1)se assimilare^laalicui i.e.

a)imitari^la, aemulari^la, ; ; ; መነ፡ ትትሜሰል፡ በኑኅከ፡ ; Rel. Bar.; ከመ፡ vel በ፡ , ut ; .

b)similem fieri^la, aequiparare^la, vel በ፡ vel ከመ፡ , ut ; ; ተመሰልኪ፡ ብእሲተ፡ ዘማ፡ ; ; ; ; ; ኵሉ፡ ዘይትዔበይ፡ ይትሜሰል፡ በሰይጣን፡ F.M. 3,1; Org.; .

c)assimulare^la, simulare^la, speciem prae se ferre^la: ዘእንዘቦ፡ ንዋይ፡ ይትሜሰል፡ ከመ፡ ነዳይ፡

d)se transformare^la, speciem^lavel figuram alius induere^la, se convertere in alium^la: ተመሲሎ፡ ከመ፡ ገብር፡ ; ተመስለ፡ በአምሳለ፡ ንስር፡ Rel. Bar. ሰይጣን፡ ይትሜሰል፡ በኵሉ፡ አራዊት፡ -225; ተመሰለ፡ ኪያሃ፡ ( ለዖፍ፡ ) -225; etiam ተመሰለ፡ se transformavit^la, -225: በ፡ ; በከመ፡ ; ; ; ; ለ፡ .

2)similem putari^la, videri^la: ይትሜሰል፡ (v. ይመስል፡ ) ጠቢበ፡ δόξει φρόνιμος εἶναι .

3)comparari^la: ሙሴ፡ ተመሰለ፡ ከመ፡ ሊቀ፡ ጳጳሳት፡ ; p. 501, n. 35.

4)effigiari i.e. repraesentari^la, significari^la: ( አንተ፡ ) ኦንጉሥ፡ ዘተመሰልከ፡ በብጽሐተ፡ ጠሊ፡ (Dan.

8) ወዳራኒ፡ ( et Darius^la) ውእቱ፡ ዘተመሰለ፡ በበግዕ፡

tamassala

Grébaut
ተመሰለ፡ tamassala III,2 ይትሜሰል፡ , ይትመሰል፡ «être semblable^fr, être pareil^fr» ― ተመሰለ፡ Ms. BNFabb217, fol. 37v.
88

Leslau
ተመስለ tamasla , ተመሰለ tamassala be made similar^en, resemble^en, look like^en, be like^en, be likened^en, be similar^en, imitate^en, emulate^en, be compared^en, compare oneself^en, be equal to^en, take the appearance of^en, disguise oneself as^en, transform oneself^en, appear as^en, be formed in the likeness of^en, give the impression of^en (being), pretend^en, simulate^en, imitate^en 365b

Cross-references: also ተመስለ፡

ኰስተረ

quadril. I, rarius ኰሰረ፡ I,1[nescio an حَسَرَ retexit^la, decorticavit^la, scopis purgavit^la, قَشَرَ decorticavit^la, خَشَرَ mundavit^laa quisquiliis, comparare liceat]

a)depurgare^la, repurgare^la, amoliendo rudera, pulverem, purgamenta, al.: ኰስተሩ፡ መካነ፡ ጎልጎታ፡ ; ኰስተረ፡ ወግረ፡ ; Titus priusquam milites ad oppugnanda moenia admoveret, አዘዘ፡ ከመ፡ ይኰስትሩ፡ ዐውደ፡ ሀገር፡ ወያልምጹ፡ ጐጻጕጸ፡ እምፍኖት፡ ውይድፍኑ፡ ግበባተ፡ ወያስተዓርዩ፡ ወይጺሑ፡ ፍኖተ፡ ወኢይትዐቀፉ፡ በምንትኒ፡ ; ቀዲሐ፡ ማይ፡ ወኰስትሮ፡ ኵስሐ፡ አፍራስ፡

b)emundare^la, scopis purgare^ladomum: Judas Maccabaeus አዘዘ፡ ይኰስትሩ፡ መቅደሰ፡ ; ; ኰስተረ፡ አብያተ፡ ማይ፡ Enc.; jusserunt, ኵሉ፡ ዘይኰስር፡ ቤቶ፡ ይግድፍ፡ ጕድፎ፡ ውስተ፡ ጎልጎታ፡ (sed mox ኰስተረ፡ ).

c)verrere^la: ይኰስሩ፡ አፍሓመ፡ በእደዊሆሙ፡

d)circumpurgare^la, interpurgare^la, putare^laarbores: ኵሉ፡ ዕፅ፡ ዘያስተሓምሙ፡ ቦቱ፡ ወይዋሕይዎ፡ እንዘ፡ ይኰሰትሩ፡ ዐውዶ፡ τῶν δένδρων ὅσαπερ ἂν χειρῶν γεωργικῶν καὶ τῆς ἄλλης ἐπιμελείας ἀπολαύσαντα Chrys. ho. – Voc. Ae.:^la ጼሐ፡ ኰስተረ፡ ቀጽዐ፡ ዘ፡ ጸረገ፡ ; aliud^la: ኰስተረ፡ ዘ፡ ቀጽዐ፤ ጼሐ፡ ዘ፡ ጸረገ።

ወፅአ

et ወጽአ፡ I,1[amh. ወጣ፡ et ወጻ፡ ; יָצָא , ܝܺܥܳܐ ; etiam ጼአ፡ ] ይፃእ፡ , Imperat. ፃእ፡ , exire^la, egredi^la, ; ; ; ; ወፅአት፡ ነፍሱ፡ ; ፃኣ፡ ; ፃኡ፡ ; ወፂኦን፡ ; እምነ፡ loci, ; ; ; ; ; ; ; ; ; ወፃእኩ፡ እምከርሠ፡ እምየ፡ ; ወፂእየ፡ እምከርሥ፡ ; እምቤተ፡ ሞቅሕ፡ ዘይወፅእ፡ ; vel እምውስተ፡ ; ; , vel እማእከለ፡ , ut: ፃኡ፡ እማእከለ፡ ባቢሎን፡ ; ; vel እንተ፡ ውስተ፡ per^la, ut: ወፅኡ፡ እንተ፡ ውስተ፡ አናቅጽ፡ ; ; እምኀበ፡ pers.: (v. በኀበ፡ ); ; ; ; ; ; vel እምቅድመ፡ ; ; vel እምነ፡ et እምላዕለ፡ (si quis antea fuit in aliquo nel super aliquem) ; ; ; አፍአ፡ foras: ; ; ትፃእ፡ አፍአ፡ ; ; loci: ንፃእ፡ ሐቅለ፡ ; ; ; ; እመሂ፡ ወፃእኩ፡ ገዳመ፡ ; vel praepositionibus, ut ውስተ፡ ; ላዕለ፡ ; ኀበ፡ ; ; ; ; ይጽብቱ፡ ወይፃኡ፡ ለሐይቅ፡ .

a)egredi^lavel proficisci^lain bellum: ዘይወፅእ፡ ፀብአ፡ ; ; ; ; ; ; etiam: egredi^laportis contra hostes obsidentem ( Ausfall machen )

b)emigrare^la, ; ; ; ; ; .

c)procedere^la: እምኀበ፡ እግዚአብሔር፡ ወፃእኩ፡ ; ; ; Spiritus S. ዘይወፅእ፡ እምኀበ፡ አብ፡ ; (v. ሠረጸ፡ ).

d)prodire^la: እምውእቱ፡ ጢስ፡ ወፅአ፡ አንበጣ፡ ; ; .

e)exoriri^la, progigni^la: እምኔኪ፡ ይወፅእ፡ ንጉሠ፡ ይሁዳ፡ Mich, 5,1; ; ; ; ; ; .

f)evadere^la, liberum exire^la: ይወፅእ፡ እምኵሉ፡ ; ; ; ; ; ; ወፃእክሙ፡ እምኦሪት፡ ; ; etiam evadere^lai.e. fieri^la, ut: ፈረስ፡ ዘኢተረየፀ፡ ይወፅእ፡ እኩየ፤ ወልድ፡ ዘኢተገሠጸ፡ ይወፅእ፡ ዝሉፈ፡ .

g)discedere^la, decedere^la, excedere^la, recedere^la: ይወፅኡ፡ እምኔኪ፡ እለ፡ አማሰኑኪ፡ ; እመ፡ ወፅአ፡ ቀታሊ፡ አፍአ፡ ውእተ፡ አድዋለ፡ .

α)ab aliquo i.e. desciscere^la: እምእግዚአብሔር፡ ኢወፅኡ፡ ἀπὸ θεοῦ οὐκ ἀπέστησαν

β)i.e. dissentire^la: sermo noster ኢይወፅእ፡ እመንፈሳዊ፡ መጽሐፍ፡ Cyr. c.

γ)a vel e consuetudine, statu, lege, officio: ኢትፃእ፡ እምልማድከ፡ ; ዘይወፅእ፡ እምንኵስና፡ ( austreten ) F.M. 5,2; ዘይወፅእ፡ እምዓለም፡ Phlx. creberrime (de monachis); ይወፅኡ፡ እምሕገ፡ ክርስቲያን፡ ; እምሕግ፡ ; ወፂእ፡ እምሃይማኖት፡ F.M. 6,14.

δ)cedere^lapossessione: .

h)excludi^la, privari^lare: ወፅአ፡ እምኵሉ፡ ጥበብ፡ πάσης σοφίας ἐστερήθη ; n. 945virgines stultae quinque እለ፡ ወፅኣ፡ እምከብካብ፡ ዘበሰማያት፡

i)emanare^la, profluere, scaturire^la: ; ; ; .

k)oriri^la, de sole, astris: ወፅአት፡ ፀሓይ፡ ውስተ፡ ምድር፡ ; እስከ፡ ይወፅኡ፡ ከዋክብት፡ .

l)exire^la, de sorte: ዛቲ፡ መክፈልት፡ ወፅአት፡ ለሴም፡ በዕፁ፡

m)effici^la, colligi^la, in arithmetica, Abush.; de reditibus et proventibus annuis: ዘይወፅእ፡ ግብር፡ Lud. e suo Comm. hist. p. 303 n. 10 (ubi ዘያወፅእ፡ scripsit).

n)provenire^la, progerminare^la: ; .

o)effici, proficisci: ኵሉ፡ ዘይወፅእ፡ እምነ፡ ወይን፡ ; እምነ፡ በላዒ፡ ወፅአ፡ መብልዕ፡ ; .

p)exardescere^la, erumpere^la: ለእመ፡ ወፅአ፡ እሳት፡ ; ወኢትፃእ፡ ከመ፡ እሳት፡ መዐትየ፡ ; de lepra ; .

q)excĭdere^la: ኢትርሳዕ፡ ዘንተ፡ ነገረ፡ ወኢይፃእ፡ እምነ፡ ልብከ፡ .

r)evanescere^la: ወፅአ፡ መዐዛሁ፡

s)emitti^la: ወፅአ፡ ትእዛዝ፡ እምኀበ፡ ቄሳር፡ ; .

t)efferri^la, pronuntiari^la: ዘወፅአ፡ እምአፉኪ፡ ; ; ; ; ; ; .

u)„de scriptura non transscripta ajunt በከመ፡ ወፅአ፡ ቀዳሚ፡ sicut e calamo effluxit“, Lud.

ደለወ

I,1, ይድሉ፡ ,

I)Transit.: librare^la, pendĕre^la, ponderare^la, : እለ፡ ትደልውዎ፡ በመዳልው፡ ; ትደልዎ፡ ; ; ; ደሊውየ፡ ; ; እመ፡ ደለውከ፡ በመዳልው፡ ቃለከ፡ ; ድሉ፡ በመዳልው፡ ኀጣውኢነ፡ ; .

a)appendĕre^la: ወደለዉ፡ ዐስብየ፡ ; ደለውኩ፡ ሎቱ፡ ወርቆ፡ ; ደለውኩ፡ ሎሙ፡ ወርቀ፡ ወብሩረ፡ ; ; ;

b)perpendere^la .

c)aggravare^la, Lud. ex Hom. Chrys.

II)Intransit.: libratum, statera quasi comparatum ( etiam sub ተደልወ፡ ) i.e.

1)aequum esse^la, aequare^la, : አይደልዋ፡ ብሩር፡ ተውላጣ፡ οὐ σταθήσεται ἀργύριον ἀντάλλαγμα αὐτῆς .

2)congruum^la, commodum^la, aptum^la, idoneum esse^la, ለ፡ vel : ይገብር፡ ዘዘዚአሁ፡ ዘይደሉ፡ ለመልእክተ፡ ኵሉ፡ .

a)utilem^la, fructuosum esse^la, conducere^la, expedire^la, συμφέρειν , ኢይደልዎ፡ ለአብድ፡ ተድላ፡ ; አኮ፡ ኵሉ፡ ዘይደልዋ፡ ; ; ἀγαθόν μοι ; ሰምሮ፡ ሎቱ፡ ተግባሩ፡ ወደለዎ፡ ብሔር፡ ; neg.: ἀσύμφορον , ἄχρηστον εἶναι , ut: ከመ፡ ብሒእ፡ ኢይደልዎ፡ ለቍስል፡ ; p.; p.; ፍሬሆሙ፡ ኢይደሉ፡ ለበሊዕ፡ .

b)bonum^lavel jucundum esse^lasensibus: እንዘ፡ ይደሉ፡ ለከናፍርየ፡ ἱκανούμενος χείλεσι ( mundend^de) ; ትደልዎሙ፡ እመባልዕት፡ ሠናያት፡ .

3)decet^la, convenit^la, par^la, aequum est^la, debetur^la, dignus sum^la, Nomin. rei et ለ፡ pers. vel : ለከ፡ ይደሉ፡ ስብሐት፡ πρέπει ; ; ; ; ; ; ኵሉ፡ ዘይደሉ፡ ሊተ፡ καθήκει ; ; ὡραῖον , ይደልዎን፡ ኰንኖ፡ ለሢበት፡ ; ; καλόν , ኢይደልዎ፡ ብዒል፡ ; ἄξιος crebro: ; ; ; ; ; ; ; ; ዘሎቱ፡ ይደሉ፡ ቤት፡ αὐτοῦ ἄξιον οἴκημα ; ; አብእ፡ n. 1079 መባአ፡ ለእግዚአብሔር፡ በዘይደልወከ፡ ; ; ; ἱκανός ; praeterea: ; ; ኵሉ፡ ዘይደልዎ፡ ወዘኢይደልዎ፡ dignus et indignus^la ; ዘይደልዎ፡ ጵጵስና፡ qui episcopatu dignus est ; 309 ; ለእሉ፡ ኵሎሙ፡ ይደሉ፡ ፍትሐ፡ ሞት፡ ; etiam Infinitivi: ይደልዎሙ፡ መክፈልተ፡ ዚአሁ፡ ከዊነ፡ (v. ከዊን፡ ) ; ሰላም፡ ለከ፡ በርተሎሜዎስ፡ አቡነ፤ ዘደለወከ፡ በርትዕ፡ ኤጲስ፡ ቆጶሰ፡ ከዊነ፤ ; vel ለ፡ et Infin.: ደለዎ፡ ለርእይ፡ (v. ርእይ፡ ) dignus fuit qui videret ; ከመ፡ verbi: ይደልዎ፡ ከመ፡ ይንሣእ፡ ἄξιόν ἐστι λαβεῖν ; Platt; ; ይደሉ፡ ከመ፡ ኢይቅረብ፡ ዘእንበለ፡ ይነስሕ፡ ; crebrius : ; ; ; ; ; ዓዲ፡ ይደልወክሙ፡ እነጽር፡ እንከሰ፡ መሥዋዕተ፡ ; ; ; .

4)oportet^la, debeo^la, meum tuum ejus est^la, mereor^la, reus sum^la, ለ፡ pers. vel et Nomin. rei: ከመ፡ ይቅትሉ፡ ነፍሰ፡ ዘኢይደሉ፡ መዊት፡ ἃς οὐκ ἔδει ἀποθανεῖν ; vel ለ፡ et Infin., ut: ; ብእሲ፡ ቀታሌ፡ ነፍስ፡ ዘይደሉ፡ ለሞት፡ (qui mortis reus est) ; verbi: ይደልወነ፡ ንመጡ፡ ὀφείλομεν τιθέναι ; ; Chrys. crebro; vel ላዕለ፡ pers. et Nomin. rei: ደለወት፡ ላዕሌሁ፡ ደይን፡ (reus est judicio) ; ዘይደሉ፡ ላዕሌሁ፡ ቀትል፡ ( ተድኅነ፡ ); ዝንቱ፡ ውሳኔ፡ ሕግ፡ ይደሉ፡ ላዕለ፡ ኵሉ፡ ( diese Bestimmung liegt allen ob^de, zu erfüllen^de) ; ይደሉ፡ ላዕሌሆሙ፡ ተፈልጦ፡ ; vel : vel ከመ፡ : . — Voc. Ae.: ደለወ፡ ዘ፡ ተገባው።

ደለወ

I,1, ይድሉ፡ ,

a)appendĕre^la: ወደለዉ፡ ዐስብየ፡ ; ደለውኩ፡ ሎቱ፡ ወርቆ፡ ; ደለውኩ፡ ሎሙ፡ ወርቀ፡ ወብሩረ፡ ; ; ;

b)perpendere^la .

c)aggravare^la, Lud. ex Hom. Chrys.

II)Intransit.: libratum, statera quasi comparatum ( etiam sub ተደልወ፡ ) i.e.

1)aequum esse^la, aequare^la, : አይደልዋ፡ ብሩር፡ ተውላጣ፡ οὐ σταθήσεται ἀργύριον ἀντάλλαγμα αὐτῆς .

2)congruum^la, commodum^la, aptum^la, idoneum esse^la, ለ፡ vel : ይገብር፡ ዘዘዚአሁ፡ ዘይደሉ፡ ለመልእክተ፡ ኵሉ፡ .

ጐሥዐ

vel ጐሥአ፡ I,1[ ܓܣܳܐ جَشَأَ جَوْشٌ جَسَعَ ; amh. ገሣ፡ ]

1)transit. eructare^la, ebullire^la, ( scatere^la), : ኵሉ፡ ዘይጐሥዕ፡ ማይ፡ ἐρεύγεται ; ; sermonem, verba: ቦእለ፡ ይጐሥዑ፡ በእንቲአየ፡ ቃላተ፡ ዐመፃ፡ μοχθηροὺς ἐρεύγονται κατ᾽ ἐμὲ λόγους Epist. Cyrilli ad Joann. Ant. in ; ጐሥዐ፡ ልብየ፡ ቃለ፡ ሠናየ፡ ; his iisdem verbis incipit Lit. Mar. ( f. 170,1) quare haec Lit. ጐሥዐ፡ ልብየ፡ inscribitur praef. f. 1; ; ; ዕለት፡ ለዕለት፡ ትጐሥዕ፡ ነቢበ፡ ; ወጐሥዐ፡ ልብየ፡ ጥቀ፡ ጥበበ፡ ; ዘጐሥዐ፡ መጻሕፍተ፡ ጥበብ፡ ኵሎ፡ Enc.; omisso : .

2)intransit.: ebullire^la, scaturire^la, መንፈስ፡ ቅዱስ፡ ይጐሥዕ፡ ውስተ፡ ልቡ፡ በከመ፡ ይጐሥዑ፡ አፍላጋት፡ ወይውሕዙ፡ ; እምነ፡ ሐዋርያት፡ ጐሥዐ፡ መንፈስ፡ ቅዱስ፡ ላዕለ፡ ኵሎሙ፡ ቅዱሳን፡ መሃይምናን፡ – : ጐሥዐ፡ ዘ፡ ተፋ፡ ፈላሂ፡ ይ፡ ; aliud^la: ብ፡ ፈላ፡ ገሳሂ፡ ይ።

ሉጹይ

(nonnumquam ልጹይ፡ occurrit) , fem. ሉጺት፡ rasus^la: ሉጹያን፡ (v. ልጹያን፡ ) አጽሓሚሆሙ፡ ; ከመ፡ ሉጺት፡ ይእቲ፡ . luṣuy , lǝṣuy , fem. luṣit , luṣuyān , lǝṣuyān

Grébaut
ሉጹያነ፡ ርእስ፡ luṣuyāna rǝʾs rasés de la tête^fr (moines), expression qu’on recontre souvent dans les textes religieux ኵሉ፡ ዘይፈቅድ፡ ምንኵስና፡ እመ፡ ኮኑ፡ አግብርተ፡ አው፡ አግዓዝያነ። ይነበሩ፡ ሠለስተ፡ ዓመት፡ ሉጹያነ፡ ርእስ፡፡ወላዕሌሆሙ፡ አልባሰ፡ ሕዝብ። Tous ceux qui désirent le monasticat, qu’ils aient été ouvriers ou hommes libres, qu’ils demeurent trois années rasés de la tête et portent les habits du peuple.^fr Ms. BNFet110, fol. 29va, in medio.
447

ገሃድ

manifestus^la, apertus^la, publicus^la, perspicuus^la, evidens^la: ኵሉ፡ ዘገሃድ፡ ብርሃን፡ ውእቱ፡ ; ኢኮነኑ፡ ገሃደ፡ ይእዜ፡ ከመ፡ ኮነ፡ ከማነ፡ ἆρ᾽ οὐχὶ προδηλότατον ὅτι Cyr. ad Theod. f. 14; ገሃደ፡ ረሰየ፡ publicum^lavel palam fecit^laaliquid, ; ; . n. 1138

a)Adv. ገሃደ፡ publice^la, palam^la, aperte^la, libere^la, manifesto^la, evidenter^la: ዘገሃደ፡ ተነበይኩ፡ ; ይትሜክሑ፡ ገሃደ፡ ; ἐμφανῶς ; ; ; ἐν εἴδει ; γνωστῶς ; φανερῶς ; ጽምሚተ፡ ; μετὰ παῤῥησίας ; ; ; ኢይመጽእ፡ ገሃደ፡ οὐκ ἔχει παῤῥησίαν ; ἐν παῤῥησίᾳ Platt; ; κλαίων (?) ; ῥητῶς ; ኦእግዚኦ፡ አመ፡ ዳግም፡ ምጽአትከ፡ ታስተርኢ፡ ገሃደ፡ በስብሐተ፡ መንግሥትከ፡ ; ἐναργῶς , σαφῶς Cyr. ad ; ተዐውቀ፡ ገሃደ፡ Cyr. ad

b)nomen festi Epiphaniorum^la: ሰላም፡ እብል፡ ለጾመ፡ ዕለት፡ ዋሕድ፤ ዘስሙ፡ ገሃድ፤ (Lud. exhibet ባህድ፡ , supra 486; nescio an primitus scriptum fuerit ጋህድ፡ ).

ዘ

et ( gramm.§ 147; gramm.§ 169,5).

A): m. ዘ፡ , fem. እንተ፡ , እለ፡ qui^la, quae^la, quod^la.

1)De constructione hujus pronominis ( gramm.§ 201; § 202).

a)Formae pronominis secundum numeros et genera variantur, ut: ኢየሱስ፡ ዘተብህለ፡ ክርስቶስ፡ ; ምድር፡ እንተ፡ ኢኮነት፡ እንቲአከ፡ ; ; ; አጥባት፡ እለ፡ ኢሐፀና፡ ; ቢጾሙ፡ እለ፡ ውስተ፡ ካልእ፡ ሐመር፡ ; sed ubicumque nomen, ad quod referatur, praemissum est, ዘ፡ simplex (tamquam nota relationis generalis) sufficere potest, ut: አንስትያ፡ ዘኀረዩ፡ (quas) ; አባግዕ፡ ዘአልቦ፡ ኖላዌ፡ ; . (De እንተ፡ qui^lapro ዘ፡ vid. infra sub B,2).

b)Pronomen relativum in Accusativo positum esse, aut e contextu subintelligitur, ut: ቃል፡ ዘይቤሎሙ፡ ; ዐጸደ፡ ወይን፡ ዘወሀቦ፡ ለዮሴፍ፡ ; ; aut pronomine sive verbo sive notae Accusativi suffixo notatur: እብን፡ እንተ፡ መነንዋ፡ ; አሕዛብ፡ እለ፡ አውፅኦሙ፡ ; አምላክነ፡ ዘኪያሁ፡ ተወከልነ፡ . Genitivus pronomine ei nomini, a quo Genitivus pendet, suffixo notatur, ut: አመት፡ እንተ፡ ስማ፡ አጋር፡ ancilla^la(quae nomen ejus i.e.) cujus nomen Agar^la ; ሕዝብ፡ እለ፡ ኢትሰምዕ፡ ነገሮሙ፡ . Praepositiones pronomini relativo

α)vel (sicut in aliis linguis Semiticis) postponuntur eaeque pronomine suffixo (ad idem nomen ad quod refertur relato) munitae: ምድር፡ እንተ፡ ውስቴታ፡ ነበረ፡ terra^la(quae in ea i.e.) in qua habitaverat^la ; ; ; ዘመጻእኪ፡ ኀቤሁ፡ ad quem venisti^la .

β)vel (quamquam rarius) praemittuntur: ወኵሉ፡ ውስተ፡ ዘወድቀ፡ በድኖሙ፡ καὶ πᾶν ἐφ᾽ ὃ ἂν ἐπιπέσῃ ; በኵሉ፡ በዘአመከሮ፡ ; ሰይፍ፡ በዘይቀትለነ፡ ; ; ; ; ; ; ; ጽንዕ፡ በዘ፡ ይትዌከሉ፡ ረሲዓን፡ ; ; ; ; ; .

γ)denique et praemittuntur et suffixo munitae postponuntur: በዘቦቱ፡ ; ; ; ; ; . – Pronomini relativo, ubi ratione modo dicta complementum pronominis suffixi adjectum est, passim ለ፡ praefigitur, quo illud pronomen suff. ad referendum esse significetur: ለእለ፡ ውስቴቶሙ፡ ሀሎከ፡ ἐν οἷς σὺ εἶ ; ወቦ፡ ለዘወሀቦ፡ et erat cui dedit^la ; አልቦ፡ ለዘየኀፍሮ፡ nemo est quem vereatur^la(ne interpreteris: nemo est qui eum vereatur^la)

c)Praepositiones longiores quae secundum legem sub b,β dictam praeponendae erant, pronomini relativo postponere licet: ዘእምነ፡ (pro እምነ፡ ዘ፡ ) ; ; እለ፡ እምኀበ፡ ; እንተ፡ ኀበ፡ ; ዘኀበ፡ ; ; n. 1030 ዘእምአመ፡ .

d)nonnumquam in Accusativo loci et temporis, ponitur: መካን፡ እንተ፡ ὁ τόπος ἐν ᾧ ; ፭ ዓመት፡ ዘ፡ ἐν οἷς ; ; . . ; .

e)Enunciationem relativam ei nomini, cui apposita est, postponere non necesse est sed etiam praemittere licet, ut: ኢትእርዩ፡ ዘወድቀ፡ እክለ፡ . ; ; . Nec raro illud nomen attractione in enunciationem relativam transmittitur: ዛቲ፡ ይእቲ፡ ዳግሚትየ፡ ዘጸሐፍኩ፡ መጽሐፈ፡ (pro መጽሐፍ፡ ) ; ; ; ; ; ; (plura gramm.§ 201).

2)De significatione pronominis.

a), ubi nomen ad quod referatur non memoratum est exponitur

α)is qui^la, ejus qui^la, ei qui^laal.: ብፁዓን፡ እለ፡ ይላሕዉ፡ beati ii qui lugent^la ; ምንተ፡ እረግም፡ ዘእግዚአብሔር፡ ኢረገመ፡ (eum quem) ; ደመ፡ ዘቀተለ፡ (ejus qui) ; ዕሤተ፡ እንተ፡ ገበርኩ፡ ሠናይተ፡ praemium ejus quod feci boni ; ዘእለ፡ eorum qui^la ; ለእለ፡ ይፈቅዱ፡ ይትፈወሱ፡ አሕየዎሙ፡ (eos qui) ; ምስለ፡ እለ፡ ሞቱ፡ (cum iis qui mortui sunt) ; እእሪ፡ እክለ፡ ኀበ፡ እለ፡ ረከብኩ፡ ሞገሰ፡ (apud eos apud quos) .

β)quicumque^la, quisquis^la, ; ; ; ; ; ; ; , al.; ( ዘኮነ፡ col. 864); በዘፈቀድከ፡ ኰንን፡ ኪያየ፡ (quocumque modo volueris) ; et duplicatum ዘዘ፡ . At plerumque ኵሉ፡ ዘ፡ , ut: ኵሉ፡ ዘታሕተ፡ ሰማይ፡ ; ኵልክሙ፡ እለ፡ πάντες ὅσοι ; ; al. crebro.

γ)si quis^la: ዘርኢከ፡ እምውስቴቶሙ፡ ጠቢበ፡ ትልዎ፡ τίς σοφός ; αὐτῷ προσκολλήθητι ; ዘኪያሃ፡ አፍቀረ፡ አፍቀረ፡ ሕይወቶ፡ ; ; .

δ)qualis^la: እመ፡ ትገብር፡ ሠናየ፡ አእምር፡ ለዘ፡ ትገብር፡ τίνι ; ምንዳቤ፡ ዘኢኮነ፡ እምቅድመ፡ ዓለም οἵα ; mos ዘኢኮነ፡ እምቅድመዝ፡ Org.

ε)de ለእለ፡ quot^la, quotcumque^la ለለ፡ col. 25.

b) ዘ፡ crebro pronomine Latinorum neutro exponendum est: አልቦሙ፡ ዘይበልዑ፡ non habebant quod ederent ; ; ; ; al.; rarius እንተ፡ pro neutro usurpatur, ut: አድኅነኒ፡ እምእንተ፡ እፈርህ፡ ῥῦσαί με ἐκ τοῦ φόβου μου apocr.

c) ዘሂ፡ – ዘሂ፡ alius^la– alius^la ; ; ; ናሁ፡ እለሂ፡ – ወእለሃ፡ .

d)de ቦ፡ ዘ፡ vel ቦ፡ እለ፡ quidam^la, et^la ቦዘ፡ – ቦዘ፡ alius – alius^la ቦ፡ col. 481.

e)de አልቦ፡ ዘ፡ nullus^la, nihil^la አልቦ፡ col. 717.

f)de ከመዘ፡ quasi^la, tamquam^laet ዘከመ፡ sicut^la ከመ፡ col. 827.

g) ወዝኒ፡ ዘ፡ ; ; et plerumque ወዘ፡ quod autem ad id attinet quod^la ; ወዘኒ፡ ይቤ፡ ; ; ወዘሰ፡ ነገረ፡ ሞት፡ quod autem ad mortem attinet^la .

B)Conj.

1) ዘ፡

a)quod^la( daß^de)

α)ad complendam et exponendam notionem antea brevius significatam: ምንትኑ፡ ውእቱ፡ ዝንቱ፡ ዘአፍጠንከ፡ ረኪበ፡ ; ; ; . ; ; ; ; ; .

β)post interrogationem, ubi causa interrogationis exponitur: ምንተ፡ ኮንከ፡ ዘተማሕፀንከ፡ በምሥዋዕ፡ τί γέγονέ σοι ὅτι πέφευγας ; ; ; . ; .

γ)eo quod^la: አሕየውኪ፡ ነፍሰኪ፡ ዘአፍጠንኪ፡ ወሪደ፡ σπεύσασα .

δ)post verba impersonalia: ኢአከለክሙኑ፡ ዘረዐይክሙ፡ ; ; ምንተ፡ ይበቊዐነ፡ ዘነሐዩ፡ ; ; ; ደለወኒ፡ ዘአሕመምከኒ፡ ; ይመስለክሙኑ፡ ዘሐሰተ፡ ይብል፡ ; Dan. apocr. 13,6; ; ; n. 1031 ; .

ε)quod^la, quia^la: ነስሐ፡ እግዚአብሔር፡ ዘአንገሦ፡ ; ኣአኵተከ፡ ዘኢረሰይከኒ፡ ; ሴልየ፡ ዘርሕቀ፡ .

ζ)Ubi enunciationis pars quaedam cum negatione emphatice praemissa est, ejus praedicatum ope conjunctionis ዘ፡ adjicere amant: non est quod^la, ut: ኢኮነ፡ እንበይነ፡ ዝሙት፡ ዘእነሥኣ፡ ; አኮ፡ በኅብስት፡ ክመ፡ ዘየሐዩ፡ ሰብእ፡ ; ; ; nec non: አኮ፡ ዘሞተት፡ (non est quod i.e.) nequaquam mortua est^la ; ; et አልቦ፡ ዘትትጋአዙ፡ በፍኖት፡ .

η) ቦ፡ ዘ፡ vel ቦኑ፡ ዘ፡ num est quod?^la ; ; ; ( ቦ፡ col. 482) et አልቦኑ፡ ዘ፡ nonne est quod?^la .

θ) እፎ፡ ዘ፡ quomodo est quod^lasub. እፎ፡ col. 807.

ι) ሕቀ፡ ክመ፡ ዘእም፡ haud multum abfuit quin^la ሕቀ፡ col. 98.

b)cum^la, si^la, ; .

2) እንተ፡ a poëtis pro ዘ፡ usurpatur: quod^la, ut: ሰላም፡ ለከ፡ እንተ፡ ነበርከ፡ ዕቁደ፡ ; ሰላም፡ ለበርኳስስ፡ ከመ፡ ያርኁ፡ ወይዕጹ፤ እንተ፡ አድምዐ፡ ሢመተ፡ ለእግዚአብሔር፡ ውስተ፡ አንቀጹ፡ ; ሰላም፡ ለዩሐንስ፡ ወአቡቂር፤ እንተ፡ ነበሩ፡ ኅቡአ፡ በእለ፡ እስክንድርያ፡ ሀገር፤ ; ሰላም፡ ለአቃርዮስ፡ እንተ፡ ደለዎ፡ ርእይ፤ ; al. creberrime. Sed aliis in locis pro masc. ዘ፡ usurpatum videtur ( Lud. in 363), ut: ሰላም፡ እብል፡ ለብእሲ፡ ምእመን፤ እንተ፡ ይሰመይ፡ ጎልያን፡ ; ( ሰላም፡ ) ለረድአ፡ ጳውሎስ፡ ቲቶ፡ እንተ፡ አፍቀሮ፡ (sc. Paulus) ; al. ( እንተ፡ duarum syllabarum poëta maluit quam ዘ፡ monosyllabum. Si quis እንተ፡ idem quod እንዘ፡ esse putaverit, opponendum videtur, quod nulla ratio conspicua est, cur poëta እንዘ፡ uti noluerit).

3) ዘ፡ cum praepositionibus compositum,

a) በዘ፡

α)cum^la, dum^la: ወለደት፡ሎቱ፡ወልደ፡በዘረሥአ፡ ; ; ; ; quamvis^la .

β)ut^la( quo^la), sive consecutivum sive finale, plerumque : ( ὥστε ); ለምንት፡ ትትናገር፡ በዘ፡ ይሰምዑ፡ ሕዝብ፡ ; በዘ፡ ይረክበክሙ፡ እኩይ፡ τοῦ κακῶς εἶναι ὑμῖν ; ገብሩ፡ በዘ፡ ያምዕዑኒ፡ ; በዘ፡ ይትናዘዙ፡ εἰς παράκλησιν ; ; እሁቦሙ፡ ልበ፡ በዘ፡ ያአምሩኒ፡ τοῦ εἰδέναι ; ; ; ; ; ; ; ; ; rarius , ut .

γ)pro eo quod^la, .

b) እምዘ፡

α)ex quo^la(tempore): እምዘ፡ ተወልደ፡ ; እምዘ፡ ተፄወውነ፡ ; .

β)postquam^la, ( ubi^la, quum^la): እምዘ፡ ጌሠ፡ ; ; ; . ; ; ; ; ; , al.

α) በእንተ፡ ዘ፡ pro eo quod^lavel propterea quod^la ; ; ; .

β) ህየንተ፡ ዘ፡ loco ejus quod^la( cum^la) ;

γ) እንበይነ፡ ዘ፡ ideo quod^la

እለ፡ ʾǝlla associative referring to ‘X and his associates/followers’ መዓልተ፡ ይውዕል፡ እንዘ፡ ይሴአል፡ መጻሕፍተ፡ እምነ፡ ማእምራን፡ እለ፡ አባ፡ ሠርፀ፡ ድንግል፡ ላዕሌሆሙ፡ ሰላም፡ ‘Seine Tage verbrachte er damit, die Gelehrten, wie den Abba Śarṣa-Dengel und andere — das Heil sei über ihnen — nach den Schriften zu befragen^de’ 6 l. 4-6 (ed.) , 6 l. 9-11 (tr.) (‘Äth. ella . Hier nicht als Plural des Relativpronomens zu deuten (+ PN = die Leute des PN; übersetzt »os familiares«) sondern als Pluralmorphem vor Eigennamen mit der Bedeutung »Leute wie z.B. PN und Genossen; vgl. 3 l. 22, 28 (ed.) , 5 l. 27; 6 l. 4 (Ḥamalmāl et ses compagnons«).’ 6 n. 16 )

ሀለወ

I,2(rarius per ሐ et ኀ ) Imperf. ይሄሉ፡ , የሀሉ፡ , ሀሊው፡ ( ), ሀልዎ፡ et ሀልዎቶ፡ ; in Perf. 3 masc. praeter formam ሀለወ፡ etiam forma contracta ሀሎ፡ usitatissima est ( gramm.p. 142 2), nec non in 3 fem. ሀሎት፡ efferri et scribi potest ( ). Sed erravit J. Ludolfus, cum inter formas ሀሎ፡ et ሀለወ፡ significationis discrimen interesse censeret (in 1 et 2), nam omnibus fere in locis, ubi ሀለወ፡ vel ሀሎ፡ occurrit, diversi libri mss. utramque formam promiscue usurpatam exhibent. [Radicem ሀለወ፡ comparandam propono cum arab. حَالَ ( حَول ) et substantivo حَالٌ ; eodem modo literae radic. secundae et tertiae ordo permutatus est inter ኀለወ፡ et خال ( خَول ), ኀለየ፡ et خال ( خَيْل ), al. Sed quamvis prima radicis significatio in vertendo, mutando, circumagendo^lasit, tamen miro quodam genii linguae innati lusu verbo notio existendi^laaddicta est, alteri autem verbo ኮነ፡ , cujus notio prima a stando^lapetita est, significatio oriendi, fiendi, accidendi^lacontigit. Amh. sonat አለ፡ ]. Significat:

1)esse^la, existere^la. Neque tamen ad praedicatum cum subjecto copulandum adhiberi solet, sed existentiam subjecti nudam ponit, aut absolute, aut tamquam in aliquo loco, statu, tempore, actione versantis: ሀሎ፡ ፩ ብእሲ፡ ; . ኢትፍቱ፡ ሀልዎ፡ ምስሌሆሙ፡ . ሀሎኩ፡ ውስተ፡ ባቢሎን፡ ; በአምጣነ፡ ሀለውኩ፡ ; ኢትፍራህ፤ ሀሎኩ፡ ምስሌከ፡ ; n. 4 ; ; እግዚኦ፡ ሀሎከ፡ ማእከሌነ፡ ; ይከውኑ፡ ከመ፡ ዘኢሀለዉ፡ ; ውስተ፡ እዴሆሙ፡ ሀለወት፡ ሠናይቶሙ፡ ; ኵሎሙ፡ እለ፡ ሀለዉ፡ ዲበ፡ ምድር፡ .

a)Creberrime ipsum Perf. ሀለወ፡ notionem temporis praesentis suggerit: አንበሳ፡ ሀሎ፡ ውስተ፡ ፍኖት፡ λέων ἐν ταῖς ὁδοῖς ; አይቴ፡ ሀሎ፡ ubi est?^la ; ; ; ; አነ፡ ውእቱ፡ ዘሀሎ፡ ἐγώ εἰμι ὁ ὤν ; ሀለወ፡ ወኢሀለወ፡ ἦν καὶ οὐκ ἔστι ; sed haud minus frequenter ሀለወ፡ tempore praeterito vertendum est: ጸሐፍ፡ ኵሎ፡ ነገረ፡ ዘሀሎ፡ ውስተ፡ ክርታስ፡ ; ሀሎኩ፡ አነ፡ ኀበ፡ ፈለግ፡ ; ; ; ; ; . Imperfectum tempus futurum significat: ወለዓለምኒ፡ ትሄሉ፡ ; ; ; ; ; sed etiam de tempore praesenti usurpatur: ዘሀሎ፡ ወይሄሉ፡ ὁ ὢν καὶ ὁ ἦν ; ; የኀልፍ፡ ከመ፡ ጽላሎት፡ ወኢይሄሉ፡ እንከ፡ . De enuntiationibus conditionalibus conferre licet exempla ; ; ; ኀበ፡ ሀሎ፡ ደመና፡ ህየ፡ ሀሎ፡ መንፈስ፡ ; et al.

b)Construi potest cum loci: ሀለዉ፡ ሐቅለ፡ erant in agro^la ; ; ; ; 2 ; እንዘ፡ ሀሎ፡ ዐጸደ፡ ሞቅሕ፡ . .

c)Nonnunquam ope verbi ሀለወ፡ praedicatum subjecto copulatur; quod si fit, praedicatum in ponere licet ( gramm.p. 346): ለዘ፡ ሀለወ፡ ድልወ፡ ei, qui paratus fuerit^la ; ; sed notio existendi huic verbo tam firmiter inhaeret ut praedicatum appositionis instar saepius in Nomt. ponatur: ሀለወ፡ ድፉን፡ ; ; ወእሙንቱሂ፡ ሀለዉ፡ ቅዉማን፡ al.

d)Aethiopes verbum ሀለወ፡ cum Imperfecto alius verbi componunt, ut durationem actionis denotent, sive in tempus praeteritum incidat: ሀሎኩ፡ እሰክብ፡ dormiebam^la ; ; ; ; ; ; ; ; ; sive in Praesens: ሀሎ፡ ይነብር፡ በየማነ፡ እግዚአብሔር፡ , vel praesens instans: ይመጽእ፡ ሀሎ፡ venturus est^la ; ትሠጠም፡ ሀለወት፡ ; ሀለወት፡ ትወልድ፡ ; sive in futurum አንተ፡ ሀለወት፡ ትትፌጸም፡ ; Platt; ዘይከውን፡ ሀሎ፡ . Simili modo cum alius verbi Infinitivo verbali coniungitur, eodem sensu: ሀሉ፡ ተወኪለከ፡ ἴσθι πεποιθώς et al.; nec non እንዘ፡ Imperf. sequi potest: በኵሉ፡ መዋዕለ፡ ሕይወትየ፡ ሀለውኩ፡ እንዘ፡ እዜከሮ፡ ለእግዚአብሔር፡

e)Opponitur ዘሀሎ፡ id quod est^lai.e. praesens^laei quod venturum vel futurum est ( ዘይመጽእ፡ , ዘይሄሉ፡ , ዘይከውን፡ ) ; ( τὰ ἐνεστῶτα ) , quamquam aliis in locis ዘሀሎ፡ id, quod factum est^la τὸ γεγονός , significat, .

f)Theologis et philosophis ሀልዎ፡ et ሀልዎት፡ est existentia^la, essentia^la, ut እግዚአብሔር፡ አምጻኤ፡ ኵሉ፡ ዓለም፡ እምኀበ፡ ኢሀልዎ፡ ኀበ፡ ሀልዎ፡ Deus qui totum mundum^la ἐκ τοῦ μὴ εἶναι εἰς τὸ εἶναι perducit^laFal. f. 83; እግዚአብሔር፡ ለሰብእ፡ እምሀልዎ፡ አግብኦ፡ ውስተ፡ ሞት፡ ; Hippocrates et Galenus docent: ነፍስሰ፡ ኢትሄሉ፡ ዘእንበለ፡ ዳእሙ፡ በሀልዎተ፡ ሥጋ፡ ወተኀልፍ፡ በኅልፈታ፡ ሀልዎታት፡ entia^la( τὰ γεγονότα ) saepissime in Chrys., ut

2)instare^la, futurum esse^la: ክልኤቱ፡ ዓመት፡ ኀለፈ፡ ዘረኃብ፡ ወዓዲ፡ ሀሎ፡ ኀምስቱ፡ ዓመት፡ ; . Construi solet cum , verbi, ut conveniat Graeco μέλλειν Infin. n. 5( gramm.p. 138): እለ፡ ሀለዎሙ፡ ይእመኑ፡ ቦቱ፡ οἱ μέλλοντες πιστεύειν ἐπ᾽ αὐτῷ ; ; ; ; ; ; vel simplici Futuro Graeco: ; ; ; ; . Haud raro ሀልዎ፡ post verbi collocatur; ያእምርዎ፡ ሀለዎሙ፡ ; ; ; . Sed multis aliis in locis haec phrasis Graeco δεῖ seq. Infin., Latino oportet^la, necesse est^larespondet, quippe cum ሀለወ፡ cum conjunctum significare possit convenit ei, ut^lavel oportet^la( infra ). Ita legitur: ሀለወክሙ፡ ትትወለዱ፡ δεῖ ὑμᾶς γεννηθῆναι ; ; ; ; . Etiam ከመ፡ subjunctivo praeponere licet: ሀለወኒ፡ ከመ፡ እዜንዎን፡ Rarius libri et mss. et impressi in hac phrasi pro verbi Imperf. praebent: ሀለዎ፡ ይትሌዐል፡ Caeterum non modo ሀለወ፡ cum , sed etiam verbum ሀለወ፡ personaliter flexum, Subjunctivo praepositum, idem significare potest: ዘሀለወ፡ ይኩን፡ ; ; ; ሀሎነ፡ ኵልነ፡ ንብጻሕ፡ ; Polygl., ሀለውነ፡ ንሕምም፡ { : Weninger, Verbalsystem^lap. 271, n. 430}.

3)exstare^la, reperiri^la, esse^la: እስመ፡ ሀሎ፡ ዘያሐምም፡ ἔστι γὰρ ὁ ταπεινῶν ; ሀለወ፡ ዘይብዕል፡ በብዝኀ፡ ጠዊዕ፡ ; ; ; ; ; ; ልሂቅኒ፡ ወአእሩግኒ፡ በኀቤነ፡ ሀለወ፡ ; ; ; ; ; ኢሀሎኑ፡ ህየ፡ ዐቃቤ፡ ሥራይ፡ ; ኢሀለወት፡ ኀበ፡ እጓለ፡ እመሕያው፡ οὐχ εὑρέθη ; ; ኵሉ፡ ዝንቱ፡ ኢሀለወ፡ ኀበ፡ ጻድቃን፡ haec omnia apud justos non reperiuntur^la( accidunt^la) ; ሀሎ፡ ኀቤከ፡ πάρεστί σοι , subest tibi^la, .

4)durare^la, manere^la, vivere^la, esse^la: ዘይሄሉ፡ ለዓለም፡ μένων εἰς αἰῶνα ; ; ዘሀለወ፡ ዘልፈ፡ 1 ; ወአንተሰ፡ ትሄሉ፡ σὺ δὲ διαμένεις ; አብያተ፡ ጻድቃን፡ ይሄልዉ፡ οἶκοι δικαίων παραμένουσι ; ; ሕሊና፡ ልብከ፡ ኢይሄሉ፡ ; ኢይሄሉ፡ በመሐላሁ፡ jusjurandum non servat^la ; ሀልዎትከ፡ በዝ፡ ἀντέχεσθαι ἐν τούτῳ ; ሀልዉ፡ በመንፈስ፡ ቅዱስ፡ ; ኢትሄሉ፡ ለዓለም፡ οὐ κατοικηθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα ; ; ; perdurare^la ; opponitur ተሀጕለ፡ ; nonnunquam synonymum est verbo ሐይወ፡ ut ወቦ፡ እለሂ፡ ሀለዉ፡ እስከ፡ ይእዜ፡ ; እመ፡ ሀሎኩ፡ ትሬኢ፡ ወእመ፡ ሐየውከ፡ ታአምሮ፡ , nec non ይሄሉ፡ በተስፋ፡ κατασκηνώσει ἐπ᾽ ἐλπίδι .

5)versari in aliqua re^la: ውስተ፡ መስሎ፡ ነገር፡ ኢይሄልዉ፡ ; እንዘ፡ ሀለወት፡ ውስተ፡ ማሕምመ፡ ወሊድ፡ ; ኢሳይያስ፡ ሀሎ፡ በራእየ፡ እግዚእ፡ .

6)se habere^la(de valetudine, conditione, caet.), quo sensu ኮነ፡ usitatius est: ከመ፡ ይስማዕ፡ ዜናሃ፡ ዘከመ፡ ሀለወት፡ ; ናአምር፡ ዘከመ፡ ሀለዉ፡ πῶς ἔχουσι ; እፎ፡ ሀሎከ፡ quomodo vales?^laLud.

7)adesse^la, praesentem esse^la: ኢሀሎ፡ ምትየ፡ ውስተ፡ ቤቱ፡ πάρεστι ; ; ; ; ለእመ፡ ኢሀሎኩ፡ ἀπὼν ; ; ሀልዎ፡ በሥጋ፡ παρουσία τοῦ σώματος ; ; ; ; ; በሀልዎተ፡ ሰብእ፡ coram hominibus^la ; ኵልነ፡ እለ፡ ሀሎነ፡ ዝየ፡ omnes qui adsumus^la ; ለኵሎሙ፡ እለ፡ ሀለዉ፡ omnibus, qui aderant^la

8)Ubi subjunctum habet, ሀለወ፡ pariter ac ኮነ፡ significare potest: convenit ei^la, decet eum^la, cadit in eum^la, ut እመቦ፡ ዘስሕተ፡ ውስተ፡ ዘከመዝ፡ ግብር፡ ሀለዎ፡ n. 6 ንስሓ፡ ፫ ዓመት፡ ፍጹም፡ poenitentia triennii integri ei injungenda est^la b. Ita saepissime cum Subjunctivo verbi construitur, supra Etiam sine pronomine subjuncto eundem sensum habet : ዘኢሀሎ፡ τὰ μὴ δέοντα (Platt: ዘኢህልው፡ ).

Cross-references: also ሀልዎ፡ (TraCES)

አስተአደመ

IV,2et IV,1

1)jucundum^lavel gratum^lacensere^laaliquid, delectari^lare, laudare^laet probare^la, : እግዚአብሔር፡ ኢያስተኤድሞ፡ (v. ኢያስተአድሞ፡ ) ለሀጕሎሙ፡ ለሕያዋን፡ τέρπεται ; አኮ፡ ኵሉ፡ ዘታስተአድም፡ ኵሉ፡ ነፍስ፡ οὐ πᾶσα ψυχὴ ἐν παντὶ εὐδοκεῖ ; ኀፍረት፡ አስተአድሞ፡ ብእሲተ፡ ባዕድ፡ ; ; ; ኵሉ፡ ያስተኤድማ፡ ወያበድርዋ፡ ; ኢያስተአደምኩ፡ ስቴሁ፡ ለንጉሥ፡ οὐκ ἐδόξασα βασιλέως apocr.; አየ፡ እም ፪ ግብራት፡ ትዌድስ፡ ወታስተኤድም፡ ; .

2)libenter velle^laaliquid, complacere^la: ወባዕድኒ፡ ዘአስተአደሙ፡ በፈቃዶሙ፡ πάρεξ τῶν ἑκουσίων .

3)jucundum^lavel delectabilem reddere^la, Lud. ex

አፍ

, m. , rarius fem. , አፈው፡ , አፈዋት፡ [ פֶּה , فُوهٌ فَاهٌ فِيهٌ فَمٌ فُمٌ , ܦܰܘܡ ], in st. constr. et in አፈ፡ ; አፉየ፡ , አፉከ፡ , አፉሁ፡ caet. (ut ; ; ; ; ), in አፋሁ፡ ( ; ; Platt; ), አፋሃ፡ ( Platt), etiam አፈክሙ፡ ( ), at plerumque per û^la, ut: አፉየ፡ ( ; ; ), አፉከ፡ ( ; ), አፉክሙ፡ ( ), አፉሁ፡ , አፉሃ፡ ( ; ; ), አፉሆሙ፡ ( ; , al.),

1)os^la(oris), tam brutorum ( rictus^la, rostrum^la): ተፈጽመ፡ አፈ፡ ኵሉ፡ አራዊት፡ ; ; ; ; ; ; ; ; quam hominum: ውስተ፡ አፈ፡ በላዒ፡ ; ; አብቀዉ፡ አፉሆሙ፡ ላዕሌየ፡ ; ; ; በስዕመተ፡ አፉሁ፡ ; አፈ፡ ራትዓን፡ ይመልእ፡ ሠሐቀ፡ ; አልቦሙ፡ መንፈሰ፡ ውስተ፡ አፉሆሙ፡ ; ያበቁ፡ አፉሁ፡ እስከ፡ እዘኒሁ፡ ; instrumentum loquendi ( στόμα , etiam γλῶσσα ) ; ; ቃለ፡ አፉከ፡ ; ; ; ; ; ; ለአብዳን፡ ውስተ፡ አፉሆሙ፡ ልቦሙ፡ ; ዘወጽአ፡ እምአፉነ፡ ; አፈ፡ ረሲዓን፡ ; ; ; አፈ፡ ነኪር፡ ወአኮ፡ አፈ፡ ዚአከ፡ ; ; ይነብብ፡ አፍ፡ ; ; ከሠትኩ፡ አፉየ፡ ; ; ; ፈታሕኩ፡ አፉየ፡ ; ይፈጽም፡ አፉሆሙ፡ ; ዘየዐቅብ፡ አፉሁ፡ ; ትነሥእ፡ በአፉከ፡ ሥርዐትየ፡ ; n. 809 ታዐብዩ፡ አፉክሙ፡ ; ; ; ያሐሥሙ፡ አፉሆሙ፡ ላዕሌየ፡ ; አፍ፡ ጥዑም፡ γλῶσσα εὔλαλος ; በአፍ፡ ርኵስት፡ ; አፍ፡ እኩይ፡ ; በአሐዱ፡ አፍ፡ . Nota etiam አፈ፡ ወርቅ፡ χρυσόστομος (cognomen Joannis Patriarchae Constantinopolitani) ut F.M. 2,11 al.

a) አፈ፡ በአፍ፡ os^la( ore^la) ad os^la(i.e. coram, nemine intercessore), ut: ይትናገሮ፡ አፍ፡ በአፍ፡ ; ; ;

b) በአፈ፡ vel እምአፈ፡ ex ore^laalicujus (eo dictante): ጸሐፈ፡ ባሮክ፡ በአፈ፡ (v. እምአፈ፡ ) ኤርምያስ፡ ኵሎ፡ ቃለ፡ ; ; እምአፉሁ፡ አይድዐኒ፡ ኤርምያስ፡ ዘኵሎ፡ ነገረ፡ .

c) እምአፉሁ፡ ex ore suo^lai.e. oratione extemporali: እለ፡ ይነግሩ፡ እምአፉሆሙ፡ ድንቀተ፡ ወኢቀደሙ፡ ጽሒፈ፡ Hom. Severiani in ; vel: e mente sua, ut: ይጌሥጾሙ፡ ኵሎ፡ አሚረ፡ ፩ ጊዜ፡ እመጻሕፍት፡ (e Bibliis) ወ ፩ ጊዜ፡ እምአፉሁ፡

d) አፍ፡ nonnumquam idem est quod ቃለ፡ አፍ፡ i.e. verbum^la, sermo^la, jussus^laal., ut: ; ; ; ; ኵሉ፡ ይቁም፡ በአፈ፡ ዚአሆሙ፡ (sc. episcoporum) ; አልቦሙ፡ ስርየት፡ ዘእንበለ፡ በአፉሆሙ፡ ለእለ፡ ሐመዩ፡ (nulla iis remissio est, nisi intercessione eorum, quibus maledixerunt)

e)os^laalicujus i.e. orator^lavel interpres^laalicujus: ; ትከውን፡ ከመ፡ አፉየ፡ . — አፈ፡ ንጉሥ፡ in Isenb. amh. p. 137. — Etiam ubi de ore plurium agitur, non አፈው፡ , sed አፍ፡ frequentant, ut ; ; ; al.

2)Varie transfertur:

a)os^la, ostium^la, orificium^la, ut: maris መንገለ፡ አፉሃ፡ ለባሕር፡ ዐቢይ፡ ; abyssi አፈወ፡ አንቅዕተ፡ ቀላይ፡ ; fluminum ; vallis ; foveae ; ; putei ; ; ; ; cavernae ; sepulchri ; fornacis: ከመ፡ ጢስ፡ ይወፅእ፡ እምአፈ፡ እቶን፡ ; sacci ; vasis ; cophinorum, አፈዋት፡ ; uteri ; orificium vestimenti, quod collum circumdat, περιστόμιον ; C; አፈ፡ መልበስየ፡ .

b)acies^lagladii (cum bestia rapace comparati): በአፈ፡ ሰይፍ፡ ; በአፈ፡ ኀጺን፡ ; ; ; አፈ፡ ኲናት፡ ; አፈ፡ መጥባሕት፡ ; መላፄ፡ በሊኅ፡ ዘክልኤ፡ አፉሁ፡ ( δίστομος , anceps^la) ; ; ; ; ዘክልኤቱ፡ አፈዊሃ፡ .

c)caput^laclavae: ድንቡስ፡ ክቡድ፡ እንተ፡ አፉሁ፡ ኀጺን፡

d)initium^la, ut: aurorae, አፈ፡ ጽባሕ፡ i.e. primum diluculum^la, ὄρθρος ; በአፈ፡ ጽባሕ፡ τὸ πρωΐ ; ዕቅበተ፡ ሌሊት፡ እንተ፡ አፈ፡ ጽባሕ፡ ; እንተ፡ አፈ፡ ጽባሕ፡ primo diluculo^la ; vel: mortis, ut: በአፈ፡ ሞት፡ in extremis^la, in agone^la, Lud. sine

1)ʾafa spokesman of^en

a) አፈ፡ መኰንን፡ ʾafa makʷannǝn (title) spokesman of the prince^en ከመ፡ ኢይባእ፡ መኰንን፡ እመሂ፡ አፈ፡ መኰንን፡ ‘que personne ne puisse y entrer, ni le gouverneur, ni le procureur du gouverneur^fr’ 32 l. 24–25 (ed.), 38 l. 2–3 (tr.); ወአፈ፡ መኰንን፡ ዘሚካኤል፡ ‘et le procureur du gouverneur, Za-Mikāʾel^fr’ 48 l. 3 (ed.), 57 l. 24 (tr.), መኰንን፡

b) አፈ፡ ሹም፡ ʾafa šum (title) chief’s spokesman^en ወበጽራዕሂ፡ ሥዩማኒሆሙ፡ ወዘታሕቴሆሙ፡ ኅዱግ፡ ወአፈ፡ ሹም፡ በስምዕ፡ ወበአንበሳ፡ ወበመዓር፡ ወበቀለታ፡ ወበሕዳድ፡ አሕረምነ፡ ከመ፡ ኢይባኡ፡፡ ‘Dans le Ṣerāʿ, nous avons défendu d’y entrer aux chefs des pays et à leurs subordonnés, les vicaires et les porte-parole des chefs, pour la cire, le lion, le miel, pour l’aumône et le ḥedād^fr’ 40 l. 11–13 (ed.), 47 l. 23–26 (tr.), ሹም፡

c) አፈ፡ ንቡረ፡ እድ፡ ʾafa nǝbura ʾǝd (title) spokesman of the nǝbura ʾǝd^en ለቀሰ፡ ገበዝ፡ ወለራቅማሰራ፡ ለአፈ፡ ንቡረ፡ እድ፡ ወለመጋቢ፡ ለሊቀ፡ አበው፡ ወለሊቀ፡ ዲያቆናት፡ ይኩን ጥብጣቤሆሙ፡ በበ ፲ ወ ፪፡ ‘let the whipping of the qäsä gäbäz, raqmasära, afä nǝburä ǝd, the mäggabi, the liqä abäw and the liqä diyaqonat be 12 each^en’ 84 (ed.), 58 (tr.); ወአፈ፡ ንቡረ፡ እድሂ፡ ክፍለ፡ ስምዖን፡ ‘le procureur (af) de nebura ed, Kefla Semʿon^fr’ 28 l. 6–7 (ed.), 32 10–11 (tr.); እመቦ፡ ዘሄደ፡ ወዘተአገለ፡ ውጉዘ፡ ይኩን፡ በአፈ፡ ጴጥሮስ፡ ወጳውሎስ፡ ወበአፈ፡ አብ፡ ወወልድ፡ ወመንፈስ፡ ቅዱስ። እመሂ፡ ንቡረ፡ እድ፧ አው፡ አፈ፡ ንቡረ፡ እድ፡ ዘእንበለ፡ ማኅበር። ‘S’il se trouve quelqu’un qui viole ou transgresse [cet acte], qu’il soit maudit par la bouche de Pierre et de Paul, et par la bouche du Père, du Fils et du Saint Esprit; même s’il s’agit du nebura ed ou du procureur (afa) du nebura ed, agissant sans l’autorisation de la communauté!^fr’ 28 l. 16–19 (ed.), 32 l. 22–27 (tr.)

Cross-references: ● for ንቡረ፡ እድ፡ ንቡር፡ ● እድ፡

d) አፈ፡ ወይዘሮ፡ ʾafa wayzaro (title) spokesman of the lady ወአፈ፡ ወይዘሮ፡ ‘au porte-parole de la princesse^fr’ 40 l. 6 (ed.), 47 l. 16–17 (tr.), ወይዘሮ፡

ተክህለ

III,1

1)possibile esse, fieri posse, posse^laverbo passivo vel intransitivo: ኢይትከሀልዝ፡ , ኵሉ፡ ይትከሀል፡ ; Nom. vel Infin.: እምእደ፡ ዚአከ፡ ጐይይ፡ ኢይትከሀል፡ ወኢይደሉ፡ ; ኢይትከሀል፡ ረቲዐ፡ ; ; ; ; ለ፡ Infin.: ኢይትከሀል፡ ለኈልቆ፡ ( non^lapotest^lanumerari^la) ; verbi: ኢይትከሀል፡ ከመዝ፡ ይኩን፡ ; ; ; ; ; ; ; ; ከመ፡ ; በኀበ፡ pers. ; ለ፡ pers. ; ( possibile est alicui i.e. potest aliquis^la): ኵሉ፡ ይትከሀለከ፡ ; በከመ፡ ይትከሀለከ፡ ; ኢተክህተሙ፡ በዊአ፡ ውስተ፡ ሀገር፡ ; ; ; .

a)potentiâ^lasuperare^laaliquem: ኢትሕትት፡ ዘይትከሀለከ፡ μὴ ἐξέταζε τὰ ἰσχυρότερά σου .

b)impersonaliter: ኢተክህሎ፡ ላዕሌሃ፡ ei non obtigit potentia super eam (mulierem) i.e. eam (resistentem) superare non potuit^la, (bis).

ተክህለ

III,1

a)potentiâ^lasuperare^laaliquem: ኢትሕትት፡ ዘይትከሀለከ፡ μὴ ἐξέταζε τὰ ἰσχυρότερά σου .

b)impersonaliter: ኢተክህሎ፡ ላዕሌሃ፡ ei non obtigit potentia super eam (mulierem) i.e. eam (resistentem) superare non potuit^la, (bis).

Search

Input

Keys Combinations

Hold and choose